Η συμβολή των συλλόγων Σαρακατσαναίων στην ορεινή ανάπτυξη της χώρας μας
Το παρακάτω εισηγητικό παρουσιάστηκε στο 25ο Οργανωτικό Συνέδριο των Συλλόγων Σαρακατσαναίων 18-3-2017 στο Αγρίνιο, φιλοξενούμενοι από τον Σύλλογο Βάλτου Ξηρομέρου και Ευρυτανίας “Οι Αετοί των Αγράφων¨” και χαρακτηρίστηκε από αρκετούς Συνέδρους από νεωτεριστικό, μέχρι και προφητικό-οραματικό, όχι μόνο για την παράδοση αλλά και σαν συμβολή στην έξοδο της χώρας μας από την κρίση! Το πλήρες γραπτό κείμενο παρατίθεται παρακάτω:
“Κυρίες και κύριοι, σνάφια διαλεχτά και φίλοι αγαπημένοι!
Το παρόν σκεπτικό που θα αναπτυχθεί ανήκει στην κεντρική ιδέα της ανάγκης ανάπτυξης της ορεινής υπαίθρου της χώρας μας, την οποία, σαν αιρετός οικονομολόγος, Αιρετό μέλος της Συνέλευσης των Αντιπροσώπων (ΣΤΑ ) του Οικονομικού Επιμελητηρίου Ελλάδος( ΟΕΕ) προσπαθώ να προωθήσω, με το εξής σκεπτικό:
Το 50% και πλέον του ελληνικού χερσαίου εδάφους αποτελείται από ορεινούς όγκους και οροπεδινά υψίπεδα, που είναι σχεδόν εντελώς αναξιοποίητα, ενώ οι ελληνικοί κάμποι είναι σχεδόν κεκορεσμένοι, οπότε παρέχεται η ευκαιρία της υποβοήθησης ανάπτυξης της χώρας και εξόδου από την κρίση, όχι απλά με στροφή στην πρωτογενή παραγωγή αλλά στην ανάπτυξη της ορεινής υπαίθρου της χώρας μας.
Μιας ορεινής υπαίθρου χιλιοτραγουδισμένης αλλά και τώρα ερημωμένης!
Εδώ είναι ο ρόλος των σαρακατσάνων, όπως θα αναπτυχθεί παρακάτω, που ήταν είναι και θα είναι πρωτοπόροι σε όλους τους αγώνες του έθνους!
Παράλληλα, είναι ώρα οι σαρακατσάνοι να αρχίσουν τη δική τους ορεινή αναγέννηση, με την επιστροφή τους στα ελληνικά βουνά, με πιο σύνθετους ρόλους πια από ορεινοί ποιμένες, όπως θα εξηγηθεί παρακάτω, μετά τις πρώτες οικονομικού περιεχομένου αναφορές !
Οι σαρακατσάνοι δεν είναι μια μακρυνή ανάμνηση, είναι ένα ζωντανό μέλλον, είναι η ελπίδα του έθνους σήμερα! Οι σαρακατσάνοι είναι εδώ, για την πατρίδα!
Ας πάμε όμως στο οικονομικό κομμάτι, με 2 ενδεικτικές αναφορές:
Οσπρια:
Θέλω να ξεκινήσω με ένα τρανταχτό παράδειγμα, τα όσπρια και ειδικά τα φασόλια, που θέλουν υψόμετρο και δροσιά για να ευδοκιμήσουν! Είναι το εθνικό μας φαγητό!
Ολοι θυμούνται τα καζάνια των 300 νοματαίων που βάζαμε στα τσελιγκάτα, να χορτάσουμε!
32.000 τόνους καταναλώνουμε και σήμερα , ζωή να έχουμε αλλά, φευ, παράγουμε μόνο 10.000 τόνους! Και 22.000 τόνους εισάγουμε , κυρίως από την Κίνα!
Είναι πολύ χαρακτηριστικό ότι στην Πρέσπα παράγεται το 8% της πανελλήνιας παραγωγής φασολιών και πριν να γίνει ο Συνεταιρισμός Φασολοπαραγωγών «Ο Πελεκάνος» το 40% πουλιόταν ως φασόλια Πρεσπών και τα φασόλια Πρεσπών έμεναν απούλητα!
Σήμερα , με τη «στάγδην άρδευση» που σχεδιάζεται, μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ορεινότερα εδάφη στο Βαρνούντα και να φτάσουν το 16% της παραγωγής φασολιών, καλύπτοντας μερικώς το κενό στην χώρα μας!
Εχει ιδιαίτερη σημασία ο Δήμος Πρεσπών, όχι γιατί έμειναν 1.500 νοματαίοι ,ούτε γιατί ήταν και 15.000 κάποτε!
