Οι Πρέσπες υπήρξαν πάντοτε τόπος ιερός, σταυροδρόμι ιστορίας και πίστης. Στους κόλπους τους συνυπάρχουν το μεγαλείο της δημιουργίας και η ταπεινή δύναμη του ανθρώπου που έμαθε να ελπίζει στον Θεό. Σ’ αυτό το άκρο της Μακεδονίας, όπου η γη αγγίζει τα σύνορα και ο ουρανός καθρεφτίζεται στα νερά των λιμνών, η ελευθερία δεν υπήρξε ποτέ μόνο πολιτική έννοια, αλλά πνευματική πραγματικότητα. Εδώ οι άνθρωποι έμαθαν να γονατίζουν μόνο μπροστά στον Θεό και να σηκώνονται όρθιοι απέναντι σε κάθε δουλεία.
Η 15η Νοεμβρίου 1912, δεν είναι απλώς μια ημερομηνία της ιστορίας. Είναι ημέρα ιερή, γεμάτη δάκρυα και ευγνωμοσύνη¹. Εκείνη την ημέρα, ο ελληνικός στρατός προχώρησε μέσα από τα χιονισμένα περάσματα της Μακεδονίας, κουβαλώντας όχι μόνο τα όπλα, αλλά και τον σταυρό της πίστης και της ελπίδας. Οι καμπάνες των ναών ήχησαν δυνατά και οι Πρεσπιώτες είδαν, ύστερα από αιώνες, τη γαλανόλευκη να υψώνεται στα χωριά τους. Ήταν η ώρα που ο ουρανός και η γη ενώθηκαν σε μία δοξολογία.
Η απελευθέρωση των Πρεσπών υπήρξε καρπός πίστης, υπομονής και προσευχής. Οι άνθρωποι του τόπου αυτού δεν έπαψαν ποτέ να ελπίζουν. Όσο κι αν η σκλαβιά τους βάραινε, ήξεραν πως ο Θεός δεν εγκαταλείπει εκείνους που Τον επικαλούνται². Οι εκκλησίες στις όχθες των λιμνών έγιναν κέντρα προσευχής και μνήμης. Οι δάσκαλοι και οι ιερείς κράτησαν άσβεστο το φως της γλώσσας και της πίστης. Κάθε κερί που άναβε μπροστά στις εικόνες ήταν μια υπόσχεση ελευθερίας.
Οι Πρέσπες, τόπος σιωπής και μαρτυρίας, έζησαν με αξιοπρέπεια μέσα στην ταπείνωση. Ο Χριστός ευλόγησε τον αγώνα τους, γιατί δεν ζητούσαν εκδίκηση, αλλά δικαιοσύνη. Κι όταν ήρθε η ώρα, τους χάρισε την πολυπόθητη λύτρωση³.
Η ελευθερία όμως, δεν είναι μόνο ζήτημα όπλων. Είναι κατάσταση καρδιάς⁴. Ο άνθρωπος που ζει με αλήθεια, που αγαπά, που συγχωρεί, είναι ελεύθερος ακόμη κι αν τον φυλακίσουν. Η ελευθερία που χαρίζει ο Θεός δεν δεσμεύεται από σύνορα ούτε φοβάται θάνατο.
Οι Πρεσπιώτες, στηριγμένοι στην πίστη τους, κατάλαβαν ότι χωρίς Θεό η ελευθερία χάνει το νόημά της. Το Ευαγγέλιο τούς δίδαξε πως η αγάπη είναι η μεγαλύτερη μορφή ελευθερίας⁵. Οι οικογένειες έμαθαν στα παιδιά τους να προσεύχονται πριν κοιμηθούν, να σέβονται τον πλησίον, να αγαπούν τον τόπο τους. Η πίστη έγινε το θεμέλιο της ύπαρξης, η ψυχή του αγώνα.
Στην νησίδα του Αγίου Αχιλλίου, όπου η ιστορία και η προσευχή ενώνονται, η φωνή των Πατέρων της Εκκλησίας αντηχεί ακόμη μέσα στα νερά⁶. Ο Άγιος Αχίλλιος, ο επίσκοπος και ποιμένας, παραμένει πνευματικός φρουρός των Πρεσπών. Εκεί, μέσα στην αιώνια γαλήνη της λίμνης, ο ουρανός καθρεφτίζεται σαν υπόμνηση ότι η ελευθερία είναι δώρο Θεού.
