Το πράσινο της Φλώρινας

Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης

Η Φλώρινα είναι “βουτηγμένη” στο πράσινο, καθώς οι βροχές είναι πολλές και το κλίμα της ευνοϊκό για να διατηρεί το πράσινο όλο τον χρόνο. Τον Μεσαίωνα υπήρχε ένα φρούριο, που ονομαζόταν «Χλερηνός» και πιθανότατα ο αρχαίος οικισμός στον λόφο του Αγίου Παντελεήμονα, να έφερε το ίδιο όνομα. Χλερηνός, όμως σημαίνει τόπος πρασίνου, εκεί που όλα είναι χλωρά. Επομένως η περιοχή μας στην αρχαιότητα ήταν καταπράσινη, και όταν κάηκε ο οικισμός στο λόφο και ιδρύθηκε η πόλη μας στην σημερινή της θέση κατά την ρωμαϊκή εποχή πήρε το λατινικό όνομα Florina, που σημαίνει «ανθισμένη». Flora ήταν η θεά της βλάστησης των Ρωμαίων, όπως η θεά Χλωρίς των αρχαίων Ελλήνων. Χλωρίς η θεά και Χλερηνός η πόλη. Flora η θεά και Florina η πόλη. Και στις δυο περιπτώσεις επικρατεί η πλούσια βλάστηση και η ανθοφορία στα τοπωνύμια της περιοχής μας.

Δεν γνωρίζουμε περισσότερα για το πράσινο της Φλώρινας στην αρχαιότητα, αλλά είναι βέβαιο ότι το πράσινο επικρατούσε, καθώς τα αμπέλια, τα περιβόλια και τα χωράφια έδιναν χρώμα τους περισσότερους μήνες, με εξαίρεση τους χειμερινούς μήνες που η Φλώρινα γινόταν κάτασπρη από το χιόνι.

Πληροφορίες υπάρχουν από τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας, τότε που γιόρταζαν την άνοιξη με τα άνθη και κλαδάκια πράσινα, την ημέρα της εορτής του Αγίου Γεωργίου. Τότε που όλοι έκοβαν ένα πράσινο κλαδάκι και λίγα αγριολούλουδα για να τα κρεμάσουν στις εξώπορτες των σπιτιών τους. Αργότερα όμως, από τα ελληνικά σχολεία άλλαξε η ημερομηνία. Ο ερχομός της άνοιξης, των ανθέων και του πρασίνου, άρχισε να γιορτάζεται την Πρωτομαγιά. Την ημέρα αυτή όλοι πήγαιναν στην εξοχή «για να πιάσουν τον Μάη». Τότε έπλεκαν ένα στεφάνι με αγριολούλουδα και πρασινάδες και το κρεμούσαν στην εξώπορτα του σπιτιού τους. Οι Φλωρινιώτες γιόρταζαν τον ερχομό της άνοιξης και την ημέρα του Αγίου Γεωργίου, που μάλιστα έκαμναν και κούνιες στα δένδρα με τριχιές, και την Πρωτομαγιά των ελληνικών σχολείων. Μετά την απελευθέρωση και κυρίως την περίοδο του Μεσοπολέμου, η Νομαρχία Φλωρίνης είχε καθιερώσει την «Πράσινη Γιορτή» την πρώτη Μαΐου και ήταν ημιαργία για τους δημοσίους υπαλλήλους, που συγκεντρώνονταν στην πλατεία Ερμού, όπου γίνονταν ομιλίες για την άνοιξη.

Αν γυρίσουμε πάλι στα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας, τα βουνά ήταν καταπράσινα από αγριόχορτα και αγριολούλουδα. Δάσος δεν υπήρχε στον λόφο του Αγίου Παντελεήμονα. Ο λόφος αυτός ήταν ένα τεράστιο βοσκοτόπι, όπου έβοσκαν χιλιάδες πρόβατα και κατσίκια, που όλα ανήκαν σε έναν Μπέη. Λίγα ορεινά ιδιόκτητα χωράφια και ένα αλώνι, όπου το ΦΟΟΦ, συμπλήρωναν την εικόνα του λόφου. Ο άλλος λόφος, του 1033, ήταν γεμάτος αμπέλια στα χαμηλά και πιο πάνω υπήρχαν αρκετά ορεινά χωράφια, όπου καλλιεργούσαν δημητριακά. Πιο ψηλά στην κορυφή ήταν βοσκότοπος.

Το 1916, έγινε μια μεγάλη μάχη μεταξύ Γάλλων και Ρώσων εναντίον των Αυστριακών και των Βουλγάρων. Οι οβίδες των κανονιών σφύριζαν πάνω από την πόλη και έσκαγαν στις πλαγιές των λόφων. Μερικές βουλγάρικες οβίδες εξερράγησαν στο εκκλησάκι του Αγίου Παντελεήμονα και άρχισε να αναβλύζει πολύ νερό, που έφτασε μέχρι το Γιάζι. Με δυσκολία το Μηχανικό του γαλλικού στρατού έκλεισε τις πηγές.