Εμειναν 1.500 άνθρωποι να φυλάν τα σύνορα, κι αν κάποτε οικονομικά δεν αντέξει ο Δήμος Πρεσπών και συγχωνευτεί με το Δήμο Φλώρινας , ο γειτονικός Δήμος Ρέσεν της ΦΥΡΟΜ θα μετονομαστεί σε Δήμο Πρεσπών, διεκδικώντας τα εδάφη μας.
Εδώ θέλω να τονίσω, σε όλες τις ανθρώπινες συχνότητες, ότι δεν κάναμε σήμερα Σύλλογο Σαρακατσάνων Δυτικής Μακεδονίας στην Φλώρινα, για τους με 100 νοματαίους όλους κι όλους, που κατοικούν εκεί, άντε κι άλλοι τόσοι σε όλη τη Δυτική Μακεδονία!
Ιστορικά και παραδοσιακά υπήρχαν στα 5 δισχιλιόμετρα βουνά της Δυτικής Μακεδονίας , Βέρμιο, Βόρρας (Καϊμακτσαλάν), Βαρνούς (Περιστέρι) , Βέρνον (Βίτσι) και Γράμμος γύρω στους 100.000 σαρακατσάνους και 1 εκατομμύριο αιγοπρόβατα, περίπου το ¼(σε αναγωγή) του σημερινού συνόλου!
Ηταν πρωτίστως εθνικοί λόγοι που το κάναμε, μαζί με την ιστορία και την παράδοση του δικού μας συναφιού , ήταν η μοίρα των εθνικών αγώνων των σαρακατσάνων, που σήμερα επιτάσσει όλοι να βοηθήσουμε στην ορεινή ανάπτυξη, στηρίζοντας πρωτίστως τη δική μας παράδοση, τιμώντας τις δικές μας αξίες και αρχές!
Στο νησάκι της λίμνης Μικρή Πρέσπα ο Αποστάτης επικεφαλής των Βουλγάρων Σαμουήλ έκλεψε και έθαψε τα οστά του Αγίου Αχιλλείου της Λάρισας, που ήταν δεξί χέρι του Μεγάλου Κων/νου , κι από τότε ονομάστηκε το νησί Αγιος Αχίλλειος!
Θα ήταν για μας πολύ επιθυμητό , μπροστά από την γκρεμισμένη εκκλησία του Αγίου Αχιλλείου στην Πρέσπα να χορέψει συμβολικά Λαρισινό συγκρότημα το τραγούδι:
Φόντας εθεμελιώνανε οι Αρχάγγελοι την Πόλη, αγγέλοι την εχτίζανε αγγέλοι κουβαλάνε…!!!
2η οικονομική αναφορά:
Υπάρχει όμως, μεταξύ αναρίθμητων άλλων, κι ένα πολύ δικό μας ζωντανό παράδειγμα ανάπτυξης μιας οικονομίας που χάθηκε: το μαλλί κυρίες και κύριοι, κι αγαπητά σνάφια!
Είναι γεγονός ότι η ορεινή ελληνική κτηνοτροφία εξωθήθηκε στον αφανισμό , από τότε που το μαλλί αντικαταστάθηκε από τα συνθετικά και τα βαμβακερά, γεγονός που συνέτεινε στην καμποφιλία και την αστυφιλία! Όλα ήταν μάλλινα μέχρι το 1950 περίπου στη χώρα μας!
Και ήρθαν οι ασθένειες στη ζωή των ελλήνων, γιατί το μαλλί διατηρούσε τον ηλεκτροστατισμό και την αύρα του ανθρώπινου σώματος, ήταν υλικό της φύσης!
Κι ήρθαν η σύγχρονες ανάγκες κι οι επιστήμες και ξαναφέρνουν το μαλλί, όχι μόνο σαν ανθρώπινη ένδυση και στρώση! Αλλα και σαν υλικό μόνωσης κτιρίων!
Αποδείχθηκε ότι είναι το καλύτερο βιολογικό υλικό μόνωσης κτιρίων, κι είναι το μόνο που δεν αφήνει να περάσει το ραδόνιο και κάθε είδους ραδιενέργεια, ενώ το κτίριο συμπεριφέρεται σωστά ως προς τον ηλεκτρομαγνητισμό της φύσης και την ανθρώπινη υγεία!
Εκεί όμως μας περίμεναν άλλες εκπλήξεις : εισάγουμε κυρίες και κύριοι, μαλλί από την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία , για το σκοπό αυτό!!
