25-27 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2020, ΚΑΒΑΛΑ
Ο Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» διοργανώνει το 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Πολιτικής Φιλοσοφίας στις 25-27 Σεπτεμβρίου 2020 στην Καβάλα με γενικό θέμα ‘Πολιτική ηθική και διεθνείς σχέσεις’ και εστίαση στις διακρατικές και διαπολιτισμικές σχέσεις και την πιθανή ετερότητα της αντίληψης για το δίκαιο και την ηθική στα επιμέρους κοινωνικά σύνολα.
ΚΕΝΤΡΙΚΟΙ ΟΜΙΛΗΤΕΣ
Παναγιώτης Ήφαιστος, Ομότιμος Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων & Στρατηγικών Σπουδών Πανεπιστήμιο Πειραιώς
Σεβαστή Χατζηφωτίου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Κοινωνικής Εργασίας Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Χρήστος Τσιρώνης, Αναπληρωτής Καθηγητής Κοινωνικής Θεωρίας Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ Η συμμετοχή για λήψη βεβαίωσης είναι 30 € και ειδικά για φοιτητές/-τριες (σε προπτυχιακό ή μεταπτυχιακό επίπεδο), για πολυτέκνους, ανέργους και μέλη του συλλόγου στα 25 €. Η καταβολή του αντίστοιχου ποσού στον τραπεζικό λογαριασμό του Συλλόγου Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» (Τράπεζα Πειραιώς, Αριθμ. Λογ. 5245-060227-986, IBAN GR4401722450005245060227986). Η απλή παρακολούθηση όλου του συνεδρίου, χωρίς λήψη βεβαίωσης, είναι δωρεάν.
ΧΩΡΟΙ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ Προγραμματισμένος χώρος του συνεδρίου είναι η Δημοτική Βιβλιοθήκη Καβάλας ‘Βασίλης Βασιλικός’ (Κασσάνδρου 6, Καβάλα – περιοχή πλατείας Καπνεργάτη). Σε περίπτωση που δεν είναι ασφαλής και σύννομη η φυσική συνάθροιση λόγω του COVID 19 ως τις 15 Αυγούστου στην Ελλάδα, το συνέδριο θα πραγματοποιηθεί διαδικτυακά και θα ζητηθεί από τους συνέδρους εισηγητές/-τριες ηλεκτρονικό υλικό που θα αναρτηθεί στο κανάλι του συλλόγου στο youtube.com, Philosophia Ancilla
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
- Ηλίας Βαβούρας, Συγγραφέας, Δρ. Φιλοσοφίας ΑΠΘ
- Κωνσταντίνος Γεωργιάδης, Θεολόγος-Νομικός, Δρ. Δογματικής Θεολογίας ΑΠΘ
- Αναστασία Γιαννακίδου, Καθηγήτρια Γλωσσολογίας, Πανεπιστήμιο του Σικάγο
- Μαρία Κάλφα, Υπ. Δρ. Πολιτικών Επιστημών ΑΠΘ
- Γεώργιος Καραμανώλης, Αν. Καθηγητής Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο της Βιέννης
- Κωνσταντίνα Κατσαρού, Υπ. Δρ. Θεολογίας ΕΚΠΑ
- Αντώνης Κώστας, Δρ. Κοινωνικών Επιστημών, Πάντειο Πανεπιστήμιο
- Σπύρος Μακρής, Επ. Καθηγητής Πολιτικής Θεωρίας, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
- Άννα Μαρία Μαργαρίτη, Δρ. Γλωσσολογίας, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
- Κυριάκος Μικέλης, Επ. Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
- Βασίλης Παϊπάης, Επ. Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων, Πανεπιστήμιο St. Andrews
- Μαρία Παπανίκου, Αν. Καθηγήτρια Ασφαλείας & ΑΠ, Πανεπιστήμιο του Άμστερντμ
- Δέσποινα Σκουλά, Δρ. Νομικής ΔΠΘ
- Γεώργιος Τζήμας, Δρ. Φιλοσοφίας, Διδάσκων Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας
- Διονύσης Τσιριγώτης, Επ. Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων, Πανεπιστήμιο Πειραιώς
- Κατερίνα Χατζοπούλου, Δρ. Γλωσσολογίας, Πανεπιστήμιο του Σικάγο
Στο Συνέδριο συμμετέχει, τόσο ως μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής, όσο και ως εισηγητής ο Φλωρινιώτης Γιώργος Τζήμας, διδάσκων στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας.
Ακολουθεί η περίληψη της εισήγησης του.
