Θωμάς Λ. Παλικρούσης,
Ψυχολόγος & Διαιτολόγος – Διατροφολόγος, MSc, PhD(c)
Η Μαρία δεν καταλάβαινε γιατί, ενώ προσπαθούσε να χάσει βάρος, ένιωθε όλο και πιο εξαντλημένη και απογοητευμένη. Μόνο όταν ξεκίνησε ψυχοθεραπεία, άρχισε να βλέπει ότι το βάρος δεν είναι μόνο αριθμός· είναι και συναίσθημα. Η παχυσαρκία και η κατάθλιψη δεν αποτελούν δύο ξεχωριστές ιστορίες· συχνά συναντιούνται, επηρεάζοντας το σώμα, τη διάθεση και τις επιλογές. Η κατανόηση αυτής της σύνδεσης δεν είναι απλώς γνώση· είναι κλειδί για μια αλλαγή που φροντίζει ουσιαστικά την ψυχική υγεία και ανοίγει τον δρόμο για πιο ισορροπημένη σχέση με το βάρος.
Όταν το βάρος βαραίνει και την ψυχή
Η παχυσαρκία και η κατάθλιψη είναι δύο καταστάσεις που, αν και φαινομενικά διαφορετικές, συναντιούνται συχνά στο ίδιο πρόσωπο. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας μιλά για την παχυσαρκία ως «παγκόσμια επιδημία», ενώ η κατάθλιψη περιγράφεται όλο και πιο συχνά ως η «ψυχική επιδημία» του 21ου αιώνα. Όταν αυτές οι δύο πορείες τέμνονται, γεννιέται ένας αθέατος αλλά βαθιά επιβαρυντικός κύκλος — μια άτυπη «διπλή επιδημία» που αγγίζει σώμα και ψυχή.
Τα δεδομένα φωτίζουν το μέγεθος της σχέσης: περίπου ένας στους πέντε ανθρώπους με παχυσαρκία εμφανίζει κάποια ψυχική διαταραχή, με την κατάθλιψη να είναι η συχνότερη. Σε ορισμένες μελέτες, ο κίνδυνος σοβαρής κατάθλιψης φαίνεται πολλαπλάσιος σε σύγκριση με άτομα φυσιολογικού βάρους. Η σχέση είναι αμφίδρομη και δεν είναι πάντα σαφές τι προηγείται. Άτομα με καταθλιπτικά συμπτώματα έχουν έως και 58% αυξημένη πιθανότητα να αναπτύξουν παχυσαρκία, ενώ σχεδόν το 70% δηλώνει ότι τρώει περισσότερο σε συνθήκες στρες.
Παράλληλα, υπάρχουν και βιολογικοί δεσμοί: η κληρονομικότητα αγγίζει και τις δύο πλευρές, ενώ αρκετά αντικαταθλιπτικά σχετίζονται με αύξηση βάρους. Έτσι ο κύκλος αυτοτροφοδοτείται: το σώμα επηρεάζει τη διάθεση και η διάθεση το σώμα.
Πίσω από τους αριθμούς υπάρχουν πρόσωπα. Το στίγμα γύρω από το βάρος δεν μένει στα σχόλια· εισχωρεί στη δουλειά, στις σχέσεις, ακόμη και στον τρόπο που κάποιος λαμβάνει φροντίδα υγείας. Όταν η κοινωνία κοιτά με προκατάληψη, είναι εύκολο να ξεκινήσει και η εσωτερική απαξίωση. Η ντροπή, η απομόνωση, η χαμηλή αυτοεκτίμηση δεν είναι απλώς συναισθήματα — γίνονται εμπόδια στη φροντίδα του εαυτού και στην ίδια την προσπάθεια για αλλαγή. Η εικόνα του σώματος, μέσα σε ένα τοπίο «ιδανικών» προτύπων, μπορεί να γίνει βαριά σκιά που εντείνει τη θλίψη και τροφοδοτεί συμπεριφορές όπως επεισοδιακή υπερφαγία ή, στον αντίποδα, αυστηροί περιορισμοί.
Ο αθέατος δεσμός: τι συμβαίνει «μέσα»
Χωρίς να χαθεί κανείς σε τεχνικές λεπτομέρειες, είναι σαφές ότι σώμα και ψυχή «συνομιλούν». Η παχυσαρκία δεν επηρεάζει μόνο το σώμα, αλλά και τον εγκέφαλο. Συχνά συνοδεύεται από χαμηλού βαθμού φλεγμονή, ενώ το εσωτερικό σύστημα συναγερμού — ο άξονας του στρες (HPA) — μπορεί να μένει συνεχώς σε επιφυλακή, αυξάνοντας τη λαχτάρα για «παρηγορητικές» τροφές. Το μικροβίωμα του εντέρου αλλάζει με τη διατροφή και το στρες και φαίνεται να συνδέεται με τη διάθεση. Παράλληλα, νευροδιαβιβαστές όπως η σεροτονίνη και η ντοπαμίνη, αλλά και σήματα πείνας/κορεσμού (λεπτίνη, αδιπονεκτίνη), μπορεί να «μπερδεύονται», ρίχνοντας ενέργεια, απόλαυση και κινητοποίηση.
Για πολλούς, το φαγητό δεν είναι μόνο θρέψη — είναι φροντίδα, ασφάλεια, απόλαυση. Όταν όμως γίνεται ο βασικός τρόπος διαχείρισης άγχους και θλίψης, γεννιέται ένας φαύλος κύκλος: η συναισθηματική δυσφορία οδηγεί σε υπερφαγία, η αύξηση βάρους εντείνει τη δυσαρέσκεια για το σώμα, η χαμηλή αυτοεκτίμηση τροφοδοτεί την κατάθλιψη. Το φαγητό λειτουργεί ως «προσωρινός φίλος» — όχι ως λύση.
