Εκατό δεκαέξι χρόνια μετά τον θάνατο του Παύλου Μελά, που σηματοδοτεί και την επίσημη ημερομηνία έναρξης του Μακεδονικού Αγώνα, ερχόμαστε να τιμήσουμε όλους εκείνους που με τη ζωή τους πλήρωσαν τα λύτρα της δικής μας ελευθερίας,αυτούς που μας δίνουν την ευκαιρία να βρεθούμε για ακόμη μια φορά κοντά στην ιστορία αυτού του τόπου, να αναλογιστούμε και να αναλάβουμε τις δικές μας ευθύνες.
Ο Μακεδονικός Αγώνας είναι η προσπάθεια για να διατηρηθεί ζωντανή η ελληνική συνείδηση των κατοίκων της Μακεδονίας και οι Μακεδονομάχοι, είναι οι άνδρες και οι γυναίκες που με αυταπάρνηση και γενναιότητα μαζεύτηκαν από όλα τα μέρη του ελληνικού κόσμου και στήριξαν τον σκοπό αυτό μέσα στις αντίξοες συνθήκες μιας καταρρέουσας Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Μέσα στον μακεδονικό χώρο συγκρούονταν Έλληνες, Σέρβοι, Βούλγαροι καθώς και Ρουμάνοι που διεκδικούσαν την πατρότητα του βλάχικου στοιχείου στην περιοχή.
Την ολιγωρία του ελληνικού κράτους, που είχε βγει τραυματισμένο από την ελληνοτουρκική σύρραξη του 1897, έρχεται να καλύψει το Οικουμενικό Πατριαρχείο με τον διορισμό νέων και δραστήριων μητροπολιτών στην Μακεδονία. Γερμανός Καραβαγγέλης στην Καστοριά, Χρυσόστομος Καλαφάτης στην Δράμα, Ιωακείμ Φορόπουλος στο Μοναστήρι, Αιμιλιανός Λαζαρίδης στα Γρεβενά, Φώτιος Καλπίδης στην Κορυτσά καθώς και πολλοί άλλοι έρχονται να διασώσουν την ελληνικότητα της Μακεδονίας. Παράλληλα με αυτούς έρχονται να επικουρήσουν το εθνικό έργο ο Λάμπρος Κορομηλάς κι ο Ίωνας Δραγούμης, πρόξενος και υποπρόξενος αντίστοιχα στην Θεσσαλονίκη και στο Μοναστήρι. Στην Αθήνα, το Μακεδονικό Κομιτάτο, στελεχωμένο από άνδρες όπως ο Δημήτριος Καλαποθάκης και ο Νικόλαος Πολίτης, προσπάθησε να διαφωτίσει την κοινή γνώμη για όσα συνέβαιναν σε αυτόν εδώ τον τόπο.
Η αντιπαράθεσή μας με τους Βούλγαρους ήταν ανηλεής. Οι Βούλγαροι υπήρξαν ο πιο δραστήριος και ταυτόχρονα επικίνδυνοςαντίπαλος. Οι με ελληνική συνείδηση Μακεδόνες, δέχονταν κάθε είδους πιέσεις, σωματικές και ψυχολογικές, διατηρώντας ωστόσο την εθνική ελληνική τους συνείδηση που αποτελούσε και την εθνική συνείδηση της πλειοψηφίας των κατοίκων της Μακεδονίας. Σαφώς η εθνική συνείδηση, την εποχή εκείνη, δεν ταυτιζόταν, ειδικά στην περιοχή της Μακεδονίας με τις αντίστοιχες εθνικές ταυτότητες των αντιμαχόμενων βαλκανικών κρατών. Το κύριο χαρακτηριστικό που διαφοροποιούσε τους κατοίκους της Οθωμανικής Μακεδονίας ήταν η θρησκευτική συνείδηση και πολύ λιγότερο η γλώσσα. Για αυτό και ο ρόλος τόσο του Πατριαρχείου όσο, αντίστοιχα, και της Εξαρχίας ήταν καταλυτικός στην διαμόρφωση και αφύπνιση των εθνικών ταυτοτήτων των λαών της Μακεδονίας. Τελικά η ιστορική πραγματικότητα απέδειξε ότι η πλειονότητα των κατοίκων της Μακεδονίας είχαν ελληνική συνείδηση και αυτό γιατί παρόλο που οι διεθνείς συσχετισμοί δυνάμεων και οι χρονικές συγκυρίες έδειχναν ότι η υπόθεση της Μακεδονίας ήταν χαμένη για τους Έλληνες ο απλός κόσμος, που σε αυτόν κατ’ ουσία βασίστηκε όλος ο μακεδονικός αγώνας δεν θα βοηθούσε στην ολοκλήρωση του εθνικού σκοπού εάν δεν υπήρχε βαθιά ριζωμένη μέσα του η ελληνικότητα.
