Μια φωτογραφία 1000 λέξεις
Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης
Η φωτογραφία αυτή είναι τραβηγμένη, περίπου το 1917, όταν υπήρχαν ακόμη τα τελευταία τσιφλίκια στον κάμπο της Φλώρινας. Πιθανότατα η φωτογραφία είναι από το χωριό Σιταριά, όπου υπήρχε το τελευταίο τσιφλίκι με κολίγους. Για την Σιταριά, την Ρόσνα εκείνης της εποχής, ο γερμανός Βαϊγκάγκ έχει γράψει και για τον Ρόμπη τον τσιφλικά και για το χωρίο με τους κολίγους και τις καλύβες του.
Στην φωτογραφία είναι μια οικογένεια κολίγων που η φτώχεια τους και η κακομοιριά τους φαίνονται σε όλο τους το μεγαλείο. Είναι μια οικογένεια Σλαβόφωνων έξω από την καλύβα τους, καθώς οι κολίγοι δεν είχαν σπίτια. Όλοι είναι βρώμικοι, επειδή καμία άνεση δεν είχαν. Στην καλύβα τους ανέβαιναν από την πρόχειρη σκάλα. Κάτω τα ζώα τους και πάνω αυτοί. Η ζωή τους σκληρή και απαίσια. Καμία μόρφωση. Κανένας προβληματισμός. Ζούσαν για να πλουτίζουν οι τσιφλικάδες, από τα χωράφια και τα κοπάδια, που κολίγοι δούλευαν. Η σχέση τους με τον Θεό και την εκκλησία ήταν γεμάτη δεισιδαιμονίες. Δυο αφέντες είχαν: τον Θεό και τον τσιφλικά. Ο Θεός κανόνιζε την τύχη τους και ο τσιφλικάς την ζωή τους. ΟΙ κολίγοι δεν είχαν δικαίωμα να εγκαταλείψουν το τσιφλίκι, χωρίς την άδεια του τσιφλικά. Όλα του ανήκαν. Και οι άνθρωποι, και τα ζώα και τα χωράφια και οι καλύβες.
Στην περιοχή της Φλώρινας υπήρχε η πόλη, τα ορεινά χωριά και τα χωριά του κάμπου. Στην πόλη, όσοι ζούσαν από τα μαγαζιά τους ζούσαν καλά και πολιτισμένα. Στις άκρες της πόλης ήταν οι γεωργοί και οι κτηνοτρόφοι, που και αυτοί ζούσαν καλά. Τα ορεινά χωριά πλούτιζαν από την φοροδιαφυγή και απολάμβανα την ελευθερία τους. Για παράδειγμα το χωριό Τρίβουνο, που αγόρασε από τον μπέη την Καλογερίτσα, και αργότερο την Μοτέσνιτσα και την οδό Ιωαννίνων. Οι Τριβουνιώτες ζωντάνεψαν και πλούτισαν από τον καθαρό αέρα των βουνών. Πλούτισαν επίσης και οι Μπουφιώτες από το ορεινό χωριό Μπούφι (Ακρίτας) και αγόρασαν πολλά κτήματα σε περιοχές κοντά στο χωριό τους. Τα βλαχοχώρια ξεχώριζαν και είχαν αστικοποιηθεί πολύ νωρίς. Και αυτό οφείλεται στα προνόμια που είχαν πάρει από κάποιον Σουλτάνο. Για παράδειγμα το Πισοδέρι, με τα τριώροφα πέτρινα σπίτια του, τις γυναίκες να μην εργάζονται και οι άνδρες να φυλάγουν την Βίγλα.
Τα τσιφλίκια ήταν πολλά. Ο Ρόμπης είχε την Σιταριά. Ένας τουρκαλβανός μπέης είχε τα χωριά Παλαίστρα, Παπαγιάννη, Ιτιά, Μαρίνα και Τριπόταμο. Ο μπέης έμενε στον Τριπόταμο. Την Βεύη είχε ο Ιζέτ πασάς με τον αδελφό του, Σακήρ μπέη. Υπήρχαν πολλά τσιφλίκια με διαφορετικούς όρους εκμετάλλευσης των αγρών. Πολλά τούρκικα τσιφλίκια άλλαξαν χέρια, αφού οι τούρκοι μπέηδες χρεωστούσαν σε χριστιανούς τοκογλύφους.
