Αρχιμ. Κοσμάς Λαμπρινός,
Ιεροκήρυξ
Με σημαίες που έχουν τον ήλιο της Βεργίνας, με στολές των κομιτατζήδων και με την παρουσία του προέδρου των Σκοπίων, Γκιόρκι Ιβάνοφ, οι Σκοπιανοί, την ώρα που εμείς θρυνούμε τους νεκρούς μας απο την πύρινη κόλαση που χτύπησε την Αντολική Αττική, γιορτάζουν την «εθνική» τους εορτή, όπως την αποκαλούν, την επανάσταση του Ίλιντεν.
Η εξέγερση του Ίλιντεν (βουλγαρικά: Илинденско-Преображенско въстание, προφέρεται Ηλιντένσκο-Πρεομπράζενσκο βάστανιε, κυριολεκτικά: Εξέγερση του Προφήτη Ηλία-Μεταμορφώσεως) ήταν μία επανάσταση σλαβοφώνων ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία[3], που οργανώθηκε και υλοποιήθηκε από την αυτονομιστική οργάνωση Εσωτερική Μακεδονο-Αδριανουπολίτικη Επαναστατική Οργάνωση το 1903. Το όνομα της εξέγερσης αναφέρεται στο Ίλιντεν (Илинден), όπως αποκαλούν οι Βούλγαροι την ημέρα εορτής του Προφήτη Ηλία (20 Ιουλίου με το Ιουλιανό ημερολόγιο/2 Αυγούστου) και στο Πρεομπραζένιε (Преображение), το οποίο σημαίνει την ημέρα εορτής της Μεταμορφώσεως (6 Αυγούστου με με το Ιουλιανό ημερολόγιο/19 Αυγούστου).
Η εξέγερση στην ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας εκδηλώθηκε στο βιλαέτι του Μονηστηρίου, κυρίως στα κεντρικά και νοτιοδυτικά τμήματά του από τους Βούλγαρους των αγροτικών περιοχών και υποστηρίχθηκε σε κάποιο βαθμό και από τους βλάχους της περιοχής.
Μια προσωρινή κυβέρνηση σχηματίστηκε στο Κρούσοβο, όπου οι αντάρτες κήρυξαν τη Δημοκρατία του Κρουσόβου υπό την ηγεσία του δασκάλου Νίκολα Κάρεφ, η οποία καταλύθηκε μετά από μόλις δέκα ημέρες, στις 12 Αυγούστου. Στις 19 Αυγούστου, μια στενά συνδεδεμένη εξέγερση διοργάνωσαν οι Βούλγαροι χωρικοί στο βιλαέτι της Αδριανούπολης που οδήγησε στην απελευθέρωση μιας μεγάλης περιοχής στα βουνά της Στράντζας στην περιοχή των Σαράντα Εκκλησιών και στη δημιουργία μιας προσωρινής κυβέρνησης στην πόλη Βασιλικό, τη δημοκρατία της Στράντζας. Αυτή διήρκεσε περίπου είκοσι μέρες πριν καταλυθεί από τους Οθωμανούς.
Σήμερα αυτή η εξέγερση γιορτάζεται στην Βουλγαρία και στην ΠΓΔΜ.