25 μητρικές γλώσσες στην Ελλάδα και 57 σε όλη την Ευρώπη. 33 εκπαιδευτικά συστήματα, με μεγάλες διαφοροποιήσεις μεταξύ τους. Κοινή διαπίστωση ότι η σχολική μάθηση είναι συγχρόνως μια γνωστική και κοινωνική διαδικασία, αλλά και ο δρόμος για την κοινωνική συνοχή και την προσωπική εξέλιξη: το SIRIUS δημιουργήθηκε το 2012 και αποτελεί ένα δίκτυο ειδικών στην εκπαίδευση προσφύγων και μεταναστών. Συνεργάζεται με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τη σύνταξη μελετών και την υλοποίηση προγραμμάτων. Περιλαμβάνει δράσεις ευαισθητοποίησης της εκπαιδευτικής κοινότητας, εθνικές μελέτες, εθνικές στρογγυλές τράπεζες και ένα ετήσιο πανευρωπαϊκό συνέδριο.
Εκπρόσωπός του στην Ελλάδα -και αντιπρόεδρος της Διεθνούς Ένωσης Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης- είναι η αναπληρώτρια καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας Νεκταρία Παλαιολόγου, που σε συνεργασία με το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο διοργάνωσαν χθες την ετήσια Εθνική Στρογγυλή Τράπεζα του δικτύου. Στόχος, όπως σημειώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, η ανίχνευση συνεργειών μεταξύ εμπλεκομένων φορέων για την τυπική -και τη μη τυπική- εκπαίδευση προσφύγων και μεταναστών. Στο δίκτυο συμμετέχουν το υπουργείο Παιδείας (μέσω του δικτύου Ευρυδίκη και του αυτοτελούς τμήματος Προσφύγων), διεθνείς οργανισμοί (UNHCR, IOM, UNICEF) και ΜΚΟ (Ελληνικό Φόρουμ Μεταναστών, ΑΡΣΙΣ, 18ΑΝΩ κ.ά.).
Δίκτυο Ευρυδίκη
Η ενσωμάτωση στο σχολικό περιβάλλον προσφύγων και μεταναστών, παιδιών και εφήβων, είναι πολύ σημαντικό θέμα, σημειώνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και μέσω του δικτύου Ευρυδίκη ανιχνεύει καλές πρακτικές και καινοτομίες, φωτίζει αδυναμίες και κινδύνους που ελλοχεύουν πίσω από αυτές: τα εκπαιδευτικά συστήματα δεν λαμβάνουν υπόψη, στο σύνολό τους, μη ακαδημαϊκές πτυχές της σχολικής διαδικασίας (κοινωνικά, ψυχολογικά ζητήματα και θέματα υγείας). Η εκπαιδευτική ύλη και ο τρόπος διδασκαλίας της δεν λαμβάνουν υπόψη τους το γεγονός ότι απευθύνονται σε παιδιά με διαφορετική μητρική γλώσσα. Η μαθησιακή στήριξη είναι ανεπαρκής. Η κοινωνική και συναισθηματική στήριξη απουσιάζει πλήρως. Οι διδάσκοντες δεν έχουν μετεκπαιδευθεί, ούτε υποστηρίζονται στη διαχείριση της πολυπολιτισμικότητας μέσα στην τάξη. Η συνεργασία σχολείου και οικογένειας χωλαίνει.
Την ίδια στιγμή, μεταξύ όσων παιδιών εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο, το ποσοστό των παιδιών που έχουν γεννηθεί σε άλλες χώρες είναι πολύ υψηλότερο από το ποσοστό των ιθαγενών παιδιών. Η χαμηλή εκπαιδευτική απόδοση των παιδιών προσφύγων και μεταναστών και η εγκατάλειψη της εκπαίδευσης θεωρούνται σοβαρά προβλήματα για 17 ευρωπαϊκά κράτη: Βέλγιο, Τσεχία, Δανία, Ισπανία, Γαλλία, Μάλτα, Ολλανδία, Αυστρία, Πορτογαλία, Φινλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο, Βόρεια Ιρλανδία, Ελβετία, Λιχτενστάιν, Νορβηγία, Σερβία, Βόρεια Μακεδονία.
