Ομιλία της Π. Πέρκα: «Η δίκαιη μετάβαση στην Ελλάδα, ένα παράδειγμα μετάβασης και συγκρούσεων στις λιγνιτικές περιοχές» (video)

Η Θεοπίστη (Πέτη) Πέρκα συμμετείχε στη διαδικτυακή ημερίδα που διοργάνωσε ο Τομέας Περιβάλλοντος και Ενέργειας του ΣΥΡΙΖΑ – Προοδευτική Συμμαχία για την Κλιματική Κρίση και τη μετάβαση της πολιτικής, στις 9.11.2020

Τα κύρια σημεία της τοποθέτησης της κ. Πέρκα:

Διαχρονική υστέρηση των λιγνιτικών περιοχών

Oι λιγνιτικές περιοχές  ενώ στήριξαν το μεγαλύτερο εκβιομηχανιστικό εγχείρημα της χώρας έμειναν διαχρονικά πίσω σε όλους τους δείκτες… Οι πολιτικές συνοχής ,και με ευθύνη των κυβερνήσεων, έχουν αποτύχει να αντιμετωπίσουν τη διαχρονική υστέρηση στην ανάπτυξη μέχρι σήμερα, αφού σταθερά η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις όσον αφορά στην περιφερειακή ανάπτυξη. Με την υψηλότερη  ανεργία στην Ελλάδα, 28% το 2018, και τρίτη από το τέλος στις Ευρωπαϊκές περιφέρειες. Επίσης άνω του 40% του ΑΕΠ συναρτάται με την λιγνιτική δραστηριότητα…..  θα έπρεπε λοιπόν η διαχρονική αυτή υστέρηση να αντισταθμιστεί από ένα φιλόδοξο σχέδιο ανάκαμψης και ικανούς πόρους για την υλοποίησή του.

Η συμμετοχική διαδικασία της μετάβασης

Σύμφωνα και με τη διεθνή εμπειρία προϋπόθεση για την επιτυχία της μετάβασης στην μεταλιγνιτική εποχή είναι η ενεργός συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας, τόσο κατά τη φάση σχεδιασμού, κατάρτισης του σχεδίου της μετάβασης, όσο και κατά τη υλοποίηση του.

Η συμμετοχή των τοπικών φορέων που θα μπορούσε να συμβάλει σε ένα προωθητικό και δίκαιο μοντέλο περιορίζεται στο πλαίσιο μιας τυπικής διαβούλευσης. Ακόμα και το μοντέλο διακυβέρνησης προβλέπεται να ξεκινήσει μετά τη διαβούλευση.

Εδαφικά σχέδια δίκαιης μετάβασης

Το πιο σοβαρό όμως, και καταθέτουμε και ερώτηση στην Βουλή, είναι ότι η κυβέρνηση πιστεύει ότι ξεμπέρδεψε με το masterplan ενώ το ουσιαστικό εργαλείο είναι τα εδαφικά σχέδια δίκαιης μετάβασης τα οποία σύμφωνα με τον πρόταση για το νέο Κανονισμό του Ευρωπαϊκού Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης «καταρτίζονται  μαζί με τις αρμόδιες αρχές των οικείων εδαφών, εξετάζουν μια σειρά παραμέτρων και οφείλουν να περιγράφουν και τους μηχανισμούς διακυβέρνησης».

Τα εδαφικά σχέδια δίκαιης μετάβασης, τα οποία είναι υπό κατάρτιση, αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση για την χρηματοδότηση, καταρτίζονται σε επίπεδο NUTS3 (δηλαδή σε επίπεδο Π.Ε)  και απαιτούν διαβούλευση και τεκμηρίωση για τον καταμερισμό των πόρων.  Τίποτα από αυτά δεν έχει γίνει.