Σπάζοντας τον κύκλο: ρεαλιστικοί δρόμοι αλλαγής
Η καλή είδηση είναι ότι ο κύκλος σπάει. Όταν η απώλεια βάρους επιδιώκεται με υγιή τρόπο και ρεαλιστικούς στόχους, συχνά συνοδεύεται από βελτίωση της διάθεσης. Και το αντίστροφο: όταν δουλεύεται ψυχοθεραπευτικά η θλίψη, το άγχος και η αυτοεικόνα, η σχέση με το φαγητό γίνεται πιο ήρεμη και η διαχείριση του βάρους πιο εφικτή. Γι’ αυτό, η φροντίδα χρειάζεται να αγκαλιάζει τόσο το σώμα όσο και το μυαλό — μόνο έτσι προκύπτει ουσιαστική αλλαγή και ευεξία.
Στην πράξη, η αλλαγή σπάνια είναι θεαματική· είναι όμως σταθερή. Μικρές κινήσεις στην καθημερινότητα — μια διατροφή που δεν τιμωρεί αλλά θρέφει, με έμφαση σε τροφές που στηρίζουν και τη διάθεση· λίγη κίνηση που λειτουργεί ως φυσικός ρυθμιστής διάθεσης και αυτοεκτίμησης· τεχνικές χαλάρωσης που μειώνουν την ανάγκη για «συναισθηματικό φαγητό» — ανοίγουν δρόμο. Ιδιαίτερα βοηθά η αναγνώριση των στιγμών όπου το φαγητό χρησιμοποιείται για να «σκεπάσει» δύσκολα συναισθήματα και η εκμάθηση άλλων, υγιών τρόπων διαχείρισης: χαλάρωση, άσκηση, δημιουργικότητα, ουσιαστική κοινωνική επαφή. Χρήσιμες είναι και οι πρακτικές επίλυσης προβλημάτων — όπως προτείνει ο Christopher Fairburn — που βοηθούν να αντιμετωπίζονται συγκεκριμένα ερεθίσματα στρες χωρίς να μετατρέπονται σε κύματα υπερφαγίας.
Σε πιο σύνθετες περιπτώσεις, υπάρχουν ιατρικές λύσεις με αποδεδειγμένο όφελος. Φαρμακευτικές θεραπείες για το βάρος ή βαριατρική χειρουργική μπορούν να βελτιώσουν όχι μόνο δείκτες υγείας αλλά και τη διάθεση. Σε μεγάλο δείγμα ασθενών μετά από βαριατρικές επεμβάσεις, η απώλεια πλεονάζοντος βάρους στους 6 και 12 μήνες συνοδεύτηκε από μετρήσιμη μείωση καταθλιπτικών συμπτωμάτων. Από την άλλη, ορισμένα αντικαταθλιπτικά σχετίζονται με αύξηση βάρους — ένα θέμα που αξίζει να συζητιέται ανοιχτά με τον γιατρό, ώστε να επιλέγονται σχήματα που ταιριάζουν καλύτερα στον εκάστοτε άνθρωπο. Η ψυχοθεραπευτική παρακολούθηση πριν και μετά από παρεμβάσεις βάρους βοηθά να «μεταβολιστούν» οι αλλαγές στον τρόπο ζωής, να προστατευθεί η διάθεση και να σταθεροποιηθεί το αποτέλεσμα.
Το πιο σημαντικό, όμως, είναι η αλλαγή ματιάς: να πάψει η παχυσαρκία να θεωρείται «ζήτημα βούλησης» και η κατάθλιψη «αδυναμία». Όταν η φροντίδα ενσωματώνει ιατρική γνώση, ψυχολογική στήριξη και κοινωνική ευαισθησία, οι πιθανότητες ουσιαστικής αλλαγής πολλαπλασιάζονται.
Αξία που δεν ζυγίζεται
Η αξία δεν μετριέται σε κιλά. Η φροντίδα του εαυτού σημαίνει να δίνεται χώρος τόσο στο σώμα όσο και στην ψυχή. Κάθε μικρή νίκη — ένας περίπατος αντί για απομόνωση, ένα ισορροπημένο γεύμα αντί για υπερφαγικό επεισόδιο, μια συζήτηση με άνθρωπο εμπιστοσύνης αντί για σιωπή — είναι πρόοδος. Η παχυσαρκία και η κατάθλιψη μπορεί να αποτελούν μια δύσκολη «διπλή πρόκληση», αλλά δεν είναι ανίκητη. Με την κατάλληλη υποστήριξη, ψυχή και σώμα μπορούν να ξαναβρούν κοινό ρυθμό — και η ζωή να αποκτήσει ξανά χρώμα και ελαφρότητα.
Τι Κρατάμε με Μια Ματιά
- Η παχυσαρκία και η κατάθλιψη συχνά συνυπάρχουν και αλληλοτροφοδοτούνται — δεν είναι πάντα σαφές ποια προηγείται, αλλά η σύνδεσή τους είναι βαθιά.
- Αν κάποιος παλεύει με το βάρος χωρίς αποτέλεσμα, αξίζει να εξετάσει και τη διάθεση: η ψυχική υγεία επηρεάζει τη σχέση με το φαγητό και το σώμα.
- Δεν πρόκειται για αδυναμία χαρακτήρα, αλλά για ένα σύνθετο βιο-ψυχο-κοινωνικό πλέγμα που χρειάζεται φροντίδα σε πολλά επίπεδα.
- Ο κύκλος μπορεί να σπάσει με μικρές, σταθερές αλλαγές και ολιστική προσέγγιση: διατροφή, κίνηση, ψυχοθεραπεία και υποστήριξη.
Πηγή: psychologynow.gr