Στο δημοτικό σχολείο -σημειώνει η Ιωάννα Πουλογιάννη, από τη διεύθυνση Διεθνών και Ευρωπαϊκών Θεμάτων του υπουργείου Παιδείας- τα παιδιά που μιλούν, μέσα στο σπίτι, τη μητρική γλώσσα και όχι τη γλώσσα της νέας πατρίδας τους έχουν χαμηλότερη αίσθηση του ανήκειν στο σχολικό περιβάλλον και γίνονται συχνότερα θύματα κακομεταχείρισης (bullying) από συνομήλικούς τους. Στο γυμνάσιο, τα ποσοστά πέφτουν.
Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες
Εξίσου, όμως, πέφτει και το ποσοστό συμμετοχής των παιδιών στη σχολική διαδικασία. Σύμφωνα με παγκόσμια στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες -όπως σημείωσε εκ μέρους της UNHCR η Ξένια Πασσά, με 20χρονη εμπειρία στο προσφυγικό- στο δημοτικό πηγαίνουν παγκοσμίως το 92% των παιδιών και το 61% των παιδιών προσφύγων. Στο γυμνάσιο και το λύκειο, πηγαίνει το 84% των εφήβων παγκοσμίως και το 23% των εφήβων προσφύγων. Στην τριτοβάθμια εκπαίδευση πηγαίνει το 37% των νέων παγκοσμίως και μόλις το 1% των νέων προσφύγων.
Η UNHCR εκτιμά σε 19.000 τον αριθμό των παιδιών σχολικής ηλικίας στην Ελλάδα. Κύριες χώρες προέλευσης είναι η Συρία, το Ιράκ, το Αφγανιστάν. Όμως, δεν έχουν όλα τα παιδιά πρόσβαση στο εκπαιδευτικό σύστημα. Η πληροφόρηση είναι ελλιπής και οι εκπαιδευτικές ευκαιρίες περιορισμένες. Οι γονείς δεν επιτρέπουν πάντα στα κορίτσια να πάνε σχολείο. Η επαφή μεταξύ μαθητών και καθηγητών έχει πολλά προβλήματα. Οι διαδικασίες για την ένταξη παιδιών με αναπηρία είναι περίπλοκες.
Τα σχολεία συχνά απέχουν πολύ από το χώρο διαμονής των προσφυγικών οικογενειών κι η μεταφορά των παιδιών δεν είναι πάντοτε εξασφαλισμένη. Οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών δεν είναι πάντα φιλικές. Μητέρες αναφέρουν περιστατικά διακρίσεων ακόμη κι εντός σχολικού χώρου.
Η άτυπη εκπαίδευση είναι περιορισμένη. Δεν υπάρχει εκπαίδευση στην ανάδειξη δεξιοτήτων: μαθήματα υπολογιστών, αθλήματα, ψυχαγωγικές δραστηριότητες. Για τους ενηλίκους πτυχιούχους πρόσφυγες, δεν υπάρχει προσβάσιμη διαδικασία αναγνώρισης των πτυχίων τους, ενώ τα μαθήματα εκμάθησης ελληνικής γλώσσας είναι περιορισμένα και χαμηλής ποιότητας.
«Είμαστε η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα με καταυλισμούς» τόνισε η κ. Πασσά, αναδεικνύοντας το γεγονός ότι στην Ελλάδα όλα σχεδιάσθηκαν από την αρχή. Αναφέρθηκε στην ποικιλία μορφών φιλοξενίας στην Ελλάδα και κατέληξε σημειώνοντας πως όσοι είναι πλέον αναγνωρισμένοι πρόσφυγες, είναι υποχρεωμένοι να αποχωρήσουν από το στεγαστικό πρόγραμμα και το πρόγραμμα οικονομικής στήριξης.
