Δρ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΠΟΥΛΟΣ Π. ΣΥΜΕΩΝ
Η εκρηκτική ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας κατέδειξε πασιφανώς την ανεπάρκεια της «Ηθικής και Φυσικής Τάξης» στο σημερινό κόσμο. Ο άνθρωπος κατέστη «γεωφυσική» δύναμη επιφέροντας μεταβολές στο κλίμα, στην πανίδα και στη χλωρίδα, που ως πρόσφατα μόνο μεγάλες γεωλογικές μεταβολές μπορούσαν να προκαλέσουν.
Ο σημερινός άνθρωπος βρίσκεται αντιμέτωπος με δύο μεγάλες περιβαλλοντικές απειλές, την απορρύθμιση του κλίματος και την κατάρρευση της βιοποικιλότητας. Το επείγον της υπερθέρμανσης του πλανήτη αποδεικνύει ότι σήμερα η κλιματική κρίση γίνεται αντιληπτή ως μια κρίση, που επιταχύνει και επιδεινώνει το σύνολο των άλλων κρίσεων, όπως τη διατροφική, του νερού, του μη σεβασμού των δικαιωμάτων του ανθρώπου, των εν γένει γεωπολιτικών εντάσεων, των ακραίων φαινομένων κ.λπ.
Στις ημέρες μας, η διεθνής κοινότητα ανησυχεί σε υψηλό βαθμό όχι μόνο για τις επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής, αλλά και για τις επιδράσεις της οικονομικής δραστηριότητας του ανθρώπου πάνω στη βιοποικιλότητα. Στα τέλη του 2017, 15.000 επιστήμονες από ολόκληρο τον κόσμο υπενθύμιζαν στη διεθνή κοινωνία την αυξανόμενη επίδραση των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, η οποία θέτει σε κίνδυνο το μέλλον του ανθρώπου εξαιτίας της κλιματικής υπερθέρμανσης και της διάβρωσης της βιοποικιλότητας. Δεν είναι μόνο ο άνθρωπος που θα επηρεασθεί από την κλιματική υπερθέρμανση. Το σύνολο των φυτών και των ζώων, είτε αυτά κολυμπούν, είτε πετούνε, είτε τέλος έρπουν βρίσκονται υπό απειλή, εξαιτίας της ανύψωσης της μέσης θερμοκρασίας και των καταστροφικών επεμβάσεων του ανθρώπου.
Ακόμη και αν σεβαστεί κανείς τις δεσμεύσεις της συμφωνίας του Παρισιού, δηλαδή μια μέγιστη αύξηση της μέσης θερμοκρασίας κατά 2οC, ο αριθμός των ειδών, που ζουν σε πιο πλούσιες σε βιοποικιλότητα περιοχές, θα μειωθεί κατά 25% ως το 2080, επισημαίνεται σε μια έκθεση, που δημοσιεύτηκε στις 14 Μαρτίου 2018 με τίτλο «La nature face au choc climatique”, και η οποία πραγματοποιήθηκε από τη WWF (Fonds mondial pour la nature) και από τα πανεπιστήμια East Anglia (Ηνωμένο Βασίλειο) και James – Cook (Αυστραλία). Στη συνέχεια τονίζεται στην παραπάνω έκθεση, ότι στην περίπτωση που η ανθρωπότητα δεν κάνει τίποτα για να αντιμετωπίσει ή να περιορίσει την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη, τότε η μέση θερμοκρασία μπορεί να αυξηθεί κατά 4,5οC και ως επακόλουθο αυτού θα απειληθούν υπό εξαφάνιση το 50% των ειδών.
Δεν είναι μόνο η κλιματικής αλλαγή που απειλεί τη βιοποικιλότητα. Είμαστε καθημερινά μάρτυρες μιας καταστροφής και ενός κατακερματισμού των βιοτόπων και των οικοσυστημάτων εξαιτίας κυρίως της επίδρασης της γεωργίας, της κτηνοτροφίας ή της εκμετάλλευσης των δασών, του κυνηγιού, του παράνομου κυνηγιού και της ρύπανσης. Η υποβάθμιση των οικοσυστημάτων είναι κυρίως η βασική αιτία της εξάπλωσης ορισμένων ασθενειών. Η υποβάθμιση του εδάφους ωθεί τον πλανήτη προς την έκτη μαζική εξόντωση των ζωντανών οργανισμών. Η καταστροφή της βιοποικιλότητας θα βλάψει επίσης 3,2 δισεκατομμύρια ανθρώπους, σύμφωνα με την πρώτη παγκόσμια έκθεση, που δημοσιεύτηκε κατά τη σύνοδο της IPBES (Plate-forme intergouvernementale scientifique et politique sur la biodiversité et les services écosystémiques), που πραγματοποιήθηκε στην Κολομβία.
Μείωση της καλλιεργούμενης γης, κακές γεωργικές πρακτικές και διάβρωση, αλλά επίσης και ρύπανση ή ακόμη και ανεξέλεγκτη αστική εξάπλωση είναι μεταξύ των αιτίων. Τα μεγάλα αφρικανικά θηλαστικά βρίσκονται σε κίνδυνο, τα κοράλλια απειλούνται, τα ψάρια και τα δάση έρχονται αντιμέτωπα με την υπερεκμετάλλευση.
Η βιοποικιλότητα των μορφών ζωής πάνω στη γη συνεχίζει να μειώνεται σημαντικά στο σύνολο των περιοχών του κόσμου, μειώνοντας έτσι την ικανότητα της φύσης να συνεισφέρει στην ευημερία των πληθυσμών. Αυτή η ανησυχητική τάση θέτει σε κίνδυνο την παγκόσμια οικονομία, τους τρόπους ζωής, την ασφάλεια των τροφίμων και την ποιότητα ζωής παντού στον κόσμο.