Και σαν τελείωσε ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος ανέτειλε η περίοδος του Μεσοπόλεμου, που ήταν η χρυσή εποχή για την Φλώρινα. Η ανταλλαγή των πληθυσμών είχε γίνει και οι τούρκικες ακίνητες περιουσίες πέρασαν στο ελληνικό δημόσιο. Οι ελληνικές Αρχές άρχισαν τις δενδροφυτεύσεις του λόφου του Αγίου Παντελεήμονα, από την δεκαετία του 1920. Φύτευαν οξιές και βελανιδιές. Τότε άρχισε να σχηματίζεται το δάσος και το βουνό να γίνεται για πολλούς τόπος αναψυχής. Οι ορειβάτες καθάρισαν τα μονοπάτια βελτίωσαν τις βρύσες και το βουνό έγινε πιο βατό για όλους. Όμως κατά την γερμανική Κατοχή, πολλοί που δεν είχαν την οικονομική άνεση να αγοράσουν ξύλα, υλοτομούσαν στον λόφο. Οι Γερμανοί δεν τους εμπόδιζαν επειδή ήθελαν γυμνό το βουνό για να το ελέγχουν κάθε φορά που κατέβαιναν οι αντάρτες. Αποτέλεσμα ήταν να καταστραφεί το δάσος. Μετά τους πολέμους έγιναν πολλές δενδροφυτεύσεις και μεταξύ των άλλων φύτευαν και πεύκα. Η περιοχή στο ΦΟΟΦ, που ονομαζόταν «Ένδεκα Δένδρα» φυτεύτηκε με πεύκα και άλλαξε το όνομά της σε «Ένδεκα Πεύκα».

Ο άλλος λόφος, ο λόφος του 1033, και δυτικά προς το Έκτο μετά την μεγάλη πυρκαγιά του 1987, στην πλαγιά αυτήν έγιναν δενδροφυτεύσεις. Οι ιδιοκτησίες όμως είναι πάρα πολλές πάνω από την πόλη, καθώς όλα ήταν αμπέλια. Αυτά όμως εγκαταλείφτηκαν και δασώθηκαν μόνα τους, όσα βέβαια δεν έγιναν οικόπεδα. Έτσι οι λόφοι δασώθηκαν και έγιναν οι πνεύμονες της πόλης. Ανατολικά είναι ο κάμπος, που πάντα είχε χωράφια, λιβάδια και το μεγάλο βοσκοτόπι, το Γιάτσοβο. Αυτό ήταν το περιαστικό πράσινο της πόλης. Θα δούμε παρακάτω το αστικό πράσινο μέσα στην πόλη.

Στα χρόνια της τουρκοκρατίας οι δρόμοι της Φλώρινας ήταν στενοί και δεν υπήρχε χώρος για δένδρα. Δεν υπήρχαν πεζοδρόμια. Μόνο στο ποτάμι στις όχθες υπήρχαν λίγα δένδρα και κυρίως σκλήθρα, ιτιές και φλαμουριές. Οι αυλές των χριστιανικών σπιτιών ήταν μικρές, ενώ των Τούρκων μεγάλες. Οι Τούρκοι μέσα σε αυτές είχαν κήπους και περιβόλια. Το πιο συνηθισμένο δένδρο των αυλών ήταν η μουριά. Δεν γνωρίζω για ποιον λόγο η Φλώρινα ήταν γεμάτη μουριές. Άλλες έκαμναν άσπρα και άλλες μαύρα μούρα. Τα μούρα που έπεφταν από το δένδρο στις χωματένιες αυλές τα έτρωγαν οι κότες. Έτσι οι αυλές ήταν καθαρές και δεν υπήρχαν τσαλαπατημένα μούρα για να μαζεύουν μύγες και να μυρίζουν άσχημα τους θερινούς μήνες.

Στην δεκαετία του 1920, μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών η Φλώρινα άλλαξε. Ήταν τότε που ιδρύθηκε το Φυτώριο και η Γεωργική Σχολή, από το Ιωάννη Κοντόπουλο, γεωπόνο, ο οποίος έφερε στην Φλώρινα πολλά είδη καλλωπιστικών δένδρων. Ήταν η εποχή που εφαρμόστηκε το γαλλικό σχέδιο πόλεως και ο Δήμος Φλώρινας έφτιαχνε πεζοδρόμια στο κέντρο της πόλης. Σε κάθε πεζοδρόμιο φύτευαν αρκετές ακακίες, έτσι που το κέντρο της πόλης απέκτησε πράσινο. Στο ποτάμι φύτεψαν λεύκες, αυτές με την πάροδο του χρόνου έγιναν τεράστιες και γέμισαν φωλιές πουλιών. Στην πλατεία Σχολείων φύτεψαν ιαπωνικά δένδρα, που οι καρποί του ήταν μπάλες, που ομόρφαιναν την πλατεία. Αλλά και ο χώρος της Γεωργική Σχολής και το Φυτώριο γέμισαν δένδρα, που άλλα ήταν καλλωπιστικά και άλλα οπωροφόρα.

Αν και δεν υπάρχουν οι αυλές στα σπίτια, όπου υπήρχαν οπωροφόρα δένδρα, η Φλώρινα παραμένει μια πράσινη πόλη, καθώς οι δυο λόφοι που την περικλείουν είναι δασωμένοι, και γεμίζουν πράσινο το τοπίο.

Δημήτρης Μεκάσης

Στην κεντρική φωτογραφία: εκδήλωση για το πράσινο της Φλώρινας στην πλατεία Ερμού, δεκαετία 1920