Το ακούμε πολύ συχνά τελευταία: “Εμπιστευτείτε τους ειδικούς”. Τους επαΐοντες, που θα έλεγε και ο σοφός Σωκράτης. Ειδικά σε εποχές κρίσης και σύγχυσης, όπως η τρέχουσα συγκυρία, στους “ειδικούς” θα προστρέξουμε για να μας κατευθύνουν και να μας διαφωτίσουν.
Είναι όμως ακριβώς έτσι; (διότι ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες)… Ή μήπως και οι “ειδικοί” μπορεί ενίοτε και να μας κατευθύνουν λανθασμένα; Ο ίδιος ο Σωκράτης, που τόσο μιλούσε για “επαΐοντες”, θα έβαζε ίσως κάποιες δικλείδες, κάποια “φίλτρα” στην άκριτη εμπιστοσύνη μας προς αυτούς. Ποια θα μπορούσαν να είναι αυτά;
Φίλτρο 1: Είναι πράγματι “ειδικοί” οι ειδικοί; Δηλαδή, αυτό επί του οποίου τους καλούμε να φωτίσουν τον ζόφο μας, εμπίπτει όντως στο αντικείμενο της ειδικότητάς τους;
Για παράδειγμα, μπορεί ένας Χημικός Μηχανικός να αποφανθεί ως Πολιτικός Μηχανικός για την στατικότητα μιας γέφυρας; (μηχανικός και ο ένας και ο άλλος, αλλά…). Ή μπορεί ένας πλαστικός χειρούργος ή ένας οδοντίατρος να επιληφθεί την διαχείριση μιας επιδημίας στον γενικό πληθυσμό;
Φίλτρο 2: Ακόμα και εάν είναι ειδικοί στο αντικείμενό τους, διαθέτουν όντως την απαιτούμενη επάρκεια γνώσεων και εμπειρίας, πέρα από τα δηλωμένα τυπικά προσόντα; Ή υπάρχουν και κάποιες υπερπροβεβλημένες μετριότητες; Όσοι έχουμε θητεύσει επί σειρά ετών στα σχολικά και στα πανεπιστημιακά έδρανα γνωρίζουμε πολύ καλά ότι η απάντηση μπορεί και να εκπλήξει δυσάρεστα.
Φίλτρο 3: Όσα θα μας πουν οι “ειδικοί” είναι όντως αποκύημα αγνών προθέσεων; Τα λένε καλοπροαίρετα; Ή μήπως υπηρετούν άλλες, σκοτεινες πιθανώς, στοχεύσεις, αλλότριες προς το γενικό συμφέρον; Είναι εξαρτώμενοι από κάπου; Χρηματίζονται ίσως; Εκβιάζονται; Ποτέ δεν ξέρεις. Όσο μεγαλύτερο το διακύβευμα, τόσο προσεκτικότερα ο υποψιασμένος πολίτης οφείλει να τα εξετάσει αυτά.
Φίλτρο 4: Οι “ειδικοί” βρίσκονται σε κατάλληλη διανοητική διαύγεια, προκειμένου να εκφέρουν έγκυρο λόγο, ή μήπως η κρίση τους ενδεχομένως σκεδάζεται από ψυχολογικούς παράγοντες; (φόβος, πανικός, οργή, ανυπομονησία, ματαιοδοξία, εγωπάθεια, εμμονές, εθισμοί) ή και από αθέλητη παραπληροφόρηση; (“μέμνησο, μὴ φόβος σε νικάτω φρένας” – Αισχύλος, Ευμενίδες)
Φίλτρο 5: Οι “ειδικοί” έχουν την ευθύνη των λόγων που εκφέρουν; Μήπως καλύπτονται πίσω από καθεστώς ασυλίας ή “ακαταδίωκτου”; Μπορούμε να εμπιστευτούμε ανθρώπους που μας συμβουλεύουν έχοντας οι ίδιοι εξασφαλίσει ότι δεν θα τους καταλογιστεί καμία ευθύνη και δεν θα υποστούν απολύτως καμία συνέπεια για τις συμβουλές που θα μας δώσουν;
Φίλτρο 6: Οι θέσεις που εκφράζουν σίγουρα χαρακτηρίζονται από αγνή ανιδιοτέλεια; Μήπως πίσω από αυτές κρύβονται ανομολόγητες ιδιοτελείς επιδιώξεις; Μήπως κάποιοι προσπαθούν ενδεχομένως να γίνουν αρεστοί σε συγκεκριμένους κύκλους, προσδοκώντας την ανέλιξη ή άλλα οφέλη και ανταλλάγματα; Μήπως πουλούν εκδούλευση; Μήπως εξοφλούν “γραμμάτια”; Αυτά είναι πράγματα που πάντα γίνονταν, γίνονται και θα γίνονται, ας μην μας εκπλήσσουν.
