Παρασκευή Κ. Μαυρομμάτη
Ιστορικός – Φιλόλογος
Είναι γνωστές οι διώξεις που υπέστη το ποντιακό στοιχείο. Οι λεγόμενοι Καυκάσιοι ή Καρσλήδες εκδιώχτηκαν δύο φόρες από τις πατρογονικές τους εστίες. Αρχικά, ήταν εγκατεστημένοι στην Αργυρούπολη, όπου το 1878, εγκαταλείπουν την αφιλόξενη πλέον περιοχή του πόντου[1] και εγκαθίστανται στην περιοχή του Καρς[2]. Πριν φύγουν όμως από την Αργυρούπολη πήραν και μια εικόνα της Παναγίας, της Κοιμήσεως της Θεοτόκου που μετέφεραν στη νέα τους πατρίδα. Εγκαταστάθηκαν στο Κάρς χτίζοντας 72 χωριά. Μεταξύ αυτών, δέσποζε το χωριό Λάλογλη[3] λόγω του περίλαμπρου ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, της ομώνυμης Ιεράς Μονής, όπως ονομάστηκε Παναγία της Λάλογλη η οποία μεταφέρθηκε ως ατίμητος θησαυρός από τον Πόντο. Το χωριό είχε και μία εκκλησία του Αγίου Γεωργίου.
Η ιστορία όμως επαναλήφθηκε λίγα χρόνια αργότερα. Από το 1917-1922 οι πρόσφυγες του Καρς για δεύτερη φορά εγκαταλείπουν τα σπίτια τους. Με τα λιγοστά πράγματα που πήραν μαζί τους, μετέφεραν στη νέα τους πατρίδα ιερά κειμήλια, όπως την εικόνα της Παναγίας της Λάλογλη, τον χρυσοκέντητο επιτάφιο, τις πόρτες του Αρχαγγέλου Μιχαήλ και Γαβριήλ (οι οποίες βρίσκονται στον Ι.Ν Αγίου Γεωργίου στον Νέο Καύκασο), αλλά και ψαλτήρια μέσα σε ένα μπαούλο, διότι η θρησκευτική τους συνείδηση δεν τους επέτρεπε να αφήσουν την Παναγία τους, τη μητέρα του Κυρίου μας, την Ελπίδα των απελπισμένων. Την ευθύνη για τη μεταφορά αυτών των ιερών κειμήλιων στην Ελλάδα είχε ο Παύλος Πετίδης του Ανανία[4], ένας ευσεβής άνθρωπος, ο οποίος θεώρησε ότι το πολυτιμότερο όλων εκείνων που έπρεπε να πάρουν μαζί τους ήταν η εικόνα της Παναγίας, εικόνα που κοσμεί σήμερα την εκκλησία μας και έχει δώσει το όνομα της στο Ναό.
Στον Ελλαδικό χώρο οι κάτοικοι της Λάλογλη χωρίστηκαν[5], καθώς άλλοι εγκαταστάθηκαν στα χωριά της Φλώρινας Νέο Καύκασο και άλλοι στο Μεσονήσι. Συμφώνησαν ωστόσο η εικόνα να φιλοξενηθεί στον Ιερό Ναό του Aγίου Γεωργίου στον Νέο Καυκάσο. Στις 18 Σεπτεμβρίου του 1927 υπογράφτηκε συμφωνητικό με Αριθμό Πρωτοκόλλου 185, σύμφωνα με το οποίο η εικόνα παραδιδόταν επισήμως στους κατοίκους του Ν. Καυκάσου, υπό τον όρο, όταν ανεγείρουν οι κάτοικοι του Μεσονησίου Ιερό Ναό να επιστρέψει στο Μεσονήσι μόνιμα. Το συμφωνητικό επικυρώθηκε από τον τότε μητροπολίτη Φλώρινας Πρεσπών και Εορδαίας Χρυσόστομο Καβουρίδη.
Ο θεμέλιος λίθος για την ανέγερση του ιερού ναού τέθηκε στις 6 Νοέμβριου του 1967 με εφημέριο τον Μακαριστό Αρχιμανδρίτη Χρυσόστομο Κουσκουτόπουλο, ο οποίος μαζί με το τότε εκκλησιαστικό συμβούλιο διενήργησαν έρανο για τη συγκέντρωση χρημάτων. Ο ναός χτίστηκε με δαπάνες όλων των κατοίκων του χωρίου και των κατοίκων του Ν. Φλώρινας, αλλά και από δωρεές Ελλήνων του Εξωτερικού. Ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει στην οικογένεια του Κώστα Ατματζίδη, ο οποίος παραχώρησε αγροτεμάχιο 2000 τ.μ του αδερφού του Ανδρέα Ατματζίδη, για την ανέγερση του ναού, αλλά και το γεγονός ότι ο ίδιος πέθανε κατά τη διάρκεια εράνου που διενεργούνταν στο χωριό Μεσοχώρι. Επιπρόσθετα, θα ήταν παράλειψη από μέρους μου, να μην αναφερθεί και η παραχώρηση 1000τ.μ από την Αλέξανδρο Μιχ. Ναθαναηλίδη.