Στα χωριά του κάμπου, από τα μέσα του 19ου αιώνα, και μετά όλα άρχισαν να αλλάζουν, καθώς πολλοί χωρικοί έγιναν μικροκαλλιεργητές. Απέκτησαν μικρά κτήματα. Όταν όμως άνοιξε ο δρόμος για την Αμερική, το 1900 περίπου, πολλοί έφυγαν και γύρισαν με δολάρια. Οι μετανάστες των ορεινών χωριών έχτιζαν νεοκλασικά σπίτια στην Φλώρινα και οι μετανάστες των χωριών του κάμπου αγόραζαν χωράφια από τους τοκογλύφους του Μοναστηρίου και της Φλώρινας.
Από το 1917 και μετά, η κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου με νόμο απαγόρευσε τα τσιφλίκια, με αποτέλεσμα να πουλιούνται τα κτήματα τεμαχισμένα στους μικροκαλλιεργητές. Η μεταρρύθμιση αυτή διακόπηκε μετά την Μικρασιατική Καταστροφή επειδή οι κυβερνήσεις έπρεπε να λύσουν το πρόβλημα των ελλήνων προσφύγων, οι οποίοι ήταν γεωργοί χωρίς κτήματα. Τότε δόθηκαν από τα τούρκικα τσιφλίκια περίπου 35 στρέμματα σε κάθε οικογένεια ελλήνων προσφύγων. Αυτή η ενέργεια έλυσε πολλά προβλήματα των ελλήνων προσφύγων, αλλά δημιουργήθηκε έχθρα μεταξύ των εντοπίων και των προσφύγων, επειδή οι ντόπιοι δεν πήραν τίποτα από τα τούρκικα χωράφια.
Με τις ελληνικές φιλελεύθερες κυβερνήσεις και με τον Αστισμό, δηλαδή την ιδεολογία της αστικής τάξης, κατάφεραν να σβήσουν κάθε οπισθοδρόμηση και κάθε κατάλοιπο από τον οθωμανικό φεουδαρχισμό. Οι κολίγοι άλλαξαν και έγιναν πολίτες. Ανέβηκε το βιοτικό επίπεδο, μετά την δεκαετία του 1920. Γκρέμισαν τα κονάκια των τσιφλικάδων στα χωριά και το κράτος με τους δασκάλους δίδαξαν πολιτισμό, που αφομοίωσαν γρήγορα οι κολίγοι. Μέσα σε λίγες δεκαετίες δεν υπήρχε τίποτε από τον οθωμανικό φεουδαρχισμό.
Μια φωτογραφία 1000 λέξεις, και βλέποντας την διαπιστώνει κανείς την μιζέρια τους. Και όμως οι αγρότες έτσι έζησαν για πάρα πολλά χρόνια, χωρίς να μπορούν να αντιδράσουν, αφού οι τούρκοι ήταν έτοιμοι να σφάξουν όλο το χωριό. Και δεν είναι λίγα τα χωρία της Φλώρινας, που σφαγιάστηκαν από τους τούρκους, επειδή ζήτησαν μια μπουκιά ψωμί παραπάνω ή αντέδρασαν για την τιμή των κοριτσιών τους. Έσφαζαν οι τούρκοι και μετά μετακινούσαν πληθυσμούς από άλλα μέρη για να έχουν εργατικά χέρια. Όλα αυτά άρχισαν να υποχωρούν κυρίως από την εμφάνιση της αστικής ιδεολογίας και τον σχηματισμό των εθνικών κρατών.
Οι πλούσιοι έμποροι και οι μορφωμένοι σήκωσαν ψηλά τους κολίγους και τους έκαναν πολίτες μέσα στα νέα εθνικά κράτη.
Δημήτρης Μεκάσης