Φίλτρο 7: Οι θέσεις που εκφράζουν οι “ειδικοί” έχουν μεταφερθεί σε εμάς όπως πρέπει κατά την ακρίβειά τους; Είμαστε βέβαιοι ότι αυτό που μας παρουσιάζεται από τα ΜΜΕ όντως σέβεται στην πληρότητά το νόημα όσων το έχουν πει οι “ειδικοί”; ή μήπως έχουν παραποιηθεί οι θέσεις τους ακουσίως ή και σκοπίμως, με λογικές αλλοιώσεις, παραπλανητικούς τίτλους, παραλείψεις σημαντικών λεπτομερειών, ή άλλα επικοινωνιακά τεχνάσματα;
Φίλτρο 8: Ομονοούν όλοι οι “ειδικοί” σε όσα μας προτείνουν; Μήπως υπάρχουν και άλλες αντίθετες ή εναλλακτικές απόψεις; Παρουσιάζονται ισότιμα όπως πρέπει και αυτές οι άλλες απόψεις, ή αποσιωπούνται, γελοιοποιούνται, κλπ; Στην δεύτερη περίπτωση κάποιος οφείλει να πονηρευτεί.
Φίλτρο 9: Οι “ειδικοί” είναι διατεθειμένοι να υποστηρίξουν τις θέσεις τους στα πλαίσια ενός διαλόγου; Δέχονται τον αντίλογο; Την αντίθετη άποψη; Απαντούν με στέρεα επιχειρήματα σε θέσεις που αμφισβητούν ή και προσβάλλουν ευθέως τις δικές τους; Ή μήπως σε τέτοια περίπτωση ο λόγος τους γίνεται απαξιωτικός έναντι όσων τους αμφισβητούν, ολισθαίνοντας σε άλλο επίπεδο αντιπαράθεσης επί προσωπικού;
Φίλτρο 10: Όσα μας λένε οι “ειδικοί” εντάσσονται μέσα στο πλαίσιο της κοινής λογικής, του κοινού νοός; Λαμβάνουν υπόψιν τους το γενικότερο γίγνεσθαι, το γενικότερο πλαίσιο της καθεστηκυίας γνώσης; Μήπως είναι μεν σωστά από την δική τους πλευρά, αγνοώντας όμως αφελώς ενδεχόμενες δυσμενείς επιδράσεις και συγκρούσεις με άλλες πλευρές της γνώσης και της ζωής; Μήπως οι απόψεις τους, αν και ορθές ίσως υπό την στενή έννοια, εμφανίζουν ασύγγνωστη μονομέρεια, αποτυγχάνοντας να αγγίξουν κάποιες συμπλεκόμενες συνιστώσες ενός προβλήματος; Η πραγματικότητα είναι εξαιρετικά περίπλοκη κατάσταση για να αρκεί μόνο το βάθος της εξειδικευμένης γνώσης, δίχως το πλάτος της εγκύκλιας σοφίας.
