Το ψυχολογικό πορτρέτο των εξαρτήσεων

Γράφει η Αναστασία Δημ. Ράπη

Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια ενηλίκων

Ολοένα και μεγαλύτερος φαίνεται να είναι ο αριθμός των ενήλικων ατόμων που εξαρτώνται από ουσίες, όπως για παράδειγμα από το αλκοόλ ή από την κάνναβη. Σύμφωνα με έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί, οκτώ στους δέκα άντρες καταναλώνουν καθημερινά αλκοόλ σε ποσότητα που διαπερνά τα όρια του επιτρεπτού και εισχωρεί στο πεδίο της εξάρτησης. Ποιοι είναι όμως οι λόγοι που οδηγούν ένα άτομο στο μονοπάτι αυτό;

Αρχικά, η εξάρτηση χαρακτηρίζεται από την έντονη προσήλωση ενός ατόμου προς ένα αντικείμενο ή άλλο άτομο. Ο εξαρτημένος επικεντρώνει τη ζωή του γύρω από το αντικείμενο της εξάρτησής του. Για παράδειγμα, ο αλκοολικός αναζητά το φάρμακο του καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας και δεν μπορεί να λειτουργήσει δίχως αυτό. Από την άλλη πλευρά, η ψυχολογική εξάρτηση εμφανίζεται όταν ο άνθρωπος έχει ανάγκη από τη χρήση της ουσίας για να νιώσει καλά, να διώξει το άγχος ή την ψυχική πίεση ή απλά για να νιώθει φυσιολογικός και να είναι σε θέση να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις της καθημερινής ζωής. Η ψυχολογική εξάρτηση, σε σύγκριση με τη σωματική, είναι πιο σημαντική και είναι αυτή που απαιτεί πολύ περισσότερο χρόνο για να αντιμετωπιστεί.

Και στο σημείο αυτό θα είναι καλό να τονιστεί πως τα αίτια της ψυχολογικής εξάρτησης έχουν τις ρίζες τους στη παιδική ηλικία. Είναι η περίοδος κατά την οποία τίθενται οι πρώτες βάσεις για τη δημιουργία αξιών, αρχών και στάσεων. Συμβαίνουν ραγδαίες αλλαγές και οι επιδράσεις που δέχεται σ’ αυτή την ηλικία το παιδί είναι καθοριστικές για τη μετέπειτα εξέλιξη. Αυτή η περίοδος καθορίζεται άμεσα από την οικογένεια, το σχολείο αλλά και από το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον.

Τα ερεθίσματα που δέχεται ένα παιδί από το άμεσο κοινωνικό του περιβάλλον είναι υψίστης σημασίας. Εάν ένα ανήλικο παιδί λαμβάνει από την οικογένειά του αγάπη και αποδοχή, οι πιθανότητες να εμφανίσει εξαρτητική συμπεριφορά μειώνονται σημαντικά. Εάν όμως ένα παιδί βιώνει καθημερινά την απόρριψη και την ανασφάλεια, είναι πιθανό στη διάρκεια της ζωής του να αναζητήσει την ασφάλεια λαμβάνοντας κάποια ουσία.

Εν συνεχεία, το σχολικό περιβάλλον είναι αυτό που διαπλάθει σε σημαντικό βαθμό την προσωπικότητα και τα ατομικά χαρακτηριστικά του καθενός. Για παράδειγμα, ένας ανήλικος που νιώθει παραγκωνισμένος και μη αποδεκτός από τη σχολική κοινότητα είναι πιο πιθανό να ακολουθήσει το δύσκολο μονοπάτι των ουσιών ως ενήλικας συγκριτικά με έναν συμμαθητή του που είναι πιο δημοφιλής και αρεστός στο σχολικό περιβάλλον.

Εν συντομία, το ψυχολογικό πορτρέτο των εξαρτήσεων διαμορφώνεται κυρίως κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας. Η οικογένεια ως σύστημα είναι αυτή που πυροδοτεί τα ερεθίσματα του παιδιού και διαπλάθει τον χαρακτήρα του. Εάν το παιδί μεγαλώσει σε ένα υγιές περιβάλλον με τα κατάλληλα ερεθίσματα, τότε είναι πιθανό να έχει μία υγιή ζωή σαν ενήλικας. Εάν όμως ένα παιδί μεγαλώσει έχοντας ως εικόνα την απόρριψη, την έλλειψη φροντίδας και την απουσία αγάπης, τότε είναι πιθανό να αναζητήσει διαφυγή ως ενήλικας σε κάποια ουσία ώστε να νιώσει ασφαλής ακόμα και για ένα μικρό χρονικό διάστημα.

Η ψυχολογική εξάρτηση από τις ουσίες θεωρείται πλέον μάστιγα. Στο σημείο αυτό θα πρέπει όλοι να έχουμε κατά νου πως η ευεξία και η ασφάλεια που προσφέρουν οι ουσίες αυτές είναι παροδική. Η διάρκεια τους είναι ελάχιστη και η επαναφορά στην πραγματικότητα ακόμα πιο δυσάρεστη. Πριν λοιπόν αναζητήσεις διέξοδο σε αυτές, φρόντισε να αναρωτηθείς τι είναι αυτό που δεν μπορείς τελικά να αντέξεις στη καθημερινότητά σου και προσπαθείς να ξεφύγεις;