Η απελευθέρωση των Πρεσπών δεν είναι μόνο ιστορική ανάμνηση, αλλά μία διαρκής ευθύνη. Ο λαός που τιμά την ιστορία του μένει ζωντανός. Ο λαός που ξεχνά, πεθαίνει εσωτερικά⁷. Η μνήμη δεν είναι απλώς ένα γεγονός, αλλά προσευχή. Γι’ αυτό και οι Πρέσπες δεν τιμούν την ελευθερία τους με λόγια, αλλά με πίστη και έργα. Χρέος ιερό και ουσιαστικό για το μέλλον.
Σήμερα, οι καμπάνες των ναών στις Πρέσπες ηχούν ξανά σαν τότε. Καλούν όχι μόνο στη μνήμη, αλλά στην ευθύνη. Η ελευθερία χρειάζεται προσευχή για να παραμείνει αγία⁸. Δεν είναι τυχαίο πως εκεί όπου αντηχεί το “Δόξα σοι ο Θεός”, η ψυχή του ανθρώπου γίνεται άτρωτη.
Η φύση των Πρεσπών, με την ησυχία και το μεγαλείο της, θυμίζει στον άνθρωπο ότι κάθε αληθινή ελευθερία έχει ρίζες στην ταπείνωση. Ο ταπεινός είναι ελεύθερος, γιατί δεν φοβάται να χάσει. Ο εγωιστής είναι σκλάβος, γιατί δεν ξέρει να δώσει⁹.
Η ελευθερία του Έθνους μας, όπως και των Πρεσπών, στηρίχθηκε στη θυσία. Κανένας λαός δεν ελευθερώθηκε χωρίς αίμα, όπως κανένας άνθρωπος δεν σώζεται χωρίς σταυρό¹⁰. Ο Χριστός ελευθέρωσε τον κόσμο διά του Σταυρού Του, και ο ελληνικός λαός διά της πίστης Του.
Κάθε φορά που θυμόμαστε τα Ελευθέρια, δεν τιμούμε μόνο το παρελθόν, αλλά καλούμαστε να φυλάξουμε το παρόν. Η ελευθερία δεν είναι μόνο δικαίωμα, είναι αποστολή¹¹. Χωρίς ευθύνη, γίνεται αυταπάτη. Με τον Θεό, γίνεται ευλογία.
Οι Πρέσπες, με τις λίμνες και τα μοναστήρια τους, θα μένουν σύμβολο ειρήνης και ελπίδας. Στις όχθες τους, οι ψαλμοί του παρελθόντος συναντούν τις προσευχές του σήμερα. Ο ήχος των καμπάνων, οι φωνές των παιδιών, ο κόπος των γερόντων, όλα συνθέτουν τον ύμνο της ζωής¹².
Η μεγαλύτερη νίκη του λαού είναι η ενότητά του. Εκεί όπου υπάρχει πίστη και ομοψυχία, εκεί κατοικεί ο Θεός¹³. Οι Πρέσπες μας διδάσκουν πως η ελευθερία ανθίζει μόνο όταν η καρδιά είναι καθαρή και τα χέρια ενωμένα.
Ας μείνει αιώνια ζωντανή η μνήμη των ηρώων και των ευσεβών ανθρώπων αυτού του τόπου. Ας παραμένει το φως της πίστης αναμμένο στα σπίτια και στις ψυχές. Και ας είναι η ελευθερία των Πρεσπών φως που δεν σβήνει, γιατί είναι φως Θεού¹⁴.
Η ευγνωμοσύνη προς τον Χριστό είναι το θεμέλιο κάθε ελεύθερης κοινωνίας. Όσο δοξολογούμε, τόσο ελευθερωνόμαστε¹⁵. Γι’ αυτό και οι ένδοξες Πρέσπες, κάθε χρόνο, ψάλλουν τη δική τους δοξολογία με τον ίδιο τόνο πίστης και συγκίνησης. Γιατί εδώ, η ιστορία έγινε προσευχή και η προσευχή ιστορία.
Ο Μητροπολίτης Φλωρίνης, Πρεσπών και Εορδαίας Ειρηναίος
Παραπομπές:
- Ψαλμός 118.24
- Ψαλμός 26.14
- Δευτερονόμιο 20.4
- Ιωάννης 8.36
- Α΄ Ιωάννου 4.16
- Ψαλμός 33.12
- Δευτερονόμιο 8.11
- Α΄ Θεσσαλονικείς 5.18
- Ματθαίος 23.12
- Γαλάτας 6.14
- Ιακώβου 2.17
- Ψαλμός 103.33
- Ματθαίος 18.20
- Ιωάννης 1.5
- Φιλιππησίους 4.4