Γράφει η Μαρία Λάη
Στις 11 Μαρτίου του 2021, ο Ευρωβουλευτής της Νέας Δημοκρατίας κ. Στέλιος Κυμπουρόπουλος ενέκρινε ψήφισμα του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου που αναφέρει πως η ανθρώπινη ζωή ενός παιδιού «πρέπει πάντα να προστατεύεται, ξεκινώντας από τη στιγμή της σύλληψης», ψήφισμα από το οποίο ο κάθε υποψιασμένος πολίτης μπορεί να συναγάγει πως αναφέρεται στην πολιτική κατά του δικαιώματος των γυναικών στην άμβλωση. Η άμβλωση δεν είναι μόνο ένα φαινόμενο της εποχής μας αν και με τις συνθήκες που επικρατούν τόσο τις υγειονομικές όσο και τις οικονομικές εντείνουν μια τέτοια απόφαση. Παλαιότερα, η άμβλωση χρησιμοποιήθηκε για να μπορέσει να ελεγχθεί το μέγεθος του πληθυσμού. Από την εποχή του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, μελετώντας τα κείμενα τους ανακύπτει το συμπέρασμα πως ήταν υπέρ του ελέγχου των γεννήσεων και μετέπειτα οι στωικοί ακολούθησαν ίδια θέση διακηρύσσοντας πως το έμβρυο δεν είναι μια οντότητα που υφίσταται ξεχωριστά από την μητέρα. Άρα, η άμβλωση δεν μπορεί να είναι δολοφονία.
Το ζήτημα της άμβλωσης είναι ένα φλέγον ζήτημα για την φιλοσοφία όπως είναι και για άλλες επιστήμες όπως ιατρική, νομική, θεολογική και βιολογία, η κοινή βάση όλων των επιστημών αυτών είναι να προστατευτεί το δικαίωμα της γυναίκας στην αυτοδιάθεση του σώματος της αλλά και η σημασία του εμβρύου. Υπάρχει μια σύγκρουση αξιών ανάμεσα στο έμβρυο και στην κυοφορούσα την οποία σύγκρουση η φιλοσοφία και ιδιαίτερα ο κλάδος της βιοηθικής καλείται να διευθετήσει. Διαχρονικά, το ζήτημα της ηθικής αξίας του εμβρύου, απετέλεσε τον πυρήνα του ηθικού προβληματισμού για το επιτρεπτό των αμβλώσεων. Στο πλαίσιο αυτό,εξετάζεται το ενδεχόμενο, το έμβρυο να αποτελεί φορέα ηθικών δικαιωμάτων, στον ίδιο βαθμό με έναν πλήρως ανεπτυγμένο άνθρωπο. Τούτο διότι, εάν θεωρηθεί ότι το έμβρυο συνιστά ηθικό πρόσωπο σε κάποιο χρονικό σημείο στη διάρκεια της κυοφορίας του, τότε η άμβλωση, αλλά και οποιαδήποτε άλλη ενέργεια, που βλάπτει ή στερεί το δικαίωμά του στη ζωή, κρίνονται ηθικώς επιλήψιμες. Αντιθέτως, εάν τα ηθικά δικαιώματα αποκτώνται μόνο κατόπιν της γέννησης, οποιαδήποτε επέμβαση στο κυοφορούμενο είναι ηθικώς αποδεκτή. Το έμβρυο έχει ιδιαίτερο οντολογικό προσανατολισμό, μπορεί να ανήκει στο ανθρώπινο είδος όμως μέχρι την στιγμή της γέννησης του, μέχρι να πάρει αυτόνομα την πρώτη του αναπνοή δεν θεωρείται ολοκληρωμένος άνθρωπος. Μέχρι την στιγμή της γέννησης του «παρασιτεί» στο σώμα της γυναίκας, δεν μπορεί να υπάρξει αυτόνομα χωρίς το «μέσο» που είναι το γυναικείο σώμα.
