Η ψυχολογία του θύματος: Το “Σύνδρομο της Στοκχόλμης”
Γράφει η Αναστασία Δημ. Ράπη,
ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια ενηλίκων
Η περίπτωση της Νατάσας Κάμπους που κατόρθωσε να ξεφύγει από τον απαγωγέα της έπειτα από 8 χρόνια ομηρίας, συγκλόνισε την παγκόσμια κοινή γνώμη. Η Νατάσα βρισκόταν παρά την θέλησή της εσώκλειστη σε ένα σκοτεινό υπόγειο, κακοποιούνταν σεξουαλικά και ψυχολογικά από τον θύτη της και ζούσε στο απόλυτο σκοτάδι για σχεδόν μία δεκαετία. Και όμως, έπειτα από την απελευθέρωση της, αναζητούσε τον θύτη της, ανέπτυξε θετικά αισθήματα γι΄αυτόν και βρισκόταν σε κατάσταση πένθους όταν ενημερώθηκε για τον θάνατό του.
Η παράδοξη αυτή συμπεριφορά του θύματος αποτελεί αναμφισβήτητα ένα από τα πιο γνωστά ψυχολογικά σύνδρομα. Πρόκειται για μία φυσιολογική αντίδραση που λαμβάνει χώρα σε μία αφύσικη κατάσταση και παρατηρείται κυρίως σε ομήρους που αναπτύσσουν συναισθηματικούς δεσμούς με τον θύτη τους και του φανερώνουν απόλυτη αφοσίωση, αγνοώντας τον κίνδυνο στον οποίο βρίσκονται.
Το ψυχολογικό αυτό σύνδρομο εμφανίζεται και σε άλλες πληθυσμιακές ομάδες, όταν υπάρχει σχέση θύτη – θύματος , καθώς και εξουσιαστή – εξουσιαζόμενου, όπως σε κακοποιημένες γυναίκες και παιδιά, θύματα αιμομιξίας, φυλακισμένους πολέμου και σε σχέσεις που κυριαρχεί η εξουσία και ο φόβος. Τα άτομα για παράδειγμα που βρίσκονται σε μία κακοποιητική σχέση αναπτύσσουν συχνά συναισθηματικούς δεσμούς με το άτομο που τα κακοποιεί είτε σωματικά είτε συναισθηματικά.
Από ψυχολογικής πλευράς, το θύμα δένεται συναισθηματικά με τον εξουσιαστή του σε μία απεγνωσμένη προσπάθεια να επιβιώσει. Για παράδειγμα, μία γυναίκα που βρίσκεται σε έναν κακοποιητικό γάμο και βιώνει καθημερινά σωματική κακοποίηση, πολλές φορές παραμένει διότι φοβάται να φύγει. Ως βρεφικός αμυντικός μηχανισμός λοιπόν, εμφανίζεται η ανάπτυξη θετικών συναισθημάτων προς τον κακοποιητή της. Ο φαύλος αυτός κύκλος είναι δύσκολο να σταματήσει να επαναλαμβάνεται, καθώς έπειτα από καιρό η γυναίκα πλέον νιώθει απόλυτα εξαρτημένη από αυτόν τον βλαβερό γάμο.
Πότε δημιουργείται το «Σύνδρομο της Στοκχόλμης»;
Η ψυχολογική αυτή αντίδραση του συναισθηματικού δεσίματος δε δημιουργείται σε κάθε περίπτωση ομηρίας ή σχέσης κακοποίησης. Φαίνεται ότι υπάρχουν τέσσερις καταστάσεις που καθορίζουν την εμφάνιση του συνδρόμου σε καταστάσεις ομηρίας ή μέσα σε σχέσεις:
Η αίσθηση του θύματος ότι υπάρχει απειλή στην φυσιολογική ή ψυχολογική επιβίωση του ατόμου και η πεποίθηση ότι ο θύτης θα εκτελέσει την απειλή του
Η αίσθηση του θύματος ότι υπάρχει μια έστω και μικρή καλοσύνη από τον θύτη προς το θύμα
Απομόνωση του θύματος από τη γνώμη άλλων ατόμων εκτός από του θύτη
Η αίσθηση του θύματος ότι δεν υπάρχει δυνατότητα να ξεφύγει από αυτή την κατάσταση
Η ψυχολογική αυτή κατάσταση ομηρίας του σώματος και του νου είναι εφικτό να σταματήσει εάν το άτομο διαθέτει ικανοποιητικά υποστηρικτικό περιβάλλον, στενούς φίλους και κατανοήσει τελικά το πρόβλημα. Η βοήθεια ενός ειδικού κρίνεται αναγκαία προκεμένου να γίνει κατανοητή η προέλευση του προβλήματος και η επίλυση των θεμάτων που αφορούν τη σχέση του ατόμου με τον ίδιο του τον Εαυτό.
Η ταινία “3096 ημέρες” προβάλλει το Σύνδρομο της Στοκχόλμης και τις διάφορες ψυχολογικές του διαστάσεις. Πρόκειται για την αληθινή ιστορία ομηρίας της Νατάσας και τις ψυχολογικές επιπτώσεις που αυτή επέφερε στην μετέπειτα εξέλιξη της ζωής της.
