Δρ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΠΟΥΛΟΣ Π. ΣΥΜΕΩΝ
Η αύξηση των πολέμων και η άνοδος των ψυχικών διαταραχών, η υποτίμηση του λόγου και η απώλεια της σύνδεσης-σχέσης με την πραγματικότητα είναι ανησυχητικά σημάδια των ανατροπών στις κοινωνίες μας. Σχεδόν πριν από έναν αιώνα, ο Φρόιντ διέγνωσε μια δυσφορία, που αντικατοπτρίζει αυτήν που βιώνουμε σήμερα.
Μια φερόμενη περίπτωση εκφοβισμού σε ένα δημοτικό σχολείο στην πόλη Sarreguemines έχει σοκάρει τη Γαλλία. Ένα εννιάχρονο κορίτσι αυτοκτόνησε. Οι συμμαθητές της φέρονται να την κορόιδευαν για εβδομάδες λόγω της εμφάνισής της, οι γονείς της φέρονται να μην είχαν ιδέα για τον εκφοβισμό. Η μητέρα της τη βρήκε νεκρή στο δωμάτιο του αδελφού της το προπερασμένο Σάββατο (11/10) το πρωί. Το κορίτσι άφησε ένα σημείωμα αυτοκτονίας. Σύμφωνα με πληροφορίες, παραπονέθηκε ότι την πείραζαν συνεχώς στο σχολείο από την έναρξη της σχολικής χρονιάς το Σεπτέμβριο. Μια φίλη της ίδιας ηλικίας είπε στους ερευνητές, ότι το κορίτσι έκλαιγε σχεδόν κάθε μέρα στο σχολείο, επειδή οι συμμαθητές την κορόιδευαν, διότι ήταν «χοντρή και άσχημη.
Ο σχολικός εκφοβισμός ή αλλιώς bullying, είναι ένα φαινόμενο, που συναντάται σε όλο και μεγαλύτερο βαθμό. Ένας στους τρεις μαθητές έχουν πέσει θύμα εκφοβισμού σύμφωνα με έρευνες, που αφορούν την Ελλάδα. Ως θύμα σχολικού εκφοβισμού ορίζεται το άτομο που δέχεται επαναλαμβανόμενη επίθεση λεκτική, σωματική ή κοινωνική και αδυναμία του θύματος να προστατέψει τον εαυτό του.
Μερικά πράγματα δεν είναι σε ομαλή φυσική ή ψυχική κατάσταση. Ανησυχητικά μηνύματα δίνουν την εντύπωση ότι οι κοινωνίες μας βρίσκονται στα πρόθυρα της εσωτερικής κατάρρευσης. Πρέπει να πούμε ότι κάθε μέρα, που περνάει, φέρνει το μερίδιό της στην απελπισία, την πλημμυρίδα της έκπληξης, το μερίδιό της στο σοκ. Τα θανατηφόρα νέων στο οδικό δίκτυο της χώρας μας, αλλά και τα καθημερινά εγκλήματα στην κοινωνία μας δεν αφήνουν κανένα ασυγκίνητο. Ο πόλεμος στην Ουκρανία και η συντριβή και η ισοπέδωση της Γάζας, οι γυναίκες που εξαναγκάζονται να σιωπήσουν στο Αφγανιστάν, οι θεωρίες συνωμοσίας που, από την Ουάσιγκτον μέχρι τη Μόσχα, φτάνουν στα υψηλότερα επίπεδα του κράτους, επηρεάζουν την καθημερινότητα σε έντονο βαθμό. Αλλά και οι παράλογες δολοφονίες, οι κατά συρροή αυτοκτονίες, τα κοινωνικά δίκτυα, όπου ξεχύνονται τόσες πολλές ανεξέλεγκτες παρορμήσεις και στοχευμένες παρενοχλήσεις.
Το ζοφερό κλίμα δεν είναι μια συγκεχυμένη αίσθηση. Τα αντικειμενικά δεδομένα υποστηρίζουν την εικόνα μιας θανατηφόρας εποχής,την αυξανόμενη πόλωση μεταξύ των χωρών, το μεγάλο αριθμό πολέμων και συρράξεων που διεξάγονται στον πλανήτη και τη διάβρωση των δημοκρατικών κατακτήσεων και δικαιωμάτων. Οι πόλεμοι πολλαπλασιάζονται: σύμφωνα με μια έκθεση του Ινστιτούτου Έρευνας για την Ειρήνη του Όσλο, που δημοσιεύθηκε στις 11 Ιουνίου φέτος, το 2024 έχουν καταγραφεί 61 συγκρούσεις παγκοσμίως, φέρνοντάς τες στο υψηλότερο επίπεδό τους από το 1946. Οι ψυχικές ασθένειες αυξάνονται:ένας στους οκτώ ανθρώπους στον κόσμο πάσχει από ψυχική διαταραχή, με τα συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης να είναι τα πιο συχνά, σύμφωνα με έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, που δημοσιεύθηκε το 2022. Η χρήση και η εμπορία ναρκωτικών αυξάνονται ραγδαία, η κοινωνική ανομία εξαπλώνεται και ο ψηφιακός εθισμός των νέων μεταδίδει σκοταδισμό, θεωρίες συνωμοσίας και μίσος, που βασίζεται στην ταυτότητα του άλλου.