Εξέχουσα μορφή στον Μακεδονικό Αγώνα είναι αυτή του Παύλου Μελά. Ενός προσώπου, που ενώ δεν είχε κάποια καθοριστική στρατιωτική, πολιτική ή διπλωματική δράση, ωστόσο η μορφή του παραμένει εμβληματική για τον αγώνα. Γόνος της ελίτ των Αθηνών, με οικονομική δύναμη και εξασφαλισμένη στρατιωτική σταδιοδρομία θα παρατήσει την οικογενειακή θαλπωρή, θα υποστεί τα πάνδεινα και θα σταθεί δίπλα σε αυτούς που μάχονται για την ελευθερία τους.Ο θάνατός του γίνεται απαρχή ενόςαπίστευτου κύματος εθελοντισμού τόσο στην Αθήνα όσο και στην υπόλοιπη Ελλάδα και η Μακεδονία γίνεται υπόθεση του κάθε Έλληνα.
Μακεδονομάχοι από την νότια Ελλάδα όπως οΒάρδας από τα Σφακιά, ο Ακρίτας από το Ναύπλιο, ο Ρούβας από την Μεσαρά Ηρακλείου καθώς κ.ά. συνεργάστηκαν στενά με Μακεδόνες οπλαρχηγούς όπως ο Νταλίπης από τον Γάβρο, ο Πύρζας από την Φλώρινα, ο Κύρου από το Ανταρτικό, ο Κώττας Χρήστου από την Ρούλια. Σημαντικότατη η συμβολή των γυναικών στον αγώνα αλλά και μετά από αυτόν.
Η Ναταλία Μελά με την συνεχή ενίσχυση των δοκιμαζόμενων Μακεδόνων, τόσο με την προσωπική της εργασία όσο και με την οικονομική συμβολή της στην ίδρυση και λειτουργία σχολών σε Θεσσαλονίκη, Μοναστήρι, Σέρβια και Δράμα.
Η Ζωή Κώττα, που στη διάρκεια της δράσης του συζύγου της σήκωνε όλα τα βάρη ταυτόχρονα με τα βουλγαρικά αντίποινα και την ανέχεια.
Ιδιαίτερη μνεία αξίζουν οι δασκάλες του Μακεδονικού Αγώνα, που κράτησαν άσβεστη, στην καρδιά των μαθητών τους, την αγάπη για τον ελληνισμό και θυσίασαν και την ίδια τους τη ζωή για αυτόν. Η δασκάλα Λιλή Βλάχου από την Έδεσσα, τροφοδοτούσε αντάρτες, περιέθαλπε τραυματίες, μεταλαμπάδευε το πάθος για τη συνέχιση του αγώνα σε χωρικούς και δασκάλες και τελικά δολοφονήθηκε από Βουλγάρους στα 23 της χρόνια.