Aλλά και δεν υπάρχει είδος κτηνοτροφικής και γεωργικής παραγωγής, που να είμαστε αυτάρκεις και να μην το εισάγουμε, από αλεύρι, μέχρι γάλα και κρέας και αυγά, ακόμη και ψάρια!
Κι ενώ οι σύγχρονες μέθοδοι κτηνοτροφίας κυρίες και κύριοι κι αγαπητά σνάφια έχουν προχωρήσει, μπορεί να υπάρχει κινητό κυκλικό αρμεχήριο και στο βουνό, να αρμέγει 500 πρόβατα σε λιγότερο από 1 ώρα, επίσης κουρευτικές μηχανές και πολλά άλλα, που δεν έχει χώρο και χρόνο να αναφερθούν εδώ!
Eπίσης έχουν δημιουργηθεί ένα σωρό μεταποιητικά προϊόντα , ομοίως που δεν τα παίρνει χρονικά εδώ για να αναφερθούν.
Ας πάμε όμως στο δεύτερο και κύριο μέρος , την ορεινή αναγέννηση της σαρακατσάνικής παράδοσης και τη συμβολή των σαρακατσάνικων συλλόγων στην ορεινή ανάπτυξη της χώρας!
Ποτέ δεν ήταν αλήθεια ότι τάχα μου ο σαρακατσαναίοι «ξεκαλοκαίριαζαν» στα βουνά , όπως λένε σήμερα κάποιοι επιγενόμενοι!
Σα να λένε ότι τότε παραθέριζαν και διασκέδαζαν στα βουνά οι σαρακατσαναίοι , που και που, όταν τους βόλευε να κάνουν τις διακοπές τους , από τους κάμπους, που έμεναν μόνιμα!
Σαν να ήταν από πάντα …καμπισιάνοι οι σαρακατσαναίοι!
Να ξεχάσουμε όλοι μας το παρελθόν, αφού δεν μπορούμε να το ξαναζήσουμε;
Και να δώσουμε ακόμα βάση στην καμπίσια βιωματική, που πάντα ήταν είναι και θα είναι μισή βιωματική, γιατί 1 24ωρο παραδοσιακής βιωματικής στο βουνό ισοδυναμεί με 6 μήνες βιωματικής στον κάμπο!
Γιατί ο κάμπος θα μας απορροφήσει και στις επόμενες γενιές θα έχουν μείνει πολύ ελάχιστα στοιχεία, από όσα παραδοσιακά υπάρχουν σήμερα!
Kαι θα έρχονται άλλοι και θα κάνουν σήμερα εκπομπές, αύριο ανταμώματα, χωρίς τους σαρακατσάνους!
Και το χειρότερο, δεν θα έχουμε ακουρμαστεί τη φωνή απόγνωσης της πατρίδας μας!
Είναι η ίδια η φωνή των βουνών, που μας αναζητούν από τότε που κατεβήκαμε στους κάμπους:
«Συχνορωτιούνται τα βουνά και βαριαναστενάζουν
Κύργιε μ’ το τι να γίνηκαν οι Σαρακατσαναίοι
τούτη τη μαύρη Άνοιξη δεν φάνηκαν για να έρθουν
νούδε συγκέρια φάνηκαν’ νούδε τσιατούρες γίναν’
νούδε τα λάγια πρόβατα οι αμέτρητες χιλιάδες
που βγαιναν σ’ όλες τις πλαγιές με τα λαμπρά τ’ς κουδούνια..
Σήμερα στα βνά απόμειναν μαναχά λύκοι , που τρων τα κηνυγόσκυλα και κατεβαίνουν στους κάμπους, μαζί με τσ αρκούδες και τα αγριγιόγρουνα!
Και στην κυριολεξία την εθνική μας οικονομιά «λύκος θα την φάει»!
Λάθος αγαπητά σνάφια, μέγα λάθος η επιλογή του κάμπου!
Τα βουνά και το έθνος μας ξανακαλούν:
Και το παρελθόν μας μπορεί να γίνει το καλύτερο μέλλον μας και ξανά μπορούμε να κάνουμε το γένος και το έθνος και την πατρίδα μεγάλη και τρανή!
Και πως μπορεί να γίνει αυτό, οι σαρακατσάνικοί Σύλλογοί μας τι πρέπει να κάνουν;
Είναι πολύ απλό και πολύ εύλογο: στην αρχή, δεν αρκούν τα «κονσερβοποιημένα» ανταμώματα, αντίγραφα της βιωματικής των χειμαδιών, χρειάζεται ουσιαστική επιστροφή στο βουνό, στροφή και στάση ζωής!