Το 1930, ο Σίγκμουντ Φρόιντ (1856-1939) διατύπωσε με προσοχή την υπόθεση ότι οι κοινωνίες μας είχαν γίνει «νευρωτικές». Ο εφευρέτης της ψυχανάλυσης διέγνωσε ότι η Δύση βίωνε μια περίοδο Πολιτισμικής Δυσαρέσκειας. Το ψυχολογικό κόστος της αποκήρυξης των παρορμήσεων, που απαιτούνται για τη διαμόρφωση μιας κοινωνίας, γινόταν πολύ υψηλό για τα άτομα και δημιουργούσε τεράστιες εντάσεις. Σύμφωνα με τον Φρόιντ, «το αποφασιστικό ερώτημα για το πεπρωμένο του ανθρώπινου είδους» ήταν «αν και σε ποιο βαθμό η πολιτιστική του ανάπτυξη θα καταφέρει να ελέγξει την αναστάτωση, που προκαλείται από την ανθρώπινη παρόρμηση της επιθετικότητας και της αυτοκαταστροφής» .
Οι καταθλιπτικές διαθέσεις και η απώλεια ενδιαφέροντος αυξάνονται, ειδικά μεταξύ των ομάδων χαμηλού εισοδήματος, Τακαταθλιπτικά συμπτώματα σε περιόδους πολλαπλών κρίσεων χαρακτηρίζουν τις σημερινές κοινωνίες, Ιδιαίτερα οι κοινωνικοοικονομικά μειονεκτούσες ομάδες αντιμετωπίζουν περισσότερα εμπόδια στην περίθαλψη και την κοινωνική ζωή.
Πόλεμος, κλίμα, μετανάστευση φτώχειας: Αυτή τη στιγμή είναι εύκολο να πέσεις σε μια αποκαλυπτική διάθεση. Φυσικά, ο θάνατος και η φυγή δεν είναι νέα φαινόμενα. Αλλά κάτι άλλο είναι νέο, και αυτό είναι που κάνει αυτές τις κρίσεις τόσο απειλητικές – κάτι που δεν προμηνύεται καλό για τη φιλελεύθερη δημοκρατία.
Το αίσθημα του να ζεις σε μια κατάσταση μόνιμης πολυαιτιολογικής κρίσης, ακόμη και σε σχετικά ευημερούσα Κεντρική Ευρώπη, είναι πολύ διαδεδομένο. Επηρεάζει τις ιδιωτικές συνομιλίες, καθορίζει την πολιτική, διαμορφώνει το θόρυβο στο προσκήνιο και το παρασκήνιο της ποικίλης δικτυακής επικοινωνίας. Μερικές φορές θα μπορούσε κανείς σχεδόν να επιδοθεί σε ένα είδος προαίσθησης του τέλους του χρόνου: Η κλιματική αλλαγή έχει γίνει καταπιεστική καθημερινότητα. Η μεγάλη μετανάστευση φτώχειας από το νότο στο βορρά συνεχίζεται με αμείωτη ένταση και πολλαπλά θύματα.
Η Γη βρίσκεται επίσης στα πρόθυρα άλλων σημείων καμπής με καταστροφικούς κινδύνους για τους ανθρώπους και τη φύση: το λιώσιμο των πολικών πάγων, η υποχώρηση του τροπικού δάσους του Αμαζονίου, που είναι ένας απορροφητήρας άνθρακα και καταφύγιο βιοποικιλότητας, και το χειρότερο, η πιθανή κατάρρευση του κύριου ρεύματος του Ατλαντικού Ωκεανού, η οποία ενδεχομένως θα φέρει στην Ευρώπη πολικούς χειμώνες.
Στις διεθνείς σχέσεις τίποτα δεν είναι αιώνιο, ούτε καν οι αυτοκρατορίες. Ο κόσμος έχει δει πολλούς πολιτισμούς να αναδύονται, να επεκτείνουν τη δύναμή τους, να θριαμβεύουν επί των περιστάσεων και να κυβερνούν το «γνωστό κόσμο» και μετά να καταρρέουν.
Στις ημέρες μας η ανθρωπότητα κινείται σε ένα ιδεολογικό πλαίσιο, είτε απομονωτικό, είτε καθαρά μερκαντιλιστικό, είτε νεοιμπεριαλιστικό.Σε αυτήν τη νέα πολυπολική, ασταθή και βίαιη διαμόρφωση, η Ευρώπη βρίσκεται σε εξαιρετικά ευάλωτη κατάσταση. Πληρώνει υψηλό τίμημα για την εξάρτησή της από τη Ρωσία για υδρογονάνθρακες, από την Κίνα για βασικά αγαθά και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και από τις Ηνωμένες Πολιτείες για τεχνολογία, ασφάλεια και LNG. Ελπίζουμε η νεοπαγκοσμιοποιητική τάξη θα φέρει περισσότερο ανθρωπισμό και δικαιοσύνη προς όλους τους ανθρώπους και ιδιαίτερα προς εκείνους, στους οποίους η παγκοσμιοποίηση έφερε ακόμη μεγαλύτερη φτώχεια, αντί για την υποσχόμενη ευημερία.Δεν πρέπει να ξεχνάμε επίσης ότι ο κορωνοϊός φαίνεται να έχει τιθασευτεί, παραμένει, ωστόσο, ένα προειδοποιητικό σημάδι για μια πιθανή έκρηξη μιας παγκόσμιας, θανατηφόρας ασθένειας ανά πάσα στιγμή.