Μαρτυρείται πως την εικόνα παρέλαβε και μετέφερε ανεπισήμως στις 30-7-1971 ο μακαριστός πλέον πατήρ Αχιλλέας Παπαϊωάνου μαζί με τον επίτροπο Νικόλαο Μαυρομματίδη και ήταν η πρώτη εικόνα που τοποθετήθηκε στον Ιερό Ναό. Τα εγκαίνια του Ναού έγιναν στις 25 Αυγούστου 1974 σ’ ένα κλίμα κατάνυξης με τη συμμετοχή μεγάλου πλήθους λαϊκών και κληρικών, με Μητροπολίτη Φλώρινας Πρεσπών και Εορδαίας μακαριστό Αυγουστίνο Καντιώτη.
Το κατανυκτικό και πανηγυρικό γεγονός εκείνης της ημέρας, θύμισε σε πολλούς το πανηγύρι που γινόταν στο χωριό Λάλογλη προς τιμή της Παναγίας. Το πανηγύρι[6] ήταν πολύ μεγάλο με τη συμμετοχή πολλών Ελλήνων, Ρώσων και Τούρκων από την περιοχή του Καρς και του Αρταχάν, που μαρτυρίες αναφέρουν πως πολλές φορές ξεπερνούσε το πανηγύρι της Παναγίας Σουμελά. Το πανηγύρι διαρκούσε 15 ημέρες και κατά το οποίο συνέρρεαν στη Λάλογλη πλήθη προσκυνητών, οι οποίοι ασπάζονταν με ευλάβεια την εικόνα της κοιμήσεωςτης Θεοτόκου, ζητούσαν την προστασία και την σκέπη της Παναγίας και έκαναν διάφορα τάματα. Με την πάροδο του χρόνου η φήμη της θαυματουργού εικόνος συγκέντρωνε ολοένα και περισσότερους προσκυνητές, καθώς βοηθούσε και βοηθάει τα άτεκνα ζευγάρια να αποκτήσουν παιδί.
[1]Λόγω της παρακμής των μεταλλείων, και της νίκης της Ρωσίας στον Ρωσοτουρκικό πόλεμο. Την περίοδο εκείνη είχε κατέβει στην Αργυρούπολη ο νικηφόρος στρατός υπό την ηγεσία του Ρώσου στρατηγού Πασκίεβιτς, ο οποίος είχε συνάψει ειρήνη με την τουρκική ηγεσία, γενόμενος αίτιος ώστε πολλοί Έλληνες λόγω φόβου να τον ακολουθήσουν στη Ρωσία.
[2]Το Καρς είναι μια από τις ανατολικότερες πόλεις της Τουρκίας, με κύριο χαρακτηριστικό τα «ρωσικής» τεχνοτροπίας κτήρια και το επιβλητικό κάστρο. Με το τέλος του Ρωσοτουρκικού Πολέμου του 1878, και μέχρι το 1918, η περιοχή ήταν και πάλι υπό ρωσική κατοχή, ενώ η πόλη του Καρς αποτέλεσε έδρα του Κυβερνείου του Καρς.
[3]Λάλογλη ή Λάλογλου ήταν ελληνικό χωριό της επαρχίας Σαρίκαμις του Κάρς (Καύκασος). Βάσει στατιστικών στοιχείων του 1907 είχε 620 κατοίκους προερχόμενου από το Κελκέτ ή Κελκίτ Αργυρουπόλεως.
[4]Εγκαταστάθηκε στο χωριό Μεσονήσι (Σταθμός) με την γυναίκα του Κυριακή και τις 3 κόρες του Μάρθα, Αρχοντή και Μαρία. Ήταν ο προπάππους μου.
[5]Κάτοικοι του χωριού Λάλογλη εγκαταστάθηκαν εκτός από το νομό Φλώρινας ,στο Φίλυρο Θεσσαλονίκης, στο Κιλκίς και τις Σέρρες,
[6]Η εορτή Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Καρς, όπως και στον Πόντο, γινόταν με το παλαιό ημερολόγιο στις 28 Αυγούστου.