Η 28η Οκτωβρίου 1940 ως ιστορικό, ηθικό και τοπικό γεγονός
Του Δημητρίου Μαυρίδη
Ιστορικού – Φιλολόγου
Η 28η Οκτωβρίου 1940 δεν αποτελεί απλώς εθνική εορτή· αποτελεί ιστορική τομή. Είναι η στιγμή κατά την οποία η Ελλάδα, μικρή σε γεωγραφικό μέγεθος αλλά μεγάλη σε ψυχικό σθένος, ύψωσε το ανάστημά της απέναντι στις δυνάμεις του φασισμού. Το «Όχι» του Ιωάννη Μεταξά εξέφρασε το συλλογικό φρόνημα ενός λαού που είχε ήδη δοκιμαστεί σε πολέμους, προσφυγιά και κατοχή, και γνώριζε πως η ελευθερία είναι αξία που κερδίζεται με θυσίες.
Η Φλώρινα, με το γεωγραφικό της εύρος ως μεθόριος και φύλακας των βορείων πυλών της χώρας, βίωσε τον πόλεμο όχι ως μακρινή είδηση αλλά ως απτή πραγματικότητα. Από την εποχή των Βαλκανικών Πολέμων, η περιοχή είχε αποκτήσει στρατηγική σημασία, λειτουργώντας ως σταθμός εφοδιασμού και παρατήρησης για το Γενικό Στρατηγείο.
Με την ιταλική επίθεση, η Φλώρινα εντάχθηκε οργανικά στο πλέγμα κινητοποίησης του Στρατηγείου Ηπείρου και Μακεδονίας. Από την πόλη διέρχονταν μονάδες της 9ης Μεραρχίας, συνοριακά αποσπάσματα και φάλαγγες στρατιωτών που κατευθύνονταν προς το μέτωπο της Πίνδου και της Κορυτσάς. Οι δρόμοι της Βεύης, της Μελίτης και της Κρυσταλλοπηγής έγιναν αγωγοί αγωνιστών και εφοδίων.
Η τοπική κοινωνία της Φλώρινας επέδειξε αξιοθαύμαστη συνοχή. Δημιουργήθηκαν επιτροπές εθελοντριών, συλλογές ειδών πρώτης ανάγκης, και οργανώθηκαν αποστολές τροφίμων προς τις μονάδες του μετώπου. Οι γυναίκες της υπήρξαν η ψυχή του μετόπισθεν: ύφαιναν, μαγείρευαν, προσεύχονταν και διατηρούσαν το ηθικό ακμαίο, μέσα σε συνθήκες ψύχους και στέρησης.
Οι στρατιωτικές εγκαταστάσεις και ο σιδηροδρομικός σταθμός της Φλώρινας αποτέλεσαν κρίσιμους κόμβους ανεφοδιασμού. Μέσω της πόλης κινήθηκαν τραυματίες, ιατρικά υλικά και εφόδια, ενώ τα γύρω χωριά φιλοξένησαν μονάδες του ελληνικού στρατού. Η περιοχή βρέθηκε υπό συνεχή πίεση, αλλά η αλληλεγγύη των κατοίκων υπήρξε υποδειγματική.
Η μνήμη διασώζει ακόμη τα ονόματα Φλωρινιωτών που έπεσαν στο αλβανικό μέτωπο: ο Δημήτριος Παπαθανασίου, υπολοχαγός πεζικού που σκοτώθηκε στις επιχειρήσεις της Κορυτσάς, και ο Γεώργιος Τσότσος από τη Βεύη, στις μάχες του Τεπελενίου. Οι μορφές τους αντιπροσωπεύουν όλους εκείνους που υπηρέτησαν με αυταπάρνηση, χωρίς αναμονή ανταμοιβής.
Η 28η Οκτωβρίου δεν είναι απλώς μια ημερομηνία μνήμης. Είναι σύμβολο εθνικής αυτογνωσίας. Μας υπενθυμίζει ότι η ελευθερία δεν παραχωρείται, αλλά κατακτάται. Η Φλώρινα, με τη γεωγραφική της απομόνωση και τη διαχρονική της πίστη στο εθνικό ιδεώδες, έγραψε τη δική της σιωπηλή αλλά ουσιαστική σελίδα σε εκείνον τον πόλεμο.
Η Γερμανική Εισβολή και η Περίοδος της Κατοχής
Η ηρωική αντίσταση του ελληνικού στρατού στα βουνά της Πίνδου και της Βορείου Ηπείρου καθυστέρησε σημαντικά τα γερμανικά σχέδια επίθεσης στη Σοβιετική Ένωση, αλλά δεν κατόρθωσε να αποτρέψει τη γερμανική εισβολή. Στις 6 Απριλίου 1941, η Βέρμαχτ εξαπέλυσε την επιχείρηση «Marita», εισβάλλοντας στη χώρα μέσω της Βουλγαρίας και παρακάμπτοντας τη Γραμμή Μεταξά.
Η Φλώρινα βρέθηκε πολύ γρήγορα στο πέρασμα των γερμανικών μηχανοκίνητων στρατευμάτων, που κατέλαβαν τη Δυτική Μακεδονία μετά τη μάχη των Σερβίων και τη διάσπαση της ελληνικής άμυνας στον Αλιάκμονα. Στις αρχές Απριλίου, οι πρώτες γερμανικές μονάδες εισήλθαν στην περιοχή, επιβάλλοντας στρατιωτική διοίκηση και δημιουργώντας ένα καθεστώς φόβου και στέρησης.
