Γράφει ο Δρ. Κωνσταντινόπουλος Π. Συμεών
Η σημερινή Παγκόσμια Ημέρα για το Περιβάλλον αποκτά ιδιαίτερη σημασία όχι μόνο εξαιτίας της οικολογικής-περιβαλλοντικής ευρύτερα κρίσης, αλλά και λόγω της οικονομικής, ενεργειακής και εμπορικής κρίσης (εμπορικός πόλεμος) και της κρίσης των αξιών από τις οποίες μαστίζεται στις ημέρες μας ο πλανήτης. Και κυρίως οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπινων κοινωνιών και του φυσικού περιβάλλοντος φαίνεται ότι έχουν φθάσει σήμερα σε ένα κριτικό όριο. Ο σημερινός άνθρωπος βρίσκεται αντιμέτωπος με δύο πολύ μεγάλες περιβαλλοντικές απειλές, την κατάρρευση της βιοποικιλότητας και την απορρύθμιση του κλίματος.
Εδώ και διακόσια χρόνια η δύναμη του ανθρώπου αυξήθηκε εκθετικά και κατέστη ικανός να καταστρέφει το δικό του κόσμο ζωής. Ωστόσο, δεν κατανοεί τη μεγάλη ζημιά που προκαλεί όχι μόνο στο περιβάλλον ζωής, αλλά και στον ίδιο τον εαυτό του (βλ.StöckerChristion : PsychologiederZerstörung. ZumGlücksindwirkeinePilze. InderSpiegel 19/5/2019).
Η εμφάνιση και η απαίτηση για μια κλιματική δικαιοσύνη αποκρυσταλλώνεται όλο και πιο πολύ στις ημέρες μας. Το συλλογικό συναίσθημα ότι η κλιματική απορρύθμιση είναι πλέον ορατή και παρούσα στην καθημερινότητα μας οδηγεί στο προφανές ότι θα πρέπει να ενεργήσουμε επειγόντως. Μερικούς μήνες πριν από τις ευρωπαϊκές εκλογές, η Οικολογία είχε γίνει μια μεγάλη ανησυχία των πολιτών, στον ίδιο βαθμό όπως περίπου η απασχόληση ή η αγοραστική δύναμη των πολιτών. Η οικολογία, ως τέτοια, δεν ανήκει σε ένα πολιτικό στρατόπεδο και η συνειδητοποίηση αυτή δεν αφορά μόνο τους πολιτικούς, αλλά το σύνολο των πολιτών ανεξάρτητα πολιτικής τοποθέτησης. Αναφέρεται αυτή σε ένα σύνολο προβλημάτων, τα οποία δεν μπορεί να αγνοήσει κανείς, όπως π.χ. την υπερθέρμανση του πλανήτη ή την καταστροφή της βιοποικιλότητας. Στην πρώτη θέση αναφορικά με την υπεράσπιση του περιβάλλοντος έρχονται οι νέοι, των οποίων το μέλλον τους διακυβεύεται.
Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της Διακυβερνητικής Ομάδας των εμπειρογνωμόνων πάνω στην εξέλιξη του κλίματος (Grouped’expertsintergouvernementalsurl’évolutionduclimat – GIEC) που δημοσιεύτηκε τον Οκτώβριο του 2018, κάθε αύξηση της θερμοκρασίας πάνω από 1,50 C σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα θα επιδεινώσει σημαντικά τις επιπτώσεις πάνω στο περιβάλλον, τις οποίες ήδη παρατηρούμε σήμερα παντού στον κόσμο, μέχρι μάλιστα του σημείου να προκαλέσει, ίσως, και την κατάρρευση του πολιτισμού μας. Όλος ο κόσμος είναι σύμφωνος: ο άνθρωπος ζει από τους φυσικούς πόρους και χωρίς αυτούς είναι αδιανόητη η ύπαρξή του. Με λίγα λόγια, όταν αυτοί εξαντλούνται, υποβαθμίζονται ή εξαφανίζονται διακυβεύεται όχι μόνο η υγεία του ανθρώπου, αλλά η ίδια η υπόστασή του. Συνεπώς ο περιορισμός της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη στους 1,50 C βαθμούς είναι επιτακτική ανάγκη και προϋποθέτει όχι μόνο μια τεράστια πολιτική βούληση, αλλά επίσης μια δραστική αλλαγή των δικών μας αξιών και τρόπων ζωής.
