γράφει η Ρεβέκκα Ναχμίας Αλταγκάρ
Στις 30 Απριλίου του 2018, αναβίωσε η μνήμη της εβραϊκής κοινότητας Φλώρινας, που χάθηκε στο Ολοκαύτωμα, ακριβώς 75 χρόνια από την ημέρα εκτοπισμού των μελών της από τους Γερμανούς στο Άουσβιτς.
Η Βούλα Γκόλια, ο Ανδρέας Τσώκας και όλοι οι εκπληκτικοί συνεργάτες τους κατάφεραν το αδύνατο. Η πρωτοβουλία τους οδήγησε στον πλήρη σχεδιασμό και την ολοκλήρωση μιας έκθεσης με εστίαση στην εβραϊκή κοινότητα της πόλης. Μέσα από διαδικασίες έρευνας κατάφεραν να συγκεντρώσουν έντυπο και φωτογραφικό υλικό από δημόσια αρχεία, αλλά και από ανθρώπους της Φλώρινας, που δεν δίστασαν να ανοίξουν τα οικογενειακά αρχεία, να θυμηθούν, συνεισφέροντας έτσι στην αναβίωση της ιστορίας της εβραϊκής κοινότητας της Φλώρινας.
Ο τίτλος της έκθεσης: ΝΟΣΤΟΣ. Συνειδητοποίησα το νόημα της λέξης μόνο μετά από αναζήτηση της ελληνικής λέξης: επιστροφή στην πατρογονική εστία μετά από μακροχρόνια απουσία με κακουχίες και βάσανα.
Για να μεταβούμε στο χώρο της έκθεσης ακολουθήσαμε την ίδια διαδρομή, που έκαναν οι οικογένειές μας πριν από 75 χρόνια: από την αυλή του Δημοτικού Σχολείου μέχρι τον σιδηροδρομικό σταθμό. Περάσαμε μέσα από βαγόνι που μετέφερε εμπορεύματα για να μπούμε στον παλαιό, αλλά ανακαινισμένο σιδηροδρομικό σταθμό που φιλοξενούσε την έκθεση.
Η οικογένειά μου έμεινε κυριολεκτικά αποσβολωμένη, βλέποντας οικεία πρόσωπα στις φωτογραφίες, «ζωντανές» θύμισες της παρουσίας τους στον τόπο αυτό, ακούγοντάς τους να ψιθυρίζουν «είμαστε εδώ, πάντα ήμασταν εδώ και θα είμαστε για πάντα Εδώ».
Πήγαμε στο σημείο όπου βρισκόταν το σπίτι μας. Είμαι Ισραηλινή. Γεννήθηκα στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά μεγάλωσα στο Ισραήλ, όπου ζω μέχρι σήμερα. Αναρωτιέμαι πώς μπορεί να αισθάνομαι κι εγώ Ελληνίδα;
Σχεδόν όλες οι οικογένειες που ζουν σήμερα στο Ισραήλ ήρθαν από άλλη χώρα. Κάποιοι ήρθαν πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, κάποιοι αργότερα…, ωστόσο όλοι μοιράζονται μια ιστορία. Η ιστορία για το πώς σώθηκαν, πώς επέζησαν, πώς έφτασαν στη γη του Ισραήλ… Και κάθε ιστορία έχει ένα δικό της παρελθόν. Η ιστορία, ο πολιτισμός, η ζωή πριν από τη δική μου. Η οικογένειά μου ήρθε στο Ισραήλ από την Ελλάδα. Οι γονείς του πατέρα μου και ο πατέρας της μητέρας μου μεγάλωσαν στην πόλη της Φλώρινας, στη Βόρεια Ελλάδα.
Οι Εβραίοι της Φλώρινας μετακινήθηκαν από το Μοναστήρι (Bitola) και στο ξέσπασμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ζούσαν στην πόλη της Φλώρινας σχεδόν 500 Εβραίοι. Μέχρι τότε, όλοι ζούσαν ειρηνικά, είχαν ήρεμη οικογενειακή ζωή, ασχολούνταν με το εμπόριο, την κοινότητα.., αποτελούσαν αναπόσπαστο κομμάτι του τόπου, της ευρύτερης φλωρινιώτικης κοινωνίας. Ολόκληρη η περιοχή της Βόρειας Ελλάδας βρισκόταν υπό γερμανική κατοχή και κυκλοφορούσαν φήμες ότι οι Γερμανοί σχεδίαζαν να συγκεντρώσουν όλους τους Εβραίους στη Γερμανία για να τους θανατώσουν εκεί. Την περίοδο αυτή, στο βόρειο τμήμα της Ελλάδας δραστηριοποιούνταν αντάρτικες ομάδες. Μεταξύ των ανταρτών ήταν κάποιοι νεαροί Φλωρινιώτες, που κατάφεραν να πείσουν κάποιους, όπως τους γονείς του πατέρα μου, που εκείνη την εποχή ήταν αρραβωνιασμένοι, τον αδελφό της γιαγιάς μου με τη γυναίκα του και το γιό τους καθώς και μερικούς άλλους νεαρούς να τους ακολουθήσουν στα βουνά για να αποφύγουν την έλευση των Γερμανών.