Η ταύτιση του αγαθού με το πολιτικό συμφέρον
Γ. Μ. Τζήμας, Διδάσκων στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας
Εδραία είναι η πεποίθηση ότι οι πολιτειακές δομές ερείδονται σε στέρεα θεμέλια, όταν ενυπάρχει μια αλληλεξάρτηση του ηθικού – δικαίου με το πολιτικό συμφέρον. Ειδικότερα, όταν η απονεμηθείσα διανεμητική δικαιοσύνη δεν περιορίζεται στην αναγνώριση των δικαιωμάτων των ατόμων, όπως πράττει η καντιανή δικαιοσύνη, αλλά συνιστά εφαρμογή, πραγματοποιήσιμη της δικαιοσύνης με προϋπόθεση την ύπαρξη αρχών που εμφορούνται από αυτήν, όταν η άνιση μεταχείριση των ίσων ισορροπεί στην ίση μεταχείριση των άνισων, διορθωτική δικαιοσύνη, τότε η αμοιβαιότητα που εκπορεύεται από την ελεύθερη βούληση των μελών της κοινωνίας δρα ενοποιητικά μέσω του αντιπεπονθότος δικαίου και πλέον θριαμβικά το αγαθόν – ηθικό ταυτίζεται με το συμφέρον της εκάστοτε πολιτείας.
Η εκπλήρωση επομένως της συλλογικής ευημερίας και των λεγόμενων εθνικών συμφερόντων διαπερνάται και συνέχεται από το αγαθό. Εξάλλου η αλλαγή της εξωτερικής εμφάνισης της όποιας ηγεμονικής απαίτησης ισχύος μέσω θεμελιωδών αρχών ανθρωπολογικής εξομοίωσης που δεν υπόκεινται σε έλεγχο ή σε κριτική και που γίνονται υποχρεωτικά δεκτές είναι ένα σύνηθες πολιτικό φαινόμενο που όμως δύναται να μετουσιωθεί, όταν το δίκαιο και η ηθική ταυτιστούν με το συμφέρον.
Σκοπός της παρούσας εισήγησης είναι να καταδειχθεί ότι αυτή η ταύτιση του αγαθού και του πολιτικού συμφέροντος δύναται να πραγματωθεί με διάμεσο τον ηθικό ρητορικό λόγο και να καταδειχθεί τόσο η κεφαλαιώδηςσημασία της φιλοσοφικής παιδείας του εκάστοτε ηγήτορα για το ὀρθῶς κυβερνᾶν, όσο και οι ικανότητές του στην πειθώ. Μάλιστα οι τελευταίες καθίστανται από τη φύση των πραγμάτων «sine qua non», προκειμένου να πείσει για ό,τι είναι δίκαιο, αγαθό, αλλά και συμφέρον για την πόλη. Η επιστήμη του σοφῶς σκέπτεσθαι και η τέχνη του εὖ λέγειν, συζευγνύονται, και ετεροκαθορίζονται μέσα στο εκάστοτε κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι με αποτέλεσμα ο ηθικός πειστικός λόγος καταφανώς να επικοινωνεί με την βούλευση, χωρίς τα φίλτρα της οποίας δεν είναι δυνατόν να αποφασιστεί το πολιτικό συμφέρον και συνάμα να αναχθεί στη σφαίρα του αγαθού. Αυτός που κατόρθωσε να συνδυάσει τη φιλοσοφική θεώρηση με την εμπειρική παρατήρηση και οι έννοιες που μεταχειρίστηκε να αποδίδουν ρεαλιστικά το κυριολεκτικό νόημα των λεγομένων του ήταν ο Αριστοτέλης στη Ῥητορική του. Αναφερόμενος μάλιστα στον συμβουλευτικό ρήτορα απερίφραστα δηλώνει πως «πρόκειται τῷ συμβουλεύοντι σκοπός τὸ συμφέρον». Η λέξη αυτή (συμφέρον) φορτισμένη μάλλον αρνητικά, αρχικά ξενίζει τον διαχρονικό ακροατή, πολύ γρήγορα όμως, επισημαίνοντας πως η όποια διαβούλευση αφορά όχι το τέλος, αλλά τα μέσα που οδηγούν σε αυτό, πραγματώνεται η ταύτιση του πολιτικού συμφέροντος με το ἀγαθόν, «τὸ δὲ συμφέρον ἀγαθόν [ἐστί]».
Στο πλαίσιο της προτεινόμενης εισήγησης παρουσιάζεται πως το συμφέρον της πολιτείας, όπως το συνέλαβε ο Αριστοτέλης, που συν τοις άλλοις αποτέλεσε και το σημαντικότερο κριτήριό του με το οποίο διέκρινε τα πολιτεύματα του σε «ορθά» και σε «παρεκβάσεις» τους είναι ένα κριτήριο ποιοτικό και ταυτόχρονα τελεολογικό.