Είμαστε «η πρώτη γενεά, που αισθανόμαστε τις επιπτώσεις από την κλιματική αλλαγή και η τελευταία που μπορεί να αλλάξει κάποια πράγματα». Αυτές οι φράσεις, που διατυπώθηκαν από τον κυβερνήτη της Πολιτείας της Ουάσιγκτον, τον JavInslee, το 2014, μας αφορούν όλους, όλο το σημερινό κόσμο. Μετά από 15, 30 ή 45 χρόνια, όσοι θα υπάρχουμε ακόμη, θα είμαστε μάρτυρες ενός κόσμου ανατροπών, τον οποίο κατά κάποιο τρόπο το βιώνουμε ήδη από σήμερα.
Αν ακολουθήσουμε την σημερινή πορεία ή την τροχιά (χωρίς επιπλέον μέτρα),οι επιστήμονες της Διακυβερνητικής Ομάδας των εμπειρογνωμόνων πάνω στην εξέλιξη του κλίματος (Grouped’ expertsintergouvernementalsurl’ évolutionduclimat – GIEC) προφητεύουν μια αύξηση περίπου κατά 50 C βαθμούς από τώρα και μέχρι το τέλος του αιώνα. Ορισμένες προβλέψεις είναι μάλιστα πιο απογοητευτικές.
Το 2009, ο διευθυντής του Ινστιτούτου έρευνας πάνω στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής του Potsdam της Γερμανίας ανέπτυξε ένα μοντέλο. Σύμφωνα, λοιπόν, με αυτό, στην περίπτωση που υπερβούμε τους 50 C βαθμούς την ανύψωση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη, ο όμορφος πλανήτης μας δε θα μπορέσει να συντηρήσει όχι δέκα ή ένδεκα δισεκατομμύρια κατοίκους, όπως προβλέπει ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, αλλά ούτε ένα δισεκατομμύριο κατοίκους.
Στην καθημερινότητα περισσότερο από οφθαλμοφανές είναι το παράδειγμα, όπου οι πολίτες, ως έκφραση ελλιπούς-ανεπαρκούς παιδείας, κουλτούρας και παράδοσης καλής συμπεριφοράς, ρυπαίνουν το δικό τους περιβάλλον ζωής και εργασίας, ρίχνοντας απορρίμματα, πλαστικά μπουκάλια, αποτσίγαρα (έξω από την πόρτα του σπιτιού, στο δρόμο, έξω από το παράθυρο του αυτοκινήτου) μη σεβόμενοι το περιβάλλον. Τέτοια αγνόηση φανερώνει την ανεπάρκεια της παιδείας που οδηγεί και μέχρι σε μια βίαιη σχέση με τους κανόνες και τους νόμους, ενώ το φαινόμενο αυτό είναι κάθε μέρα ορατό μπροστά στα μάτια μας.
Η γνώση είναι πρωταρχικός παράγοντας ευαισθητοποίησης του ατόμου για το περιβάλλον. Το γεγονός αυτό συνιστά και μια μεγάλη πρόκληση για το σημερινό σχολείο. Η εμφάνιση της οικολογικής προοπτικής και η συνδεδεμένη με αυτήν προβληματική των αξιών, των νοημάτων και των αντικειμένων αποτελούν ταυτόχρονα επίσης μια πρόκληση για την Παιδαγωγική και ιδιαίτερα για τις Επιστήμες της Αγωγής και Συμπεριφοράς. Εκεί, δηλαδή, όπου η Παιδαγωγική θέτει σκοπούς στο όνομα της ωρίμανσης του ατόμου, το κάνει αυτό, ωστόσο, με την κατευθυντήριο γραμμή να καταστήσει ικανό το μεμονωμένο άτομο για μια λογική, υπεύθυνη ζωή στο δεδομένο κοινωνικο-πολιτιστικό πλαίσιο μιας ιστορικής κατάστασης, με σκοπό να το βοηθήσει στην ελεύθερη αυτο-ανάπτυξη και αυτοδιάθεσή του. Συνεπώς η ενηλικίωση, ως κανονιστικός κανόνας, δε συνιστά ένα καθορισμένο μέγεθος. Κάτω από την εναλλασσόμενη απαίτηση των ιστορικών προβλημάτων αποκαλύπτει αυτή το δικό της νόημα