UNICEF
Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης, Κέντρα Φιλοξενίας, ενοικιαζόμενα διαμερίσματα, δομές για τους ασυνόδευτους ανήλικους, ξενοδοχεία-ξενώνες για ασυνόδευτους ανηλίκους και οικογένειες, παιδιά των καταλήψεων… Πάμπολλες οι μορφές φιλοξενίας των προσφύγων -σημείωσε η υπεύθυνη εκπαίδευσης της UNICEF Τίτα Καίσαρη- και επισήμανε ως ένα από τα κύρια προβλήματα την κινητικότητα των οικογενειών. Οι οικογένειες αναγκάζονται να μετακινούνται μεταξύ σχολείων, μεταξύ δομών και μορφών φιλοξενίας. Αυτή η κατάσταση αποτελεί πρόβλημα και για τα παιδιά, αλλά και για τους διδάσκοντες, που αισθάνονται ματαίωση όταν φεύγουν στη μέση της χρονιάς μαθητές με τους οποίους έχουν δουλέψει.
«Οι διεθνείς οργανισμοί είχαν μάθει να λειτουργούν σε χώρες όπου υπήρχαν μεγάλοι καταυλισμοί-χωριά» σημείωσε η κυρία Καίσαρη, οπότε ήταν απροετοίμαστοι για ό,τι συνάντησαν στην Ελλάδα. Συγχρόνως, το ελληνικό σχολείο έχει μια ιδιαιτερότητα: «Έχει δουλειά στο σπίτι» και στα σπίτια των προσφυγόπουλων είναι αδύνατον να υπάρξει βοήθεια.
Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής
Η Ελλάδα κλήθηκε έτσι να δημιουργήσει δικό της σύστημα. Η πανεπιστημιακή κοινότητα προβληματίστηκε, πειραματίστηκε και συνεχίζει να πειραματίζεται και να δημιουργεί καλές πρακτικές. Η Εύη Τρούκη ήταν υπεύθυνη του προγράμματος ΕΣΠΑ για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών.
Μιλώντας για τους στόχους που διαμορφώθηκαν, συνόψισε: «Να κερδίσουμε το σχολικό κλίμα». «Να διαμορφωθεί συνεργασία της σχολικής κοινότητας με την τοπική κοινωνία». Επιμορφώθηκαν 655 στελέχη της εκπαίδευσης (σχολικοί σύμβουλοι, διευθυντές σχολικών μονάδων, στελέχη εκπαίδευσης από τις Περιφέρειες κ.α.). Συντάχθηκε εκπαιδευτικό υλικό και δράσεις για την εκπαίδευση προσφύγων (οδηγός εκπαιδευτικού, ειδικό επιμορφωτικό υλικό, προτάσεις για τη γλωσσική διδασκαλία και τις φυσικές επιστήμες). Τα αναλυτικά προγράμματα σπουδών αναδιαμορφώθηκαν, καθώς -όπως επισήμανε η κυρία Τρούκη- «όλο το εκπαιδευτικό μας σύστημα είναι γλώσσα. Ακόμη και το βιβλίο για την πληροφορική είναι γλώσσα. Απουσιάζει η πρακτική. Το πρόγραμμα προσφύγων μάς έχει δώσει εναύσματα για να ξαναδούμε τα αναλυτικά προγράμματα συνολικά».
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και Πανεπιστήμιο Πατρών
Δύο ευρωπαϊκές διακρίσεις (European Language Label 2012-2013 και 2017) έχουν κερδίσει μέχρι στιγμής τα προγράμματα για την εκπαίδευση προσφύγων που έχει υλοποιήσει το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, με επικεφαλής τον καθηγητή Γιώργο Ανδρουλάκη. Μιλώντας για τη φιλοσοφία του πρόσφατου προγράμματος PRESS (Provision of Refugee Education and Support Scheme), σημείωσε ότι «αν δεν ξέρουμε το κοινό που θα προσεγγίσουμε, είναι πολύ δύσκολο να οριοθετήσουμε στόχους». Γι’ αυτό, στη σχεδίαση των δράσεων του προγράμματος, η ομάδα του πανεπιστημίου προσπάθησε να εντάξει πρόσφυγες. Κοινός στόχος: η δημιουργικότητα και η επινοητικότητα. Αναπτύχθηκαν τεχνικές διαγλωσσικότητας (ελληνικά, αγγλικά, αραβικά, φαρσί) και στο τέλος έγινε αξιολόγηση από τους ίδιους τους συμμετέχοντες.