Πότε όμως ένα έμβρυο αποκτά τα ηθικά του δικαιώματα; Οι συντηρητικοί ή όπως ονομάζουν τους εαυτούς τους, υπέρμαχοι της ζωής- όπως το ψήφισμα που συνυπέγραψε ο κ. Κυμπουρόπουλος- θεωρούν πως το έμβρυο αποτελεί ανθρώπινο οργανισμό από την στιγμή της σύλληψής του άρα θα πρέπει να του απονεμηθούν τα ίδια δικαιώματα με έναν πλήρως διαμορφωμένο άνθρωπο. Αν ενστερνιστεί κάποιος την οπτική αυτή, η διακοπή της κύησης είναι ματαίωση της ζωής, καταπάτηση του πιο θεμελιώδους δικαιώματος που έχει κάθε ανθρώπινο υποκείμενο, του δικαιώματος στη ζωή. Αντίθετα, οι μετριοπαθείς ή αλλιώς υπέρμαχοι της επιλογής θεωρούν ότι ηθική αξία αποκτά το έμβρυο σε ένα συγκεκριμένο σημείο της ανάπτυξης του, για παράδειγμα όταν ξεκινά η εγκεφαλική λειτουργία. Άρα, για αυτούς, η άμβλωση είναι ηθικά επιτρεπτή χωρίς καμία δικαιολόγηση από την μεριά της γυναίκας ως ένα σημείο της κυήσεως και όχι πέρα αυτού, αποτελεί προσωπική επιλογή. Πέρα του σημείου αυτού για λόγους υγείας τόσο της γυναίκας όσο και του εμβρύου χρησιμοποιούμε τον όρο «έκτρωση» που περιγράφει την «μη βιώσιμη ενδομήτρια εγκυμοσύνη»
Το νομικό πλαίσιο της άμβλωσης είναι σε κάθε χώρα διαφορετικό, στην χώρα μας δεν υπήρξε παράνομη αλλά ούτε υπήρξε και κάποια αντίδραση όσο αφορά την ηθική πλευρά του ζητήματος όταν το 1986 υπήρξε η νομιμοποίηση των αμβλώσεων με τον νόμο 1609/86 του Ποινικού Κώδικα τονίζεται ότι στην άμβλωση ως τεχνητή διακοπή ης κυήσεως: «η μέριμνα για την προστασία της υγείας της γυναίκας και την εξασφάλιση περίθαλψης σε οργανωμένες νοσηλευτικές μονάδες κατά την τεχνητή διακοπή της εγκυμοσύνης είναι υποχρέωση της Πολιτείας». Η οποιαδήποτε επιχειρηματολογία υπέρ ή κατά των αμβλώσεων στηρίζεται την επιλογή της γυναίκας που έχει τον πρώτο και κύριο λόγο όσο αφορά το σώμα της, την αυτοδιάθεση της, το δικαίωμα ελέγχου της γονιμότητας και το δικαίωμα στην προσωπική επιτυχία, όμως η προβληματική ανακύπτει στο αν το έμβρυο είναι άνθρωπος πριν την γέννηση του. Κανείς δεν μπορεί να διαπραγματευτεί το γεγονός πως το έμβρυο ανήκει στο ανθρώπινο είδος αλλά δεν είναι επαρκής συνθήκη το γεγονός αυτό για να αποδώσουμε στο έμβρυο ηθικά δικαιώματα, η γενετική του ταυτότητα δεν αρκεί για να έχει ηθική αξία. Για να έχει μια οντότητα ηθική αξία πρέπει να είναι πρόσωπο και για να είναι πρόσωπο χρειάζεται να μπορούν να αποδοθούν σε μια οντότητα διανοητικές και συμπεριφορικές ικανότητες όπως να διαθέτει λογική, αυτογνωσία και αυτενέργεια. Το έμβρυο δεν διαθέτει κανένα από αυτά τα χαρακτηριστικά, δεν μπορεί να ενταχθεί συνεπώς στην κατηγορία του προσώπου και δεν δύναται να έχει ηθικά δικαιώματα όπως είναι το δικαίωμα στην ζωή. Με τη λογική αυτή, η διακοπή της κύησης, που στερεί τη ζωή του κυοφορούμενου, είναι ηθικώς επιτρεπτή και δεν είναι μεμπτή ως δολοφονία.