Ελλείψεις του σχεδιασμού της Κυβέρνησης

Η έλλειψη των εδαφικών σχεδίων, η μη συμμετοχή, συνδυασμένη με την αν ετοιμότητα σε ότι αφορά στα χωρικά σχέδια και στην αποκατάσταση των εδαφών «καίνε» το εγχείρημα πριν καν ξεκινήσει. Με την καθυστέρηση του χωροταξικού και τη μη θεσμοθέτηση των Ζωνών Απαλλοτριώσεων (ΖΑΠ) ελλοχεύει ο κίνδυνος η γη που θα αποκατασταθεί με  ευρωπαϊκά κονδύλια (του Μηχανισμού Ανάκαμψης (RRF) και του μηχανισμού δίκαιης μετάβασης)  να παραχωρηθεί σε μεγάλους επενδυτές ,γεγονός που δημιουργεί μεγάλη ανασφάλεια στους κατοίκους της περιοχής που αναρωτιούνται εάν θα απομείνει γη για τις δικές τους δραστηριότητες.

Η ηχηρή απουσία του δημόσιου τομέα και η ανάθεση της αναπτυξιακής διαδικασίας σε μια αόριστη πρωτοβουλία του ιδιωτικού τομέα… καταδεικνύουν την έλλειψη όχι μόνο οράματος αλλά και της παραμικρής διάθεσης για ριζοσπαστική πράσινη μετάβαση σε μια βιώσιμη ανάπτυξη. Η αποκατάσταση των εδαφών των ορυχείων όπως και η αξιοποίηση των λιμνών.. με την υλοποίηση αρδευτικών έργων, η ολοκλήρωση των υποδομών είναι κάποια από τα έργα που θα έπρεπε να χρηματοδοτηθούν άμεσα από ένα γενναίο πρόγραμμα δημόσιων επενδύσεων.

Τα σχέδια επενδύσεων που εξυφαίνονται αφορούν κυρίως σε επενδύσεις μεγάλης κλίμακας, χωρίς να παρουσιάζεται καμία αναφορά για μικρότερης κλίμακας έργα, όπως για παράδειγμα αυτά των ενεργειακών κοινοτήτων, οι οποίες είναι σε θέση να μεγιστοποιήσουν το όφελος της ενεργειακής μετάβασης για τις τοπικές κοινωνίες των λιγνιτικών περιοχών. Υπάρχει ήδη ενδιαφέρον από κοινότητες, ειδικά αυτές που είναι κοντά στα εργοστάσια, για δημιουργία ενεργειακών.. αλλά δεν βρίσκουν καμμιά υποστήριξη (μελέτες, χρηματοδότηση).

Εμμονή της Κυβέρνησης σε τεράστια Φωτοβολταϊκά και οι επιπτώσεις της

Η υπερβολική εμμονή σε τεράστιες φωτοβολταϊκές εγκαταστάσεις θέτει και περιβαλλοντικά θέματα αφού όταν τεράστιες εκτάσεις γης μετατρέπονται σε ΑΠΕ συνηθίζουμε να περιλαμβάνουμε και το life cycle environmental footprint, δηλαδή αν μεγάλες καλλιεργήσιμες εκτάσεις μετατρέπονται σε φωτοβολταϊκά πάρκα αυτό έχει επιπτώσεις στο περιβάλλον και στη μείωση δέσμευσης CO2 από πράσινες εκτάσεις. Θα έπρεπε να επικεντρώνεται σε ένα πολύ πιο ευρύ portfolio τεχνολογιών αντί για εκατομμύρια φωτοβολταϊκά μόνο.

Ένα σοβαρό θέμα που σχετίζεται με την κατάληψη μεγάλων εκτάσεων και έχει αρχίσει να καταγράφεται είναι η εκτόξευση της τιμής ενοικίασης-πώλησης γεωργικής γης. Κάτοχοι χωραφιών των οποίων η τιμή ενοικίασης ήταν από 10-30 ευρώ/στρ./έτος σήμερα δέχονται προσφορές από μεγάλους επενδυτές σε Φ/Β  ύψους 160-280 ευρώ/στρ./έτος ανάλογα με την εγγύτητα της έκτασης στα υπάρχοντα δίκτυα. Δηλαδή και χάνεται καλλιεργήσιμη γη και οι αγρότες που νοικιάζουν χωράφια σύντομα θα βρεθούν σε αδιέξοδο.