Κατά την περίοδο της Κατοχής (1941–1944), η Φλώρινα υπέστη τις ίδιες κακουχίες με την υπόλοιπη χώρα: επιτάξεις τροφίμων, λιμό, διώξεις και εκτελέσεις. Παράλληλα, αποτέλεσε έδαφος αντιστασιακής δράσης. Στις ορεινές περιοχές των Πρεσπών και του Βαρνούντα δραστηριοποιήθηκαν ομάδες του Εθνικού Δημοκρατικού Ελληνικού Συνδέσμου (ΕΔΕΣ), οι οποίες συγκροτήθηκαν με στόχο την απελευθέρωση της Μακεδονίας και την προστασία των άμαχων πληθυσμών από τα γερμανικά αντίποινα.
Η παρουσία των Γερμανών στη Φλώρινα χαρακτηρίστηκε από στρατιωτικό έλεγχο και συνεχή επιτήρηση. Η πόλη αποτέλεσε σημείο διέλευσης προς την Ήπειρο και την Αλβανία, με τη γερμανική διοίκηση να χρησιμοποιεί τη γεωγραφική της θέση για τη μεταφορά δυνάμεων και εφοδίων. Παρά την καταπίεση, η τοπική κοινωνία επέδειξε αντοχή, αλληλεγγύη και αίσθημα εθνικής αξιοπρέπειας, διατηρώντας το πνεύμα της αντίστασης ζωντανό μέχρι την αποχώρηση των κατακτητών το φθινόπωρο του 1944.
Η μεταπολεμική Φλώρινα, πληγωμένη αλλά περήφανη, κουβαλούσε την εμπειρία μιας διπλής δοκιμασίας: την πολεμική και την κατοχική. Αυτή η ιστορική εμπειρία ενίσχυσε τη συλλογική μνήμη της πόλης ως τόπο αντίστασης και θυσίας, στοιχείο που διατρέχει και σήμερα τον τοπικό ιστορικό λόγο.
Η ιστορική ευθύνη των νεότερων γενεών είναι να διαφυλάξουν αυτήν τη μνήμη όχι ως επετειακή ρουτίνα, αλλά ως ζωντανή υπενθύμιση του τι σημαίνει εθνική αξιοπρέπεια, συνοχή και ήθος.
Αιωνία η μνήμη σε όλους και όλες που έδωσαν τη ζωή τους για την πατρίδα!
Δημήτρης Μαυρίδης
Ιστορικός – Φιλόλογος
Med Msc Phd
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Βογιατζής, Γεώργιος. Από τη Φλώρινα στην Κορυτσά: Οδοιπορικό ενός στρατιώτη του ’40. Θεσσαλονίκη: University Studio Press, 1995.
Δήμος Φλώρινας. Αρχεία Κατοχής και Αντίστασης στη Φλώρινα. Φλώρινα: Εκδόσεις Δήμου Φλώρινας, 2009.
Διεύθυνσις Ιστορίας Στρατού (ΓΕΣ). Ο Ελληνικός Στρατός κατά τον Πόλεμον 1940–41 (Ελληνοϊταλικός Πόλεμος). Αθήνα: ΓΕΣ, 1959.
Καραγιάννης, Στέργιος. Μνήμες Πολέμου: Η Φλώρινα και η Δυτική Μακεδονία 1940–1949. Κοζάνη: Αδελφοί Μπαρμπουνάκη, 2008.
Κολιόπουλος, Ιωάννης Σ. Ιστορία της Νεότερης Ελλάδας: Ο Πόλεμος του 1940–41. Θεσσαλονίκη: Βάνιας, 2001.
Μαρκεζίνης, Σπυρίδων. Η Σύγχρονος Πολιτική Ιστορία της Ελλάδος 1936–1975. Τόμος Α΄. Αθήνα: Πάπυρος, 1978.
Mazower, Mark. Inside Hitler’s Greece: The Experience of Occupation, 1941–44. New Haven: Yale University Press, 1993.
Μουρέλος, Ιάκωβος. Η Ελλάδα της Κατοχής και της Αντίστασης. Αθήνα: Ερμής, 2002.
Μουρέλος, Ιάκωβος. Ο Πόλεμος του 1940 και η Ελληνική Κοινωνία. Αθήνα: Ερμής, 1997.
Παπαδόπουλος, Δημήτριος. Η Φλώρινα στον Πόλεμο του 1940. Φλώρινα: Δήμος Φλώρινας, 1990.
Πλάτωνος, Ελένη. Οι γυναίκες της Πίνδου. Αθήνα: Καστανιώτης, 2002.
Richter, Heinz. Greece 1940–1949: Occupation, Resistance, Civil War. Cologne: Franz Philipp Rutzen Verlag, 2011.
Χαραλάμπους, Κώστας. Το Έπος του ’40. Αθήνα: Εστία, 1980.
Χατζηβασιλείου, Ευάνθης. Η Ελλάδα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Αθήνα: Πατάκης, 2015.