Λιποτάχτες στην Φλώρινα την δεκαετία του 1940

Φλωρινιώτες στρατιώτες στον πόλεμο του 1940
(φωτο από την έκθεση του Συλλόγου Βαρόσι, αρχείο Μπέλτσου)

Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης

Και σήμερα ακόμη μιλούμε για τα ένδοξα Φλωρινιώτικα Συντάγματα 33^ο και 28^ο, του Ελληνικού Στρατού, που πολέμησαν στην Αλβανία ενάντια των Ιταλών και έγραψαν σελίδες δόξης. Ήταν τα Συντάγματα που κατατρόπωσαν τα ιταλικά στρατεύματα και άντεξαν μέχρι την συνθηκολόγηση και την γερμανική εισβολή. Στη ιστορία αυτή όμως υπάρχουν και τα μελανά σημεία, όπως οι λιποταξίες κάποιων στρατιωτών.

Πριν από αρκετά χρόνια σε ένα γιορτινό τραπέζι με κάποιους ομογενείς, από τον Καναδά, οι συζητήσεις έπαιρναν και έδιναν. Ήταν τότε στην δεκαετία του 1990 που είχε φουντώσει το Μακεδονικό. Ένας Φλωρινιώτης από τον Καναδά, γνωστής οικογένειας και υπερπατριώτης στο Τορόντο, είχε πολεμήσει στον ελληνο-ιταλικό πόλεμο, όμως είχε λιποταχτήσει και από την Γιουγκοσλαβία πέρασε στην Βουλγαρία, όπου ζήτησε πολιτικό άσυλο και του δόθηκε. Επέστρεψε στην Φλώρινα τον Απρίλιο του 1941, όταν η Ελλάδα είχε καταληφθεί από τον γερμανικό στρατό.

Τον κατέκριναν γι’ αυτήν του την πράξη. Ατάραχος όμως ο Φλωρινιώτης από τον Καναδά απάντησε ότι ήταν κατάσκοπος και ότι τον έστειλαν οι μυστικές υπηρεσίες του Ελληνικού Στρατού για να κατασκοπεύσει τους Σλαβόφωνους στρατιώτες που είχαν λιποταχτήσει και βρίσκονταν στην Σόφια υπό την προστασία του βουλγαρικού κράτους. Ήταν περίπου 40 λιποτάχτες από την πόλη και τα χωριά της Φλώρινας. Για αντίποινα οι πατεράδες αυτών των στρατιωτών φυλακίστηκαν και εξορίστηκαν. Νωρίτερα, τον Οκτώβριο του 1940 είχαν εξοριστεί πολλοί βουλγαρόφρονες από την περιοχή της Φλώρινας. Όλοι είχαν χαρακτηριστεί ως επικίνδυνοι για δολιοφθορές, κατά την έναρξη του ελληνο – ιταλικού πολέμου. Οι Σλαβόφωνοι και από την πόλη και από τα χωριά της Φλώρινας πολέμησαν γενναία στην Αλβανία, παρόλο που μερικών στρατιωτών οι πατεράδες είχαν εξοριστεί. Αυτά έλεγε ο μετανάστης Φλωρινιώτης για γεγονότα τα οποία έζησε και τα αφηγήθηκε στους συνδαιτυμόνες του.

Πράγματι όλοι αυτοί οι λιποτάχτες επέστρεψαν στην Φλώρινα κατά την γερμανική Κατοχή. Κανείς δεν τους πείραξε, αφού η ελληνική Κυβέρνηση έπαιρνε εντολές από τα γερμανικά Φρουραρχεία. Όλοι αυτοί επέστρεψαν στα σπίτια τους. Πολλοί όμως πλαισίωσαν την Οχράνα του Κάλτσεφ και ήταν ενεργά στελέχη των βουλγάρικων δραστηριοτήτων στην ευρύτερη περιοχή της Φλώρινας. Μετά την γερμανική Κατοχή πολλοί από αυτούς έφυγαν στην Γιουγκοσλαβία και άλλοι τιμωρήθηκαν με ελαφρές ποινές από τα ελληνικά Στρατοδικεία.

Μια άλλη μαρτυρία για λιποταξίες Φλωρινιωτών στρατιωτών αναφέρει μερικούς αντιρρησίες συνείδησης. Μια μικρή ομάδα στρατιωτών, που δεν ήθελαν να πολεμήσουν κατάφεραν και λιποτάχτησαν από τις μονάδες τους. Οι στρατιώτες αυτοί κρύβονταν σε αχυρώνες των χωριών των Πρεσπών και των Κορεστίων. Αποκαλύφτηκαν όμως και συνελήφθησαν. Συγκροτήθηκε Έκτακτο Στρατοδικείο για να δικαστούν. Ο πατέρας του ενός, που ήταν πλούσιος Φλωρινιώτης, επισκέφτηκε πολλές φορές τον Φρούραρχο της Φλώρινας, τον αξιωματικό Στέργιο Μπινόπουλο, ο οποίος καταγόταν από το Λέχοβο και προσπάθησε να σώσει τον γιο του. Μάλιστα έταξε συσσίτιο ενός μηνός στο Σύνταγμα που υπηρετούσε ο γιος του. Δεν άλλαξε όμως τίποτε. Οι λιποτάχτες στρατιώτες εκτελέστηκαν, επειδή οι στρατιωτικοί νόμοι, εν καιρώ πολέμου είναι πολύ αυστηροί. Σε αυτήν την περίπτωση οι λιποτάχτες πλήρωσαν με την ζωή τους, ενώ οι πατεράδες τους δεν τιμωρήθηκαν με φυλάκιση η εξορία.