Η επικοινωνιακή πολιτική της ΝΔ και η μετάβαση από  λιγνίτη σε φυσικό αέριο

Η ΝΔ λοιπόν αν και πουλάει επικοινωνιακά το εμπροσθοβαρές κλείσιμο των λιγντικών μονάδων στην πραγματικότητα δεν διαθέτει σχέδιο συμβατό με τη συμφωνία των Παρισίων. Όπως αναφέρεται σε μελέτη του CANEurope (Ευρωπαϊκό Δίκτυο Δράσης για το Κλίμα) 11 από τις 18 χώρες της ΕΕ, που χρησιμοποιούν άνθρακα στο ενεργειακό τους μίγμα δεν διαθέτουν σχέδιο συμβατό με την συμφωνία των Παρισίων και την πράσινη συμφωνία του newdeal. Από τα 11 κράτη της Ένωσης που έχουν ορίσει ημερομηνία απεξάρτησης μέχρι το 2030: 4 χώρες – σχεδιάζουν μετάβαση από τον άνθρακα/λιγνίτη στο αέριο: σχεδιάζουν δηλαδή να καταργήσουν τον λιγνίτη/άνθρακα έως το 2030, αλλά με σημαντική αύξηση του ορυκτού αερίου: Ελλάδα, Ουγγαρία, Ιρλανδία και Ιταλία.

Είναι φανερό ότι η κυβέρνηση ενώ προπαγανδίζει την περιβαλλοντική της πολιτική ρισκάρει την ενεργειακή δέσμευση της χώρας στο φυσικό αέριο χωρίς ξεκάθαρη εναλλακτική και χρονοδιάγραμμα αποδέσμευσης. Είναι χαρακτηριστικό ότι η κυβέρνηση επιλέγει να σταματήσει τις τηλεθερμάνσεις άρα πετιέται επενδεδυμένο κεφάλαιο σε Φλώρινα και Μεγαλόπολη και προωθούνται επενδύσεις φυσικού αερίου για θέρμανση, που έχει ημερομηνία λήξης…είναι δηλαδή «state of the art». Όλος ο πολιτισμένος κόσμος επενδύει σε έργα τηλεθέρμανσης και η χώρα μας επιστρέφει στο παρελθόν

Κίνητρα στις λιγνιτικές περιοχές – να αποφύγουμε λάθη του παρελθόντος και να συμβαδίσουμε με τις προτάσεις και τάσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο

Υπάρχει ο κίνδυνος να μετατραπεί η Δυτική Μακεδονία και η Μεγαλόπολη σε ειδική οικονομική ζώνη. Δεν πρέπει να δοθούν φορολογικά κίνητρα σε εταιρίες «έντασης» κεφαλαίου και με ελάχιστους εργαζόμενους. Αυτό θα ήταν  μια «πονηρή» στρέβλωση κατά τα πρότυπα  της Θράκης όπου διάφοροι επενδυτές έστησαν εργοστάσια, έφαγαν τις χονδρές επιδοτήσεις και μετά αυτά έμειναν κουφάρια.

Άλλωστε και το ευρωπαϊκό ταμείο δίκαιης μετάβασης υπογραμμίζει ότι όταν υπάρχει στήριξη για παραγωγικές επενδύσεις σε επιχειρήσεις εκτός των ΜΜΕ, θα πρέπει να υποβάλλεται εξαντλητικός κατάλογος των εν λόγω πράξεων και επιχειρήσεων και αιτιολόγηση της αναγκαιότητας αυτής της στήριξης με μελέτη αποκλίσεων που αφορά τις θέσεις εργασίας.

Η ΝΔ δεν έχει καμία πρόβλεψη για το αντιστάθμισμα των κοινωνικών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων της λιγνιτικής δραστηριότητας

Δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη για τις περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιπτώσεις της  λιγνιτικής δραστηριότητας στις περιοχές. Έχουμε πολλές μετεγκαταστάσεις χωριών δηλαδή χιλιάδες στρέμματα με χωριά που έσβησαν προκειμένου να δώσουν φως στην υπόλοιπη Ελλάδα. Σήμερα στην περιοχή υπάρχουν εγκαταλελειμμένα ορυχεία. αφημένα στην τύχη τους με καταστροφικές κατολισθήσεις και αυταναφλέξεις.

Βεύη,απολιγνιτιποιημένο χωριό αφού τα ορυχεία έχουν κλείσει μετά την πτώχευση της εταιρείας από το 2000… τα χωράφια δεν είχαν απαλλοτριωθεί όμως σήμερα γίνανε λίμνες και κρανίου τόπος και οι κάτοικοι διεκδικούν αποκατάσταση ώστε να μπορέσουν να τα καλλιεργήσουν.