Ο πρόεδρος του τμήματος Επιστημών Εκπαίδευσης και Παιδαγωγικής Επιστήμης Γιώργος Νικολάου αναφέρθηκε στην τεχνογνωσία που έχει αναπτύξει πλέον η Ελλάδα στη διαχείριση της πολυπολιτισμικότητας και στις προσκλήσεις που λαμβάνουν γι’ αυτόν το λόγο Έλληνες ειδικοί σε διεθνή συνέδρια. Προχώρησε στην κριτική αξιολόγηση των ΖΕΠ (Ζώνες Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας, καινοτομία που χρησιμοποιείται εδώ και χρόνια στη Γαλλία προκειμένου να αντισταθμισθεί σε συγκεκριμένες περιοχές η κοινωνική ανισότητα) που «θα έπρεπε να έχουν επεκταθεί ευρύτερα, ια να μπορέσουν τα παιδιά να ενταχθούν κοινωνικά, πολιτισμικά, επαγγελματικά».
Επίσης, αναφέρθηκε στις ΔΥΕΠ (Δομές Υποδοχής και Εκπαίδευσης Προσφύγων), οι οποίες -όπως είπε- «όπου λειτουργούν, αντιμετωπίζουν ρατσιστικά φαινόμενα».
Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης
Ο συντονιστής του προγράμματος Εκπαίδευσης του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης Γιάννης Μπαβέας ανέπτυξε το πρόγραμμα του ΔΟΜ – που περιλαμβάνει μεταφορά των παιδιών στα σχολεία, προμήθεια σχολικών σακιδίων και μέριμνα για τις εξωσχολικές δραστηριότητες. Μίλησε για τα προβλήματα που υπήρξαν τα προηγούμενα χρόνια -με πλέον σοβαρά αυτά των αντιδράσεων εκπαιδευτικών και τοπικών κοινωνιών- τα οποία, όπως είπε, έχουν σε μεγάλο βαθμό ξεπεραστεί.
Το Ελληνικό Συμβούλιο Προσφύγων παρουσίασε, ως καλή πρακτική, το πρόγραμμα STEM, για την επιμόρφωση γυναικών με πτυχία Φυσικών Επιστημών. Επισημάνθηκε το πρόγραμμα «Ξένιος Ζευς», της Περιφέρειας Εκπαίδευσης Κεντρικής Μακεδονίας, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, που αφορά γλωσσικό υλικό υποστήριξης για την εκπαίδευση προσφύγων μαθητών. Το πρόγραμμα, που βραβεύθηκε από το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών, διατίθεται δωρεάν στο διαδίκτυο. Το παράδειγμα της Νορβηγίας και τις δράσεις του κέντρου NAFO (National Centre of Multicultural Education) παρουσίασε ο καθηγητής Fred Carlo Anderson από το Πανεπιστήμιο του Όσλο.
Σύντομους χαιρετισμούς στην ημερίδα απηύθυναν εκ μέρους του ΕΑΠ ο κοσμήτορας της σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών Αντώνης Λιοναράκης και ο αναπληρωτής καθηγητής Νίκος Σηφάκης, ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας Αντώνης Τουρλιδάκης και από το υπουργείο Παιδείας η υπεύθυνη του αυτοτελούς τμήματος συντονισμού και παρακολούθησης εκπαίδευσης προσφύγων Σταυρούλα Πανταζή και η Ιωάννα Πουλογιάννη.
Μαρία Δεληθανάση
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