Παντού σε ολόκληρη την επιφάνεια του πλανήτη, η μείωση της βιοποικιλότητας συνεχίζεται με αμείωτη ένταση «μειώνοντας ταυτόχρονα σημαντικά την ικανότητα της φύσης να συνεισφέρει στην ευημερία των πληθυσμών. Αν δεν ενεργήσει έγκαιρα η διεθνής κοινότητα για να σταματήσει τον καταστροφικό ρυθμό, να αντιστρέψει την πορεία, θα τεθεί σε κίνδυνο όχι μόνο το μέλλον που επιθυμούμε, αλλά και η σημερινή ζωή». Αυτό το μήνυμα συναγερμού στέλνει η IPBES.
Οι περισσότεροι άνθρωποι ζούμε σε ένα τεχνητό περιβάλλον, είμαστε όλο και πιο πολύ πολίτες, κάτοικοι ενός τεχνητού σύμπαντος, χωρίς επαφή με τη φύση και ακόμη περισσότερο χωρίς γνώσεις των δεσμών, που συνδέουν το δικό μας είδος με τα άλλα, του ρόλου των οικοσυστημάτων για τις δικές μας ανθρώπινες οικονομίες. Οι γνώσεις που έχουν αποκτηθεί από την οικολογική επιστήμη τα τελευταία χρόνια δυστυχώς δεν αποτελούν κομμάτι της δικής μας γενικής κουλτούρας. Παραμένουμε φυλακισμένοι μέσα σε μια εικόνα, όπου τα άλλα είδη είτε είναι ενοχλητικά, είτε άχρηστα, σε κάθε περίπτωση συνιστούν αυτά ένα συνονθύλευμα δυσδιάκριτων και μυστηριωδών υπάρξεων. Ελάχιστοι από τους πολίτες μας γνωρίζουν αρκετά, για παράδειγμα, για την ύπαρξη των επικονιαστών και την αναγκαιότητα αυτών για τη χλωρίδα και τη βλάστηση, ή για τους δεσμούς μεταξύ των πουλιών και των εντόμων, ώστε να καταστεί ο άνθρωπος ικανός να αντιληφθεί τι συμβαίνει γύρω του. Παρατηρείται ένα τεράστια κενό, ένα τεράστιο έλλειμμα γνώσεων, μια πραγματική νεκρή γωνία της γενικής κουλτούρας. Και είναι πολύ σημαντικό, επειδή σε αυτή τη νεκρή γωνία κρύβεται μία άνευ προηγουμένου αλήθεια. Η ανακάλυψη δηλαδή ότι η γνώση είναι πρωταρχικός παράγοντας ευαισθητοποίησης του ατόμου για το περιβάλλον. Αυτό συνιστά και μια μεγάλη πρόκληση και ευθύνη για το σημερινό σχολείο.
Από χρηστική άποψη, πολλές επιστημονικές δημοσιεύσεις έχουν καταγράψει και αξιολογήσει σε καταλόγους τις υπηρεσίες, που προσφέρουν τα οικοσυστήματα. Όλα τα ζωντανά είδη αλληλοεπηρεάζονται και βρίσκονται σε μια σχέση μεταξύ τους επισημαίνει η Επιστημονική Οικολογία. Έτσι, όλη η δική μας οικονομία, όλες οι δικές μας ανάγκες, τα πάντα εξαρτώνται από τα οικοσυστήματα. Δεν υπάρχει γεωργική παραγωγή χωρίς τη βοήθεια των επικονιαστών, χωρίς τη ζωή του εδάφους (γαιοσκώληκες, βακτήρια, αναρίθμητα ασπόνδυλα..). Τα δάση δε μας εφοδιάζουν μόνο με ξύλα, αλλά ρυθμίζουν και το κλίμα. Τα φυτά στην κυριολεξία μετατρέπουν την ατμόσφαιρα τέτοια όπως τη γνωρίζουμε, δηλαδή πλούσια σε οξυγόνο, ώστε να είναι αναπνεύσιμη από εμάς. Η βλάστηση προστατεύει το έδαφος από τη διάβρωση, μας προσφέρει μόρια, που εκμεταλλευόμαστε με χίλιους τρόπους.
Τα ερπετά, τα αμφίβια, οι νυχτερίδες… ρυθμίζουν τους καταστροφείς των καλλιεργειών και μας απαλλάσσουν από την πλημμυρίδα των δηλητηρίων (φυτοφάρμακα, μυκητοκτόνα, ζιζανιοκτόνα κ.λπ.). Η βιοποικιλότητα επίσης είναι ένας δείκτης για την υγεία του περιβάλλοντος. Η καταστροφή της πανίδας και της χλωρίδας τόσο στη χώρα μας, όσο επίσης στο σύνολο του κόσμου έχει φθάσει σε ένα κριτικό και επικίνδυνο σημείο Ένας κόσμος εχθρικός στην πανίδα και τη χλωρίδα, δηλαδή υπερτεχνητός, κορεσμένος από δηλητήρια με μέταλλα, πνιγμένος από τη ρύπανση έχει πολύ λίγες ευκαιρίες να είναι βιώσιμος και για το δικό μας ιδιαίτερο είδος. Με ποιο δικαίωμα επιλέγουμε τον τρόπο της υπόστασής μας στον κόσμο, που συμπεριλαμβάνει την εξόντωση κάθε άλλης μορφής ζωής; Τεχνικά αυτό είναι εκτός πραγματικότητας, βιολογικά αυτό είναι επικίνδυνα θανατηφόρο.