με τους εκάστοτε συγκεκριμένους τονισμούς. Όπως η Παιδαγωγική κατά τη δεκαετία του 1960 ερμήνευε τη βασική έννοια της χειραφέτησης – ενηλικίωσης ως την απελευθέρωση του ανθρώπου, στα πλαίσια των εσω-κοινωνικών επικοινωνιακών σχέσεων, έτσι σήμερα βρίσκεται αυτή μπροστά από την ερώτηση της ανθρωπιστικής διαμόρφωσης των σχέσεων του ανθρώπου με τη φύση, μετά την απελευθέρωση του ανθρώπου από τη σχέση αλληλεξάρτησης από το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον κάτω από τις προϋποθέσεις του τεχνικο-βιομηχανικού πολιτισμού. Ακριβώς το γεγονός αυτό θέτει τον παιδαγωγικό στοχασμό του σκοπού ξανά προ του αντικειμένου, να θέσει εκ νέου, την τιθέμενη στο παιδαγωγικό γεγονός κατεύθυνση για ωριμότητα με τη μορφή της ελεύθερης αυτο-ανάπτυξης και λογικής καθοδήγησης της ζωής, αυτή τη φορά ασφαλώς πάνω στις δυνατότητες υλοποίησης στο πλαίσιο της οικολογικής διάστασης της απαίτησης ως το εκτενές πλέγμα των προϋποθέσεων της προσωπικής αυτο-ανάπτυξης και ανθρωπιστικής επιτυχίας. Η ελεύθερη αυτο-ανάπτυξη και αυτοδιάθεση του ανθρώπου δεν νοείται χωρίς τη συμπερίληψη της προστασίας του περιβάλλοντος.
Η Παιδαγωγική, λοιπόν, καλείται να αναλάβει τις ευθύνες της και κατά συνέπεια στα πλαίσια της χειραφέτησης – ενηλικίωσης θα πρέπει να διπλασιάσει τις προσπάθειες, ώστε ο κάθε μαθητής, ο κάθε άνθρωπος να περάσει σε δράση προστασίας του περιβάλλοντος και να αναπτύξει μια φιλική διαμόρφωση των σχέσεών του με τη φύση.
Η GretaThunberg (ηλικίας 16 χρονών) με το δικό της και ήδη πλανητικό κίνημα διαμαρτυρίας «FridaysForFuture» (Παρασκευή για το μέλλον) έγινε η φωνή των νέων και κατηγορεί τις κυβερνήσεις για αδράνεια και την καταστροφή του πλανήτη, την απορρύθμιση του κλίματος και τη θυσία του μέλλοντος στο βωμό της κερδοσκοπίας. Αφού η κλιματική πολιτική των κυβερνήσεων είναι άτολμη και φτωχή σε αποτελεσματικότητα.
Οι πρόσφατες εκλογές του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου συνιστούν το έναυσμα για ανατροπές και κατέδειξαν ότι η περιβαλλοντική κρίση είναι ικανή να κατεδαφίσει την παλιά τάξη των κομμάτων και το υφιστάμενο πολιτικό τοπίο. Στο επίπεδο των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης η μετάλλαξη έχει ήδη ξεκινήσει, εκτιμά στο χρονικό της η αρθρογράφος της LeMondeKaufmannSylvie «Unebombe à fragmentationpolitiquea été lâchéesurl’Europe , 29/5/2019». Το πολιτικό τοπίο έχει μεταβληθεί και οι Πράσινοι «LesVerts» έχουν καταστεί μια ισχυρή και καθοριστική δύναμη. Στη Γερμανία κατάφεραν να εκδιώξουν το δημοκρατικο-σοσιαλιστικό κόμμα από τη δεύτερη θέση του βάθρου. Στη Γαλλία το κόμμα του JacquesChirac και του NicolasSarkozy μόλις κατάφερε να κερδίσει το 8% των ψηφοφόρων, ενώ το κόμμα των Πρασίνων κατέλαβε την τρίτη θέση. Από ό,τι φαίνεται το μέλλον μας επιφυλάσσει και άλλες εκπλήξεις και άλλα σοκ (choc). Ας ελπίσουμε, ότι δε θα είναι πολύ δυσάρεστες (δυσάρεστα).