Ο αποχωρισμός από τις οικογένειες ήταν δύσκολος, παρόλο που δεν ήξεραν ότι ήταν η τελευταία φορά που έβλεπε ο ένας τον άλλο. Έφυγαν από τη Φλώρινα στις 30 Απριλίου του 1943. Την ημέρα αυτή, οι Γερμανοί διέταξαν κάθε Εβραίο της Φλώρινας να μαζέψει τα υπάρχοντά του και να πάει στην αυλή του σχολείου. Εκατοντάδες ενήλικες και παιδιά με βαλίτσες προχωρούσαν στους δρόμους της πόλης… Στοιβάχτηκαν σε βαγόνια μέχρι τη Θεσσαλονίκη και από εκεί για το Άουσβιτς.
Μετά τον πόλεμο, ελάχιστα είναι τα απομεινάρια της εβραϊκής κοινότητας: Μόνο τρεις επιζώντες από το Άουσβιτς και κάποιοι που κατάφεραν να επιβιώσουν στα βουνά…
Μεταπολεμικά, οι ελάχιστοι που επιβίωσαν και οι τρεις επιζώντες από το Άουσβιτς επέστρεψαν στη Φλώρινα, όπου συνειδητοποίησαν ότι δεν υπήρχε κανένα ίχνος της οικογένειας, της κοινότητας και της ζωής που γνώριζαν. Άρχισαν μια προσπάθεια αποκατάστασης, να ξανανοίξουν τα μαγαζιά τους, να χτίσουν τα σπίτια τους, αλλά η συνειδητοποίηση ότι δεν ήταν όπως παλιά και δεν θα ήταν ποτέ πια, τους οδήγησε στο ξεκίνημα μιας νέας ζωής στη Θεσσαλονίκη, στις Ηνωμένες Πολιτείες, αν και στην πλειοψηφία τους εγκαταστάθηκαν στο Ισραήλ.
Στα παιδικά μου χρόνια, θυμάμαι τους παππούδες μου να μιλούν για τη Φλώρινα. Γι΄ αυτούς ήταν το πιο μαγευτικό, όμορφο και αισιόδοξο μέρος στον κόσμο. Αφηγούνταν ιστορίες για τις οικογένειες, τις γιορτές, τη μαγειρική, την προετοιμασία της προίκας. Ειδικά για τη γιαγιά μου, το δίκαιο της ζωής γράφτηκε στη Φλώρινα.
Στο Ισραήλ, η εβραϊκή κοινότητα της Φλώρινας εξακολουθεί να υπάρχει. Είναι οι «Φλωρινιώτες». Η γενιά των Φλωρινιωτών καθιέρωσε μια παράδοση ετήσιας κοινωνικής συνάθροισης, που συνεχίζει μέχρι σήμερα: την ημέρα εκτοπισμού των Εβραίων της Φλώρινας από τους Γερμανούς τελείται επιμνημόσυνη δέηση, στην οποία μνημονεύονται όλα τα ονόματα των Εβραίων, που έχασαν τη ζωή τους.
Για εμάς, τους απογόνους όσων τυχερών κατάφεραν να επιβιώσουν, η Φλώρινα θα βρίσκεται πάντα στην καρδιά μας.
Καθώς η Φλώρινα ήταν και θα είναι πάντα ένα κομμάτι του εαυτού μας, είδαμε μέσα από την έκθεση αυτή, ότι η ιστορία της πόλης της Φλώρινας δεν θα ήταν ολοκληρωμένη, χωρίς αναφορές στη ζωή της εβραϊκής κοινότητας ως αναπόσπαστο κομμάτι της πόλης μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Απολαύσαμε την εξαιρετικά θερμή φλωρινιώτικη φιλοξενία. Κατά τη διάρκεια της παραμονής μας στη Φλώρινα είχαμε την ευκαιρία να συναντήσουμε νέους φίλους, μια νέα οικογένεια.
Οι Φλωρινιώτες.
ΝΟΣΤΟΣ