Στις 27 Μαϊου 2020 η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν προανήγγειλε οικονομικά μέτρα που θα προτείνει η Επιτροπή στο eurogroup για να ξεπεραστούν οι επιπλέον συνέπειες του κορωνοϊού στην ήδη προβληματική ευρωπαϊκή οικονομία. Τα μέτρα αυτά έρχονται να προστεθούν σε όσα ήδη είχαν προταθεί από την ίδια στις 13 Μαρτίου. Στις εβδομάδες που μεσολάβησαν το χάσμα μεταξύ των χωρών Βορρά – Νότου στάθηκε για άλλη μια φορά αδύνατο να γεφυρωθεί. Το σκηνικό γνώριμο: οι ευάλωτες χώρες του Νότου (χθες η Ελλάδα, σήμερα η Ιταλία, αύριο η Ισπανία) απειλούν να το κάνουν Κούγκι του Σαμουήλ, η Γαλλία δήθεν υποστηρίζει χλιαρά ενώ οι Γερμανία, Ολλανδία, Αυστρία, Φινλανδία (δηλαδή η Γερμανία) στυλώνουν για άλλη μια φορά τα πόδια. Το «φτάσαμε κοντά σε μία συμφωνία, αλλά δεν είμαστε ακόμη εκεί» που δήλωσε ο Σεντένο ύστερα από πολύωρες διαπραγματεύσεις, διακοπές, συζητήσεις, προτάσεις, δεν φέρνει το (επιθυμητό) τελικό αποτέλεσμα και ξυπνά εφιαλτικές μνήμες στους Έλληνες.
Υπήρξε μια περίοδος κατά την οποία ο ελληνικός λαός πήγαινε από Δευτέρα σε Δευτέρα, από μήνα σε μήνα, κυριολεκτικά ξυπνούσε και κοιμόταν έχοντας αυτή την λέξη στο μυαλό του: eurogroup. Ήταν περίπου το πρώτο εξάμηνο του 2015. Την περίοδο εκείνη χάθηκε από τους διεκπεραιωτές της διαπραγμάτευσης μια πολύτιμη ευκαιρία να τεθεί ένα πολύ σημαντικό ζήτημα για τον τρόπο λειτουργίας αυτού που κάποιοι δυναμιτίζουν ενώ άλλοι διαφυλάττουν ως κόρη οφθαλμού: της Ενωμένης Ευρώπης.
Στην συνείδηση των Ευρωπαίων πολιτών είχε καθιερωθεί και εμπεδωθεί ως απολύτως φυσιολογική η εντύπωση ότι η ευρωομάδα (eurogroup) είναι το κατεξοχήν αρμόδιο όργανο λήψης κρίσιμων οικονομικών αποφάσεων (ανάπτυξη, επενδύσεις, ανεργία, φτώχεια, εμπόριο, παραγωγικότητα, σταθερότητα τιμών κλπ). Και πράγματι, οι κρίσιμες αποφάσεις παίρνονται εκεί, το ECOFIN απλώς τις επικυρώνει τυπικά και συνήθως χωρίς καν να τις συζητήσει.
Μόνο που το eurogroup δεν υφίσταται στο ευρωπαϊκό δίκαιο. Ή μάλλον δεν υφίστατο μέχρι το 2009, οπότε και αναγνωρίστηκε ως όργανο με το Πρωτόκολλο αριθ. 14 της Συνθήκης της Λισαβόνας. Ή μάλλον δεν αναγνωρίστηκε ακριβώς, απλώς καθορίστηκε ο ρόλος του. Όποιος διαβάσει τα 2 μικρά αρθράκια που συγκροτούν το μονοσέλιδο αυτό πρωτόκολλο, θα διαπιστώσει ιδίοις όμμασι ότι το eurogroup είναι μια άτυπη συνάντηση που εκλέγει πλειοψηφικά πρόεδρο κάθε δυόμιση χρόνια. Και όχι απλώς άτυπη. Απαρτίζεται μόνο από τους υπουργούς οικονομικών των χωρών – μελών του ευρώ, όχι όλων των χωρών – μελών της Ε.Ε.
