Macedonia is one and only and it’s here

Αρχιμ. Ειρηναίος Χατζηεφραιμίδης,

Καθηγητής ΠΔΜ

Πολύ με εντυπωσιάζει το πανό στο γήπεδο του ΠΑΟΚ, που φέρει το παραπάνω σύνθημα: “Η Μακεδονία είναι μία και μοναδική και είναι εδώ”. Να σημειώσω δε ότι τέτοια πανό απαγορεύονται, διότι θεωρούνται πολιτικά μηνύματα… Και όμως το πανό εξακολουθεί να υπάρχει εκεί.

Αντίθετα μού έκανε αλγεινή εντύπωση και με έθλιψε πολύ, σε πρόσφατη Δεσποτική εορτή, η αναφορά ανωτέρου Κληρικού σε… “βόρεια πλευρά της Μακεδονίας”, αριδή­λως υπονοώντας -και από τα συμφραζόμενα- το κράτος των Σκοπίων. Τελικά: πόσες Μακεδονίες έχουμε; Μία; Τρεις, που υποστηρίζεται από πολλούς κύκλους; Τέσσερις, όπως είπε ο Ζάεφ, υπονοώντας τους ομιλούντες τη “μακεδονική” στην Αλβανία; ΄Η το ρητό “Η Μακεδονία είναι μία και ελληνική” είναι “κατακτητι­κό”, όπως υποστήριζε και “έτερος Καππαδόκης”;

* * *

Ακόμη και πριν από την ανάρρηση του Φιλίππου, το κράτος των Μακεδό­νων περιείχε και υποτελή φύλα. Ο Φίλιππος επεξέτεινε τα όρια του κράτους. ΄Εφθα­σε μέχρι την Ιλλυρία, στην οποία επέβαλε την επικυριαρχία του. ΄Επειτα από τις μάχες εναντίον των Δαρδάνων, ίδρυσε σε στρατη­γικό σημείο την Ηράκλεια˙ την πόλη που επιβίωσε επί χίλια έτη, από τον 4^ο αι. π. Χ. έως τον 6^ο μ. Χ. και μας εντυπωσιάζει σήμερα με τα μωσαϊκά της, ευρισκόμενη πριν εισέλθουμε στο Μοναστήρι. Κρίμα που δεν προχωρούν οι ανασκαφές.

Kατά την εικοσαετή και πλέον βασιλεία του, o Φίλιππος προσάρτησε στο μακεδονικό κράτος εδάφη τετραπλάσια εκείνων που παρέλαβε. Πέραν, δηλαδή, από την κοιτίδα του μακεδονικού βασιλείου, την ιστορική Μακεδονία, τα υπό­λοιπα εδάφη ήσαν κατα­κτήσεις. Βορείως το κράτος εκτεινόταν μέχρι το Α­στραίον, τη σημερινή Στρώμνιτσα (Στρούμιτσα, κατά τον πρώην πρωθυ­πουργό), με πρωτεύουσα τους Στόβους, τα ερείπια των οποίων βλέπουμε και σήμερα, με επιφανή εκπρόσωπο της πόλης τον Ιωάννη Στοβαίο, συγγραφέα περιώνυμου Ανθολογίου.

Μετά τη μάχη της Πύδνας, στις 22 Ιουνίου 168 π. Χ., οι Ρωμαίοι κατέκτησαν τη Μακεδονία. Διαιρέθηκε σε διοικητικές περι­φέρειες, τις λεγόμενες “μερίδες”. Στις Πράξεις των αποστόλων (16, 12) η Μακεδο­νία μνημονεύεται ως “μερίς”, της οποίας η σπουδαιότερη «κολωνία», αποικία, ήταν οι Φίλιπποι. Στους αυτοκρα­τορικούς χρόνους η επαρχία της Μακεδονίας επεκτεινόταν από την Αδριατική μέχρι τον Νέστο και νοτίως των Σκοπίων μέχρι τον Σπερχειό. Αυτή η επέκταση δεν ανταποκρινόταν στα όρια της ιστορικής επικράτειας της Μακεδονίας.