Ξαναζωντάνεμα των ορεινών μας δραστηριοτήτων, όχι μόνο ή απαραίτητα των ποιμενικών!
Να αλλάξουν τα Καταστατικά των Συλλόγων και της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας (Π.Ο.Σ.Σ)
Κάθε Σύλλογος να οργανώσει δική του σαρακατσάνική κατασκήνωση βουνού ή να επιλέξει μεταξύ άλλων υπαρχόντων και να στέλνει εκεί τα παιδιά του, κάποιες μέρες κάθε καλοκαίρι!
Και δεν είναι απαραίτητη η δράση ξεχωριστά αλλά επιβάλλονται οι συνδιοργανώσεις!
Στην σαρακατσάνικη κατασκήνωση τα παιδιά ( κι όσοι αρχάριοι προχωρημένοι) να μαθαίνουν όλα τα παραδοσιακά στοιχεία της ορεινής βιωματικής των σαρακατσάνων, έστω να συμμετέχουν οπτικά στην αρχή!
Φτιάξιμο του κονακιού, στήσιμο τσιατούρας, χρήση της πυρωστιάς και της γάστρας, άρμεγμα, πήξιμο τυριού, σφάξιμο και ψήσιμο αρνιού, μέχρι σαρακατσάνικη βοτανική κλπ
Επίσης στοιχεία κλέφτικης, βιγλατορικής, ορειβατικής , προσκοπικής και καταδρομικής εκπαίδευσης , όπως εύρεση κατεύθυνσης χωρίς όργανα , τη μέρα και τη νύχτα, ορεινή διαβίωση, ιππασία, σκοποβολή, αντιμετώπιση κακοκαιρίας, δάγκωμα φιδιών και επιθέσεις αγριμιών, άπασες τις διασωστικές ενέργειες και παροχή πρώτων βοηθειών!
Επίσης κι όλα τα ορεινά αθλήματα και τα αθλήματα βουνού, με εκπαιδευτές από σαρακατσάνους ποιμένες μέχρι ορειβάτες και καταδρομείς και συνοδούς βουνού!
Η εκπαίδευση, παραδοσιακή και ορεσίβια, θα είναι και θεωρητική και πρακτική, αθλητική και τραγουδιστική χορευτική, χωρίς όργανα!
Πρώτος στόχος και σκοπός είναι οι σαρακατσάνοι νέοι να μάθουν να μην φοβούνται και να αγαπούν το βουνό και να γίνουν σκληροτράχηλοι βουνίσιοι όπως οι παππούδες τους ,πραγματικά ποιμενικά και ορειβατικά κομμάντα, με κάθε χρόνο πιο καλή θερινή εκπαίδευση, από τα 16 τους!
Πέρα από τη δυνατότητα που θα τους παρέχεται να γίνουν γυμναστές, αθλητές άλλων αθλημάτων, είτε να ενταχθούν στις ένοπλες δυνάμεις και τα σώματα ασφαλείας, θα μπορούν να γίνουν και άριστοι συνοδοί βουνού, πράγμα που αποτελεί την επόμενη στόχευση!
Τα νέα επαγγέλματα, όπως οι ινδιάνοι της Αμερικής κρατάνε την παράδοσή τους, ως συλλέκτες κυνηγοί γούνας, με τα όπλα και τα αυτοκίνητα και τα μέσα των λευκών!
Οι Σαρακατσάνικοι Σύλλογοι οφείλουν οι ίδιοι ή σε συνεργασία με ορειβατικούς, φυσιολατρικούς, χιονοδρομικούς , κυνηγετικούς συλλόγους να οργανώσουν την ορεινή τουριστική περιήγηση, εκτός από ΙΧΕ , με άλογα και με ορειβασία, ειδικά στα μέρη των βοσκοτόπων των προγόνων τους και να βάλουν ορόσημα και τοπονύμια, εκεί που οι παππούδες τους έστηναν κονάκια!
Να φτιάξουν μόνιμες εγκαταστάσεις πιλοτικές κτηνοτροφικές επισκέψιμες ή άλλες , στις οποίες να πωλούν από αναμνηστικά σουβενίρ , μέχρι και παραδοσιακά σαρακατσάνικα προϊόντα αλλά και δασικά και φυτικά προϊόντα!