Η δασκάλα Βελίκα Τράικου από την Πεντάλοφο Θεσσαλονίκης γνωρίζοντας άπταιστα ελληνικά, τουρκικά και βουλγαρικά ήταν συνεργάτης του Ίωνα Δραγούμη, το μάτι και το αυτί του Αγώνα για τον οποίο και μαρτύρησε στα 22 της από τους Βούλγαρους.
Αντίστοιχες περιπτώσεις, που με το αίμα τους, δίδαξαν όσα πίστευαν στους μαθητές τους, η27χρονηΑγγελική Φιλιππίδουπου μαρτύρησε στην Αγριανή Σερρών και η 19χρονη Αικατερίνη Χατζηγεωργίου από τη Γευγελή.
Είναι πραγματικά μεγάλος ο αριθμός των γυναικών που συμμετείχαν στο Μακεδονικό Αγώνα είτε πολεμώντας, είτε περιθάλποντας τραυματίες, είτε μεταφέροντας πολεμοφόδια και τρόφιμα. Έχασαν περιουσίες, οικογένειες ακόμα και την ίδια την ζωή τους. Αξίζει να μνημονεύσουμε τα ονόματα κάποιων επώνυμων γυναικών όπως η Βασιλική Νταλίπη, από την Καστοριά, σύζυγος του Δημήτρη Νταλίπη, οπλαρχηγού από τα Κορέστεια, η Άννα Σωτηριάδου από τη Στρώμνιτσα, η Ελένη Παπάζογλου από τη Θεσσαλονίκη, συνεργάτιδα του προξένου Κορομηλά, η Μαρία Κυράτσου από τη Βέροια, η Αικατερίνη και η κόρη της Ελισάβετ Βαρελά από τα Γιαννιτσά. Οι περισσότερες από αυτές δολοφονήθηκαν. Στον βωμό του αγώνα για την ελληνικότητα της Μακεδονίας χύθηκε πολύ αίμα. Αίμα αντρών, γυναικών, γερόντων και παιδιών. Όλοι αυτοί, επώνυμοι και ακόμα περισσότεροι ανώνυμοι πατριώτες, προετοίμασαν το έδαφος για την απελευθέρωση της Φλώρινας και όλης της Μακεδονίας λίγο αργότερα.
Στην εποχή μας, που η αμφισβήτηση και η αλλαγή αποτελούν κανόνα, όπου αποδομείται πανεύκολα κάθε αξία αλλά και κάθε ταυτότητα, είναι επιτακτική η ανάγκη εύρεσης ερεισμάτων τόσο για την εθνική μας ύπαρξη όσο και για την προσωπική μας ιστορική παρουσία στον κόσμο. Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς πατρίδα ούτε υπάρχει πατρίδα χωρίς πολίτες. Η ιστορική μας μνήμη και ο πολιτισμός είναι απαραίτητα υπαρξιακά στοιχεία. Επέτειος μνήμης του Μακεδονικού Αγώνα η σημερινή τιμάμε και σκύβουμε με σεβασμό το κεφάλι σε αυτούς που με τον αγώνα και την θυσία τους μας κατέστησαν ελεύθερους να μεμψιμοιρούμε για τα βάρη και τις ευθύνες της καθημερινότητάς μας, αυτούς που τα σχολικά εγχειρίδια επιδεικτικά αγνοούν. Χρωστάμε, κατά την ρήση του Κωστή Παλαμά, «…σε όσους ήρθαν, πέρασαν, θα ‘ρθούνε, θα περάσουν. Κριτές, θα μας δικάσουν οι αγέννητοι, οι νεκροί…». Χρωστάμε το ξεπλήρωμα λοιπόν ενός χρέους στην πατρίδα, σε αυτή τη γη. Ας μην χρειαστεί ποτέ να την ποτίσουμε με νέο αίμα παρά μόνο με τον ιδρώτα του κόπου μας. Ας φροντίσουμε να την σηκώσουμε λίγο ψηλότερα, κατά παράφραση των στίχων του ποιητή.
Σας ευχαριστώ.