Κατά τη βυζαντινή περίοδο, τα όρια και η δικαιοδοσία της Μακεδονίας μετα­βάλλονταν, μη ταυτιζόμενα με τα όρια της ιστορικής Μακεδονίας. Το “θέμα” της Μακεδονίας δεν ήταν σταθερή οντότητα, οπότε η χρήση του ονόματος “Μα­κεδών” απέρρεε από το ότι η σημασία του ήταν γεωγραφική και εξαρτάτο από το “θέμα”, τη διοικητική περιφέρεια που έφερε αυτό το όνομα σε ένα χρονικό διάστημα. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι εκείνη του αυτοκράτορα Βασιλείου Α΄, ιδρυτή της Μακεδονικής δυναστείας, ο οποίος α­ποκα­λείτο “Μακεδών”, επειδή γεννήθηκε σε χωριό της Αδριανουπόλεως, πρω­τεύουσας του θέματος της Μακεδονίας, μολο­νότι η οικογένειά του ίσως κατά­γονταν από την Αρμενία. Σε αντίθεση με τον Σαμουήλ, ο οποίος -επίσης αρ­μενικής καταγωγής- ποτέ δεν απεκλήθη “Μακεδών”, ούτε από τους βυ­ζαντινούς, ούτε από τις σλαβικές-βουλγαρικές πηγές. Σε ουδεμία περίπτω­ση, Σλάβοι και Βούλγαροι που εγκατα­στάθηκαν στη Μακεδονία, περιγράφονται από τις πηγές ως Μακεδόνες.

Με την άλωση της Θεσσαλονίκης, στις 29 Μαρτίου του 1430, σηματοδοτείται η οθωμανική κυριαρχία της Μακεδονίας.

Κατά τον 15^ο και 16^ο αι. η Μακεδονία, ως ενιαίος γεωγραφικός χώρος, ανήκε, διοικητικά, στο μπεημπερλίκι της Ρούμελης, διαιρούμενη αργότερα σε σαν­τζάκια. Στη “βορειοδυτική Μακεδονία” το σημαντικότερο κέντρο ήταν τα Σκό­πια.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1880-1890, με την ευρεία γεωγραφική έννοια, υπάγονταν στη Μακεδονία τα βιλαέτια της Θεσσαλονίκης, του Μοναστηρίου, το σαντζάκι Σερ­βίων και μεγάλο τμήμα του βιλαετίου Κοσόβου (Κ. Βακαλόπου­λος, Ιστορία του βορείου Ελληνι­σμού – Μακεδονία, σ. 87, 161-164, 173). Σε αυτήν την ευρύτητα της γεωγρα­φικής έννοιας του χώρου της Μακεδονίας, κατά την οθωμανική περίοδο, ερεί­δεται η αλυτρωτική προσπάθεια του μακεδονισμού, με την ε­πι­χειρούμενη ακόμη και σήμερα δια­στρέ­βλωση του όρου “Μακεδονία”, όπως παραδοσιακά έχει διατυ­πωθεί.

Θα πρέπει, όμως, να τονισθεί ότι “Μακεδονία” ως αυτόνομη και ενιαία επαρ­χία του οθωμανικού κράτους δεν υφίστατο σε καμιά χρονική φάση της οθωμα­νο­κρατίας μέχρι τον 19^ο αιώνα. ΄Εως τον 19^ο αιώνα, δηλαδή, δεν είναι δυνατόν να διαγράψουμε με απόλυτη, ακόμη και με σχετική ακρίβεια, γεωγρα­φικά όρια στην περιοχή της Μακεδονίας. Στον ευρύτερο χώρο της Μακεδονίας εφαρμό­σθηκε το μοντέλο της διοικητικής οργάνωσης, βασισμένο στο τιμαριωτικό σύστημα.

