Η απώλεια ενός ανθρώπου είναι μια από τις πιο καθολικές και βαθιά ανθρώπινες εμπειρίες. Όλοι κάποτε θα βρεθούμε μπροστά στην απώλεια ενός προσώπου που αγαπάμε· μια εμπειρία που μας αλλάζει και μας φέρνει αντιμέτωπους με ερωτήματα για τη ζωή και τον θάνατο.
Ο γνωστός ψυχοθεραπευτής και συγγραφέας Irvin Yalom, μέσα από το Staring at the Sun, προτείνει κάτι που πολλοί αποφεύγουμε: να κοιτάξουμε στα μάτια το πεπερασμένο της ύπαρξής μας. Κι όπως δεν μπορούμε να κοιτάξουμε τον ήλιο απευθείας χωρίς να θαμπωθούμε, έτσι και η σκέψη του θανάτου προκαλεί άγχος, φόβο ή αποφυγή. Κι όμως, σηκώνοντας το βλέμμα προς τον ήλιο, μπορεί να οδηγηθούμε σε μια βαθύτερη σύνδεση με τη ζωή. Κοιτάζοντας στα μάτια την απώλεια και περνώντας μέσα από το πένθος, μπορούμε να επαναπροσδιορίσουμε ποιοι και ποιες είμαστε, τι είναι σημαντικό για εμάς και πώς θέλουμε να ζούμε.
Η υπαρξιακή διάσταση του πένθους
Όταν χάνουμε ένα αγαπημένο μας πρόσωπο, ερχόμαστε συχνά αντιμέτωποι με τη δική μας θνητότητα. Δεν χρειάζεται να διαχειριστούμε μόνο την απουσία του ανθρώπου που έφυγε, αλλά και όλα όσα συνδέονται με αυτή: τη δική μας ευθραυστότητα, το πεπερασμένο της ζωής, το αναπάντητο ερώτημα του νοήματος.
Σε τέτοιες στιγμές μπορεί να εμφανιστούν ερωτήματα όπως: «Πώς συνεχίζω;» ή «Τι νόημα έχει η ζωή τώρα;». Το πένθος, λοιπόν, δεν είναι μόνο μια συναισθηματική διαδικασία· είναι και μια υπαρξιακή πρόκληση που μας καλεί να βρούμε έναν νέο τρόπο να σταθούμε στη ζωή.
Η CBT ματιά στη διαχείριση του πένθους
Μέσα από τη Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT), αναγνωρίζουμε ότι το πένθος συνοδεύεται από έντονες σκέψεις και συναισθήματα. Συχνά εμφανίζονται αυτόματες σκέψεις όπως:
- «Δεν θα αντέξω χωρίς εκείνον/εκείνη».
- «Η ζωή μου τελείωσε».
- «Δεν έχει νόημα να συνεχίσω».
Στην CBT, δεν ακυρώνουμε τον πόνο – είναι φυσικό, αναγκαίο και πολύ ανθρώπινο να πενθούμε. Αυτό που δουλεύουμε είναι να αναγνωρίσουμε τις σκέψεις που μας εγκλωβίζουν, να τις δούμε πιο ρεαλιστικά και να βρούμε εναλλακτικούς τρόπους σκέψης. Για παράδειγμα:
- «Ο πόνος είναι μεγάλος, αλλά μπορώ να μάθω να τον κουβαλώ».
- «Η απώλεια άλλαξε τη ζωή μου, αλλά δεν την ακύρωσε».
Επιπλέον, η CBT δίνει έμφαση στη δράση: μικρά βήματα επανακινητοποίησης και επανασύνδεσης με τη ζωή, δραστηριότητες που προσφέρουν νόημα, και πρακτικούς τρόπους για να τιμήσουμε τη μνήμη του αγαπημένου μας προσώπου.
Το να θρηνείς για ένα άτομο, ένα ζώο, μια σχέση, μια περίοδο της ζωής σου, μια εμπειρία, μια κατάσταση ή οποιαδήποτε άλλη απώλεια είναι μια από τις πιο δύσκολες προκλήσεις που θα χρειαστεί να αντιμετωπίσεις.
Η γέφυρα ανάμεσα στο υπαρξιακό και το γνωσιακό
Ο Yalom μας καλεί να αξιοποιήσουμε την επίγνωση της θνητότητας ως δύναμη που μας κινητοποιεί. Όταν αποδεχόμαστε ότι η ζωή είναι πεπερασμένη, τότε μπορούμε να στραφούμε περισσότερο σε αυτό που έχει σημασία: στις σχέσεις, στην αυθεντικότητα, στις αξίες μας.
Αυτό συνδέεται με την CBT, όπου η δουλειά με τις αξίες και η δέσμευση σε αυτές (values-based living) αποτελούν κεντρικά στοιχεία. Το να ανακαλύψουμε εκ νέου τι είναι σημαντικό για εμάς – και να δράσουμε προς αυτήν την κατεύθυνση – είναι ένας τρόπος όχι μόνο να διαχειριστούμε το πένθος, αλλά και να το μετατρέψουμε σε πηγή νοήματος.
Ελπίδα μέσα από το πένθος
Το πένθος δεν είναι γραμμικό και δεν έχει «σωστό» ή «λάθος» τρόπο. Είναι μια προσωπική, βαθιά ανθρώπινη διαδικασία. Ο πόνος είναι αληθινός, αλλά μέσα του μπορεί να κρύβεται και η δυνατότητα μιας νέας σχέσης με τη ζωή.
Όπως μας υπενθυμίζει ο Yalom, «κοιτάζοντας τον θάνατο, μπορούμε να μάθουμε να αγαπάμε περισσότερο τη ζωή». Και ίσως αυτό να είναι το πιο βαθύ μάθημα που μπορεί να μας αφήσει το πένθος: ότι η απώλεια δεν ακυρώνει την ύπαρξη· μας καλεί να την τιμήσουμε.
Σταυρούλα Παπανικολάου – Ψυχολόγος, Ψυχοθεραπεύτρια CBT
Στεφάνου Δραγούμη 2 – Φλώρινα
Τηλ: 694 729 5599
Πηγές:
Irvin Yalom, Staring at the sun
Τhe new happy, https://www.thenewhappy.com/blog/how-to-grieve