Να υποβοηθούν όλους τους ορεινούς και προβληματικούς Δήμους της Χώρας , στήνοντας ορεινές στρατηγικές συμμαχίες με άλλες ομάδες ελληνισμού όπως Βλάχοι, Ηπειρώτες, Θεσσαλοί, Θράκες, Μακεδόνες, Πόντιοι κλπ , καθώς και με την Εκκλησία, τις κατά τόπους ένοπλες δυνάμεις και τα σώματα ασφαλείας, δασικούς, αγροτικούς, ορεινούς και λιμναίους συνεταιρισμούς, χιονοδρομικά κέντρα και τουριστικές ορεινές μονάδες , με σκοπό αφενός την διατήρηση της σαρακατσάνικης ορεινής παράδοσης, αφετέρου την ορεινή ανάπτυξη της χώρας, για την οποία να κηρύξουν πανστρατιά!
Κάθε είδους επιχείρηση που να επενδύει στο βουνό και στα οροπεδινά υψίπεδα στην χώρα μας και κάθε όμοια περιοχή πρέπει να στηρίζεται από τους σαρακατσάνους , στην επάνοδό τους στα βουνά των προγόνων τους ,συμβολικά και κυριολεκτικά!
Αλλά πρωτίστως οι ίδιοι οι σαρακατσάνοι να ξαναγυρίσουν και να ξαναεπενδύσουν στο βουνό, σε νέα θερινά και χειμερινά επαγγέλματα αλλά και σε προιόντα που εξόχως στερητικά λείπουν από άλλες περιοχές της χώρας μας αλλά και σε άλλες χώρες ! Όχι απαραίτητα κτηνοτροφικά προιόντα!
Οι σημερινοί σαρακατσάνοι είναι οι μόνοι κατά την άποψη μου, που μπορούν να ζεύσουν βουνό και θάλασσα, ορεινή στεριά και ναυτιλία, σε ρόλο και παραγωγού και μεσολαβητή εμπόρου, μετατρέποντας τη διπλή τους πανάρχαια δυνατότητα διπλής πρόσβασης σε περιοχές!
Πρώτα όμως πρέπει να οργανώσουν και να αναπτύξουν ξανά το βουνό, δημιουργώντας νέα επαγγέλματα ή αναπτύσσοντας ξανά τα παλιά επαγγέλματα
Δεν είναι ωφέλιμο εδώ να ειπωθούν δημόσια περισσότερα παραδείγματα, διότι θα κάψουμε τις δυνατότητες συγκεκριμένων επενδύσεων, που δεν μοιάζουν με τίποτα από όσα έχουν ακουστεί!
Βεβαίως και πρωτίστως κίνητρο είναι η διατήρηση της σαρακατσάνικης παράδοσης, που θα βρεί χρήματα και στήριξη για να κάνει στην κυριολεξία «παπάδες» στο μέλλον, αντί να κάθεται και να μαραζώνει μόνο στον κάμπο της συνεχούς φθοράς και της λήθης!
«Πόσα φλουριά τα μάτια σου και γρόσια τα μαλλιά σου και το λιγνό σου το κορμί πόσο μαργαριτάρι…
Σκλάβος θα πάγω στο γιαλό, πραματευτής στην Πόλη, να καζαντήσω τα φλουριά, να μάσω και τα γρόσια, να πάρω την αγάπη μου, τον κλέφτη της καρδιάς μου!»
Είναι σίγουρο ότι αν μπει μπροστά ο σαρακατσάνικος φλάμπουρας στο θέμα η ανάπτυξη της ορεινής υπαίθρου στη χώρα μας, όλες οι ομάδες ελληνισμού, οι κυβερνήσεις και οι αυτοδιοικήσεις και σύμπας ο λαός μας θα ακολουθήσει!
Οι παπάδες θα μας μνημονεύουν στις εκκλησιές, όπως τότε που τους αφήναμε το γάλα και το τυρί της Κυριακής ,σύμφωνα με την ορμήνια του Πατροκοσμά, για να το μοιράσουν στους φτωχούς του γένους!
Κυρίες και κύριοι, αγαπητά σνάφια και καλοί φίλοι!
Η επιστροφή των ελλήνων στην ορεινή ανάπτυξη ταυτίζεται(ή μειζόνως σταθμίζεται) κατά την άποψη μου με την επιστροφή των σαρακατσάνων στις ορεινές βιωματικές τους παραδόσεις!
Γιατί τότε και μόνον θα πειστούν όλοι ότι η πατρίδα έχει ξανά μέλλον, όταν θα δουν συμβολικά ξανά τις μαύρες κάπες και τα λάγια πρόβατα να ανηφορίζουν και οι φλογέρες του ελληνισμού να αντιλαλούν στα βουνά και στα πλάγια!
Σας ευχαριστω πολύ
Κων/νος Χ. Μπομπότας
Πρόεδρος Συλλόγου Σαρακατσαναίων
Δυτικής Μακεδονίας « Ο Φλάμπουρας»
(ιστορική και παραδοσιακή έδρα: Φλώρινα)