Μάλιστα για να γίνει αντιληπτός ο ρόλος του πολιτικού συμφέροντος στον σταγειρίτη, αρκεί να ειπωθεί πως αυτό το κριτήριο διερευνά και δίνει απάντηση στο καταλυτικό ζήτημα από πολιτικής άποψης, του σκοπού και του εξιδανικευμένου στόχου των κυβερνώντων. Επομένως το ποθούμενο και πάλι του ρητορικού-πολιτικού λόγου έχει ηθική διάσταση, αφού, αν λησμονηθεί το κοινό συμφέρον ο άνθρωπος ως «ζῶον πολιτικόν» θα απολέσει την ιδιότητα του «πολιτικού» και θα του υπολείπονται μόνον τα χαρακτηριστικά του ζώου.
Η προτεινόμενη εισήγηση παρουσιάζει με διαύγεια πως η προσέγγιση της έννοιας του πολιτικού συμφέροντος με τις έννοιες του δικαίου και του αγαθού είναι δυνατή και όποτε αυτή δεν είναι συμβατή, δεν συνεπάγεται ότι υπάρχει έλλειμμα ηθικής αξίας. Σε τέτοιες περιπτώσεις επέρχεται ο ηθικός λόγος του ρητορεύοντος, ώστε να λειτουργήσει επικουρικά στην ανάδειξη του μέσου – άριστου.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
- Broadie, S. (2003), “Ethics with Aristotle”, Oxford: Oxford University Press, pp. 78.
- Düring, I. «Ο Αριστοτέλης,Παρουσίαση και ερμηνεία της σκέψης του», Μετφ. Α. Γεωργίου Κατσιβέλα, Β ́Τόμος, Εκδ. ΜΙΕΤ,Αθήνα 1994, σ.σ. 252-254).
- Engberg-Pederson, Τ. (1983), «Aristotle’s Theory of Moral Insight», Oxford: Clarendon Press, pp. 188-222.
- Kullman W. (1996), «Η πολιτική σκέψη του Αριστοτέλη», μτφρ. Ρεγκάκος, Α., Αθήνα: ΜΙΕΤ, σ.σ. 34-35.
- Meyer, S.S. (1992), “Aristotle, Teleology, and Reduction”, Philosophical Review, 101, pp. 791-825,
- Mulgan, R.G. (1977), “Aristotle’s Political Theory”, Oxford: Clarendon Press, pp. 118-120,
- Owen, G.E.L. (1986), “Aristotelian Pleasures”, in Martha Nussbaum (ed.), Logic, Science and Dialectic. Ithaca, N.Y.: Cornell University Press, pp. 334–46.
- Rorty, A.O. (1974), “The Place of Pleasure in Aristotle’s Ethics”, Mind, 83, pp. 481-93.
- Sedley, D. (1991), “Is Aristotle’s teleology anthropocentric?”, Phronesis, 36(2), pp. 179-196.
- Taylor, C.C.W. (2003), “Pleasure: Aristotle’s Response to Plato”, in Robert Heinaman (ed.), Plato and Aristotle’s Ethics. Aldershot: Ashgate Publishing, 2003, pp. 1–20.
- Wood, N. (2001), “Reflections on Political Theory: A Voice of Reason from the Past”, Basingstoke: Palgrave, pp. 141.
- Βουδούρης, Κ. (1997), «Η ανθρώπινη φύση και η γένεση της κοινωνίας», στο Αριστοτέλης: Οντολογία, Γνωσιοθεωρία, Ηθική, Πολιτική Φιλοσοφία, Αθήνα: Παπαδήμα, σ. 33.
- Κάλφας, Β., Ζωγραφίδης, Γ. (2006) «Αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι», επ. Μαρωνίτης, Δ.Ν., 1η έκδ., Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, 252-254.
- Μανωλίδης, Γ. (1994), «Για την ηδονή: Ο Αριστοτέλης κατά τον G. Ryle», Ελληνική Φιλοσοφική Επιθεώρηση, 11(31), σ.σ. 3-6.
- Σκαλτσάς, Θ. (2003), «Η φύση του φρόνιμου», στο Αριστοτέλης: Κοινωνική Φιλοσοφία – Ηθική – Πολιτική Φιλοσοφία – Αισθητική – Ρητορική, Γ. Αραμπατζής, Γ. (επ.), Ανδριόπουλος, Δ.Ζ. (εκδ.), Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, σ.σ. 244-251.
- Τουλουμάκος, Ι.Σ. (1987), «Η δημοκρατική επιχειρηματολογία στα Πολιτικά του Αριστοτέλη» στο Ανδριόπουλος, Δ.Ζ. (εκ.), Αριστοτέλης. Οντολογία, Γνωσιοθεωρία, Ηθική, Πολιτική Φιλοσοφία, Αθήνα: Παπαδήμα, σ. 75.
- Τσάτσος, Κ. (1996), «Η κοινωνική φιλοσοφία των αρχαίων Ελλήνων», Αθήνα: Εστία, σ. 233.