Η Ε.Ε. αριθμεί 27 μέλη, η ευρωζώνη 19. Βουλγαρία, Κροατία, Τσεχία, Ουγγαρία, Δανία (με ρήτρα εξαίρεσης), Ρουμανία, Πολωνία, Σουηδία (και μέχρι πρότινος το Ηνωμένο Βασίλειο) είναι μέλη της Ε.Ε. αλλά έχουν δικό τους νόμισμα. Δηλαδή στο eurogroup δεν εκπροσωπούνται καν! Όλες οι κρίσιμες αποφάσεις που καθορίζουν το παρόν και το μέλλον της Ε.Ε. παίρνονται σε ένα όργανο χωρίς ξεκάθαρη νομική υπόσταση, χωρίς γραπτούς κανόνες, χωρίς έγκυρες νομικές διαδικασίες, πίσω από κλειστές πόρτες! Δεν υπάρχουν πρακτικά, δεν υπάρχει ηχητική καταγραφή, δεν υπάρχει απομαγνητοφώνηση, δεν υπάρχει τίποτα! Και οι λαοί της Ευρώπης έχουν συμβιβαστεί με το να καθορίζεται η μοίρα σχεδόν ολόκληρης της Γηραιάς Ηπείρου και εν τέλει η δική τους, η μοίρα εκατομμυρίων ανθρώπων, από συναντήσεις διψήφιου αριθμού ατόμων σε κλειστές κάμαρες. Σκέτη καμαρίλα (camarilla ήταν ο αντιθάλαμος παραπλεύρως της βασιλικής αίθουσας στον οποίο συζητούσαν οι μυστικοσύμβουλοι που περιστοίχιζαν το βασιλιά της Ισπανίας Φερδινάνδο Ζ΄ και ασκούσαν ισχυρή επιρροή στις βασιλικές αποφάσεις).
Το καθ ύλην αρμόδιο όργανο για την οικονομική πολιτική της Ε.Ε. είναι το Συμβούλιο Οικονομικών και Δημοσιονομικών Θεμάτων, το ξεχασμένο κι από τον Θεό ECOFIN. Αποτελείται από τους υπουργούς οικονομίας και οικονομικών όλων των κρατών – μελών της Ε.Ε. (όχι μόνο από αυτούς των κρατών – μελών του ευρώ). Είναι θεσμοθετημένο πλήρως, είναι αυτό που καταρτίζει τον ετήσιο προϋπολογισμό της Ένωσης, κρατά πρακτικά και κανονικά προβλέπει συζητήσεις, όχι προαποφασισμένα δόγματα.
Ένα τέτοιο προαποφασισμένο δόγμα είναι και η εκ των προτέρων απόρριψη του ευρω-ομόλογου ή έστω ενός κορωνο – ομόλογου ειδικού σκοπού. Ακόμα και η γνωστή και μη εξαιρετέα Κριστίν Λαγκάρντ ζήτησε ως Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας στήριξη 3 τρισ. ευρώ μόνο για την αρχή, εκτιμώντας ότι η Ε.Ε. θα γνωρίσει τρομακτική ύφεση, ίσως και 10% του ΑΕΠ. Αντιλαμβάνεται εύκολα λοιπόν ο καθένας ότι το αρχικό πακέτο των περίπου 500 δισ. που συμφωνήθηκε μπορεί να σώζει τα προσχήματα αλλά καθόλου τα κράτη. Για ακόμα μια φορά επετεύχθη συμβιβασμός κομμένος και ραμμένος στα μέτρα των Γερμανών, για ακόμα μια φορά η σύγκρουση αναβλήθηκε, για ακόμα μια φορά δεν λύνεται κανένα από τα δομικά προβλήματα που εξακολουθούν να απειλούν με διάρρηξη την Ε.Ε.. Kαι οι λαοί αγωνιούν. Για ακόμα μια φορά. Γιατί ακόμα και αν εγκριθεί και η δεύτερη πρόταση της Επιτροπής για επιπλέον 750 δισ., το ταμείο παραμένει μείον και ο διάβολος (μάλλον) θα κρύβεται στις λεπτομέρειες: υπό ποιες προϋποθέσεις θα δοθούν τα χρήματα αυτά; Και θα είναι εξ ολοκλήρου δάνεια ή όχι;
Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα μετρά ήδη μια ρωγμή στους αρμούς του. Και τι ρωγμή. Το Ηνωμένο Βασίλειο περιφρονώντας επιδεικτικά το Βερολίνο άνοιξε έναν δρόμο που μέχρι πρότινος θεωρούνταν αδιάβατος, κι αυτό από μόνο του μπορεί να μην σημαίνει τίποτα, αλλά δημιουργεί μια τεράστια αβεβαιότητα. Οι λαοί της Ευρώπης οφείλουν να προβληματιστούν για πολλά και οι ηγέτες τους να θυμηθούν την κληρονομιά των προκατόχων τους. Μια κληρονομιά που αποτελεί απόσταγμα δύο παγκοσμίων πολέμων: η Ευρώπη ή θα μάθει να ζει ενωμένη ειρηνικά (δηλαδή δημοκρατικά) κι όχι με το στανιό, ή δεν θα είναι καθόλου ενωμένη και θα διαλυθεί στα εξ ων συνετέθη ανοίγοντας για άλλη μια φορά τους ασκούς του Αιόλου.