Φίλτρο 10+1: Ποιο είναι το ήθος των “ειδικών” ανθρώπων αυτών; Η Επιστήμη μπορεί να λειτουργεί ανεξάρτητα από την ηθική; Ο Πλάτων λέει πως όχι: “πᾶσά τε ἐπιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης καὶ τῆς ἄλλης ἀρετῆς πανουργία, οὐ σοφία φαίνεται” (Μενέξενος 347α) ανάγοντας την Αρετή, δηλαδή την αγαθή ανθρώπινη ποιότητα, σε θεμελιώδη προϋπόθεση της καλής και ωφέλιμης γνώσης. Λίγους αιώνες αργότερα η Καινή Διαθήκη συνομολογεί και καταφάσκει: “Τίς σοφὸς καὶ ἐπιστήμων ἐν ὑμῖν; δειξάτω ἐκ τῆς καλῆς ἀναστροφῆς τὰ ἔργα αὐτοῦ ἐν πραΰτητι σοφίας.” (Ιακ.3.13).
Ειδικά σε αυτό το τελευταίο η υπερχιλιετής παράδοσή μας έχει δώσει ώριμη και στέρεα απάντηση: Δεν μπορούμε να εμπιστευτούμε ανθρώπους φαύλους και σκοτεινούς, αμετροεπείς, χαμηλού ήθους και προβληματικής βιοτής και πολιτείας. Η Γνώση είναι Υπερόπλο, και χρειάζεται υψηλής ποιότητας ανθρώπους για να την χειριστούν.
Αν οι θέσεις των “ειδικών” διέλθουν αλώβητες από την βάσανο αυτών των 10+1 φίλτρων, τότε πιθανότατα να αξίζουν την εμπιστοσύνη μας, λαμβάνοντας πάντα υπόψιν ότι ουδείς αλάνθαστος, ούτε καν η Επιστήμη… κυρίως η Επιστήμη!
Μα πώς, εγείρεται το ερώτημα, μπορούμε να διακρίνουμε τον δόλο, την πλάνη, την ανεπάρκεια, την παραπλάνηση, την ιδιοτέλεια, την αήθεια, την ανευθυνότητα μέσα στα λεγόμενα ίσως των “ειδικών”;
Τα νέα είναι καλά: Δεν είναι δύσκολο! Απλά χρησιμοποιουμε το ισχυρότερο όπλο μας: Το μυαλό μας. “Μείζων πασῶν ἀρετῶν ἡ διάκρισις”. Δεν χρειάζεται να είσαι ειδικός για να κρίνεις τους “ειδικούς”! Καθαρό μυαλό και καθαρή καρδιά χρειάζεται.
Αν ο “ειδικός” πέφτει σε αντιφάσεις, εάν εκφέρει θέσεις αντίθετες με την κοινή λογική και την εγκύκλια βασική γνώση, εάν δεν ανέχεται διάλογο και αντίλογο, εάν ομιλεί με αυταρέσκεια, στόμφο και επιθετικό ύφος, εάν δεν έχει ταπείνωση, αγάπη και σεβασμό προς τον Άλλο, εάν δεν έχει αυτομεμψία (τι σπουδαία αρετή!) και δεν ανασκευάζει ειλικρινώς προηγούμενα ενδεχόμενα λάθη του, εάν δεν έχει στο παρελθόν δώσει δείγματα ακεραίου ήθους και ανιδιοτελούς θυσίας, τότε πιθανότατα θα σκαλώσει σε κάποιο ή κάποια από τα φίλτρα που προαναφέραμε.
Και χρειάζεται απλά και μόνο κοινός νους για να καταλάβει κανείς ότι “κατα βάθος, κάπου υπάρχει λάθος”… σαν το ψοφίμι στο χωράφι που δεν χρειάζεται να το δεις για να καταλάβεις ότι υπάρχει. Απλά το μυρίζεις.
Φαιδρόσοφον επιμύθιον:
«Ειδικός είναι αυτός που ξέρει όσο το δυνατό περισσότερα για όσο το δυνατό λιγότερα. Μέχρι που φτάνει στο σημείο να ξέρει τα πάντα για τίποτα.»
(Νίκολας Μπάτλερ)
Γεώργιος Χρ. Χατζής
ΜΗ “ειδικός” (ευτυχώς!)
Καθηγητής Τεχνικής Εκπαίδευσης (προς το παρόν)