Στις 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1913 υπεγράφη η συνθήκη του Βου­κουρεστίου. Ουδαμού, βέβαια, γίνεται λόγος για τριμερή διαίρεση της Μακεδονίας.

Αποτελεί πρόβλημα αν η συνθήκη του Βουκουρεστίου έλυσε οριστικά, όπως έχει γραφεί, το Μακεδονικό ζήτημα. Θεωρείται, μάλιστα, ότι περίπου το 51% της «μεί­ζονος Μακεδονίας» παραχωρήθηκε στην Ελλάδα, περίπου το 39% στη Σερ­βία και το 10% στη Βουλγαρία κατά την τριζωνική θεωρία. Επακολου­θήσαντα γεγονότα στις επόμενες δεκαετίες, ο αλυτρωτισμός των Σκοπίων και η συμφω­νία των Ψαράδων επιβεβαίωσαν ότι το ζήτημα δεν έχει λήξει.

Το να προσπαθήσουμε να προσδιορίσουμε τον γεωγραφικό χώρο της Μα­κεδονίας θεωρείται «πρωταρχικά πολυσύνθετο πρόβλημα». Σήμερα επικρατεί η άποψη ότι μόνο ένα γεωγραφικό μέρος της ιστορικής Μακεδονίας ανήκει σήμερα στα κράτη των Σκοπίων και της Βουλγαρίας. Σίγουρα, όμως, η ιστορική Μακεδονία ανήκει στην Ελλάδα, δεδομένου ότι, με τις κατακτήσεις, επεκτει­νόταν λίγο πιο βόρεια από τα σημερινά της όρια στην επικράτεια της Ελλάδος. Φαντασθήτε αν, έχοντας υπόψη τις κατακτήσεις των Μακεδόνων βασιλέων, θεωρούσε κάποιος ως Μακεδονία τις κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου μέχρι την Ινδία… ΄Οποιος το ισχυρίζεται, οφλισκάνει γέλωτα.

Οτιδήποτε άλλο ονομάζεται “Μακεδονία” ανήκει στις κατακτήσεις των Μακ­ε­δόνων βασιλέων και στην αλλαγή του όρου κατά το διάβα των αιώνων. Ο όρος “Μακεδονία” είχε τόσες περιπέτειες, όσες, ίσως, και ο όρος “΄Ελλην”.

Η Μακεδονία είναι μία και μοναδική και είναι εδώ. Γι’ αυτήν αγωνίσθηκε και δολοφονήθηκε ο παπα-Σταύρος Τσάμης, σαν σήμερα στις 27 Αυγούστου (π. η.) 1906. Όχι για κάποια σύνθετη ονομασία. ΄Ηταν ο παπα-Σταύρος, για του οποίου τη δολοφονία ο Albert Sonnichsen, Αμερικανός δημοσιογράφος με σαφή φιλοβουλγαρικό και έντονο ανθελληνικό προσανατολισμό, έγραφε ότι αυτή η «αποστολή έμελλε να γίνει θρύλος για τις επόμενες γενιές». Τούτο δείχνει πόση σημασία για το βουλγαρικό κομιτάτο είχε η δολοφονία του παπα-Σταύρου.

Του παπα-Σταύρου Τσάμη από το Πισοδέρι και του παπα-Γιάννη Στόιτση από τον Πολυπόταμο, οι οποίοι δολοφονήθηκαν με διαφορά δύο ημερών, αυτών των δύο ιερέων, όπως έγραφε ο Στέφανος Δραγούμης, «την ιεράν εντολήν άλλοι θαρραλέοι λευίται θέλουσιν αναδεχθή. Εκ μέσης της Μακεδονίας και από περάτων της Ελληνικής γης αναμένονται θερμουργοί οι εκδικηταί των πεσόντων και φύλακες της πολυτίμου ζωής των διαδόχων αυτών».