Αχλάδα, ένα χωριό περίκλειστο από ορυχεία  που εκμεταλλεύεται ιδιωτική εταιρεία. Προϋπόθεση  της εξόρυξης λιγνίτη ήταν η αναγκαστική απαλλοτρίωση και η μετεγκατάσταση του οικισμού γι’ αυτό το λόγο κηρύχθηκαν 6 αναγκαστικές απαλλοτριώσεις, ενώ οι κάτοικοι υπομένουν την εξόρυξη του λιγνίτη σε πολύ κοντινή απόσταση από τις οικίες τους,στερούμενοι  επιπλέον πολλοί από αυτούς τις αγροτικές τους εκτάσεις. Καμία απαλλοτρίωση, μέχρι σήμερα δεν έχει συντελεσθεί και κανένας δικαιούχος δεν έχει  αποζημιωθεί.

Βαλτόνερα:  Μετά την μεγάλη κατολίσθηση στο ορυχείο της ΔΕΗ στο Αμύνταιο, στις 10.6.2017, τα ρήγματα μεγάλωσαν καιέχουν χωρίσει στη μέση το χωριό. Πολλά από τα σπίτια των 200 κατοίκων του χωριού είναι ακατάλληλα για κατοίκηση.

Ανάργυροι: Από την ίδια κατολίσθηση τα περισσότερα σπίτια εγκαταλείφθηκαν, με πολλές προσπάθειες προχώρησε η μετεγκατάσταση του χωριού.. όμως ακόμα δεν έχει καταστεί εφικτή η απαλλαγή από ΕΝΦΙΑ των ακατοίκητων σπιτιών.

Η μετάβαση ως απειλή αλλά και ως ευκαιρία

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή «στην πορεία της ΕΕ προς την κλιματική ουδετερότητα, το σημείο εκκίνησης δεν είναι το ίδιο για όλα τα κράτη μέλη ή τις περιφέρειες… Η κλίμακα της πρόκλησης δεν είναι η ίδια. Ορισμένες περιφέρειες θα υποστούν βαθύ οικονομικό και κοινωνικό μετασχηματισμό. Ο μετασχηματισμός που επίκειται δεν έχει προηγούμενο και θα λειτουργήσει μόνο αν είναι δίκαιος.»

Επομένως είναι ορατός ο κίνδυνος η Δυτική Μακεδονία να υποστεί μια κοινωνική και οικονομική καταστροφή, η οποία θα οφείλεται στην έλλειψη ενός πραγματικού σχεδίου για τη μετάβαση στη μεταλιγνιτική εποχή και στην επιτάχυνση μιας απρογραμμάτιστης μετάβασης από την κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας.

Το ταμείο δίκαιης μετάβασης αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία για αποκατάσταση της ζημιάς που προκάλεσε η μονοκαλλιέργεια λιγνίτη, μια ευκαιρία που ίσως να μην είναι διαθέσιμη σε 20 χρόνια για να καλύψει ζημιές που θα προκαλέσει η μονοκαλλιέργεια φυσικού αερίου και η εγκαθίδρυση ενός Μοντέλου Σαχάρας/Ασίας με τεράστια έργα δισεκατομμυρίων από μεγάλους επενδυτές επιχορηγούμενους από τα δημόσια ταμεία, σε ειδικές οικονομικές ζώνες, χωρίς εργασιακά η περιβαλλοντικά δικαιώματα, μονοπώλιο 1-2 τεχνολογιών, χωρίς καθόλου συμμετοχή.

Επομένως πρέπει να παρέμβουμε άμεσα, με ένα κοινό σχέδιο για να αποτρέψουμε  την ερημοποίηση των λιγνιτικών περιοχών. Σε αυτό το πλαίσιο έχουμε ξεκινήσει τις συναντήσεις-τηλεδιασκέψεις με τοπικούς φορείς και επιθυμούμε τη συμμετοχή όλων με παραγωγικές προτάσεις.. Πρέπει να κάνουμε αυτό που όφειλε αλλά δεν έκανε η κυβέρνηση.