Δεν είναι όμως το έμβρυο εν δυνάμει πρόσωπο; Αυτή είναι μια ερώτηση που θα μπορούσε εύλογα κάποιος να κάνει. Φυσικά και είναι απαντούμε αλλά πως μπορεί να μπει σε ζυγαριά μια εν δυνάμει κατάσταση με μια εν ενεργεία; Η κυοφορούσα είναι πρόσωπο έχει δικαιώματα διαθέτει αυτονομία να αποφασίσει τι επιθυμεί να πράξει. Ως εκ τούτου, είναι δικαίωμα της να ελέγχει αν θέλει να τεκνοποιήσει ή όχι έχει δικαίωμα, λοιπόν, στην προσωπική ευτυχία και στην αυτοδιάθεση του σώματος τους. Η βιοηθική όπως και η φιλοσοφία δεν έχει έτοιμες απαντήσεις, δεν μπορεί ούτε τώρα ούτε στο κοντινό μέλλον να απαντήσει ρητά το τι πρέπει να γίνει, έχει όμως αρχές και κριτήρια λήψης αποφάσεων. Ένα κριτήριο λήψης απόφασης είναι πως η άμβλωση κατόπιν συναινέσεως της εγκύου μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσα στις 12 πρώτες εβδομάδες της κυήσεως, αυτό θεωρείται το σημείο ορόσημο όπου το δικαίωμα της κυοφορούσας στην αυτοδιάθεση στην επιλογή και στην ελευθερία υπερτερεί έναντι οποιουδήποτε εν δυνάμει δικαιώματος στη ζωή. Κατά την 12η εβδομάδα εμφανίζονται σημάδια εγκεφαλικής λειτουργίας ενδεχομένως και συνείδησης και αίσθησης πόνου, αρχίζει να διαμορφώνεται μια ανθρώπινη υπόσταση.
Το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης και της ελευθερίας της γυναίκας ο κ. Κυμπουρόπουλος δεν το έχει σκεφτεί μάλλον θεωρεί πιο σημαντικό να υπερασπιστεί κάτι εν δυνάμει παρά κάτι εν ενεργεία. Όμως δεν θεωρώ πως έχει σκεφτεί ούτε το δικαίωμα του παιδιού που δεν μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του, όπως το ονομάζει, στη Ρουμανία, η απαγόρευση των αμβλώσεων είχε ως αποτέλεσμα την εμφάνιση μιας ολόκληρης γενιάς παιδιών που στερήθηκαν σωστής φροντίδας. Το δίλημμα ανάμεσα στο δικαίωμα στη ζωή και στο δικαίωμα διαβίωσης μιας αξιοπρεπούς και με φροντίδα ζωής δεν το έχει σκεφτεί ακόμη όπως φαίνεται. Σε λίγες μέρες η χώρα μας γιορτάζει τα 200 χρόνια από την Επανάσταση, μια επανάσταση που αφορούσε την ανεξαρτησία, την αυτοδιάθεση, την ελευθερία επιλογών σε κάθε έκφανση της ζωής μας είναι κρίμα ακόμη και 200 χρόνια μετά δικαιώματα του μισού και πλέον πληθυσμού της Ευρώπης και της χώρας μας να καταστρατηγούνται. Περίμενα ο κ. Κυμπουρόπουλος να γνωρίζει την αξία της αυτοδιάθεσης και της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας, την αξία να μην σε περιορίζουν όποια και αν είναι η επιλογή σου, το φύλο σου , η σωματική κατάστασή σου αλλά μάλλον περίμενα πολλά.
Λάη Μαρία
Πτυχιούχος Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Πατρών
Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Θεωρητικής και Πρακτικής Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Πατρών