Στην πρώτη περίπτωση οι λιποτάχτες δεν είχαν εθνική ελληνική συνείδηση. Ήταν Σλαβόφωνοι με βουλγάρικη συνείδηση. Ο ιταλικός στρατός γνώριζε πολλά για τις ιδιομορφίες των Συνταγμάτων της Φλώρινα, και παρότρυνε με προκηρύξεις, τους Σλαβόφωνους και τους Βλαχόφωνους στρατιώτες του μετώπου να αυτομολήσουν. Όταν λιποταχτούσαν οι στρατιώτες, οι Ιταλοί τους έστελναν δια μέσου της Γιουγκοσλαβίας στην Βουλγαρία, κατόπιν συμφωνίας των τριών χωρών. Οι άλλοι Σλαβόφωνοι όμως και οι Βλαχόφωνοι, αυτοί που ήταν στην πρώτη γραμμή του μετώπου, και είχαν ελληνική εθνική συνείδηση, έδειχναν το ακμαίο ηθικό τους φωνάζοντας: «Κατάρα στους λιποτάχτες, θάνατος στους λιποτάχτες», στο τέλος κάθε αναφοράς. Είναι γεγονός ότι τα Συντάγματα της Φλώρινας πολέμησαν γενναία στον ελληνο – ιταλικό πόλεμο, και προχώρησαν σε βάθος εντός του αλβανικού εδάφους.

Στην δεύτερη περίπτωση έχομε λιποτάχτες, που δεν ήθελαν να πολεμήσουν. Ήταν αντίθετοι στο πόλεμο, τον κάθε πόλεμο. Δεν έφυγαν στην Γιουγκοσλαβία, παρά μόνο κρύβονταν περιμένοντας να δικαστούν και να φυλακιστούν. Δεν έγινε όμως έτσι. Οι λιποτάχτες εκτελέστηκαν.

Στην πρώτη περίπτωση η ρευστή εθνική συνείδηση οδηγεί τους λιποτάχτες στην Βουλγαρία. Οι πατεράδες των λιποταχτών τιμωρούνται με φυλάκιση ή εξορία. Στην δεύτερη περίπτωση οι λιποτάχτες τουφεκίζονται. Οι ίδιοι πληρώνουν με την ζωή τους το παράπτωμά τους. Οι πατεράδες τους δεν τιμωρούνται.

Κατά την γερμανική Κατοχή συγκροτήθηκε ο ΕΛΑΣ, στην Φλώρινα, μετά το 1943. Οι αντάρτες του ΕΛΑΣ ήταν περισσότερο ρομαντικοί, παρά αυστηροί. Πολλοί αντάρτες το βράδυ πήγαιναν στα σπίτια τους για να φάνε και να κοιμηθούνε. Δεν υπήρχε λόγος να λιποταχτήσουν.

Μετά την γερμανική Κατοχή επανήλθε το ελληνικό Κράτος, όμως μια άλλη θλιβερή περίοδος άρχισε: ο Εμφύλιος Πόλεμος, που δίχασε τον ελληνικό λαό. Και τότε υπήρχαν λιποτάχτες και από τις δυο πλευρές. Οι λιποτάχτες του Εθνικού Στρατού και οι λιποτάχτες του ΔΣΕ, όσοι συνελήφθηκαν, εκτελέστηκαν, με αποφάσεις των Εκτάκτων Στρατοδικείων και των Ανταρτοδικείων.

Ένας αντάρτης μας αφηγήθηκε ένα περιστατικό κατά την διάρκεια του εμφυλίου πολέμου. Δυο νεαροί ηλικίας 16 και 17 χρονών λιποτάχτησαν, αλλά δεν μπόρεσαν να φθάσουν στις γραμμές του Εθνικού Στρατού. Οι αντάρτες τους βρήκαν και τους συνέλαβαν, Οι πολιτικοί επίτροποι της 103 Ταξιαρχίας συγκρότησαν μια επιτροπή για να δικάσει τους νεαρούς λιποτάχτες, παρουσία όλων των ανδρών και γυναικών. Οι νεαροί ισχυρίστηκαν ότι χάθηκαν. Το Ανταρτοδικείο όμως δεν πείστηκε και πρότεινε ποινή θανάτου. Τον τελευταίο λόγο τον είχαν οι αντάρτες που θα ψήφιζαν δια βοής και ανάταση του χεριού. Από φόβο όλοι ψήφισαν την εκτέλεση των νεαρών, για να μην πάθουν και αυτοί τα ίδια. Επικρατούσε τρομοκρατία στις μονάδες του ΔΣΕ. Οι νεαροί εκτελέστηκαν μπροστά στα μάτια όλων. Ήταν μια εκτέλεση για να παραδειγματιστούν όσοι σκόπευαν να λιποταχτήσουν. Επίσης και τον αντάρτη – αρχιμουσικό τουφέκισαν μετά από δίκη, επειδή λιποτάχτησε και προσπάθησε να περάσει στην Γιουγκοσλαβία.

Κατά την διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου οι λιποτάχτες ήταν πολλοί. Ένας λιποτάχτης πέρασε στις γραμμές του στρατού και αποκάλυψε το σχέδιο της επίθεσης που θα γινόταν εναντίον της Φλώρινας, τον Φεβρουάριο του 1949.

Λιποταχτούσαν και φαντάροι, όσοι ήταν αριστεροί, κυρίως τον πρώτο χρόνο του Εμφυλίου Πολέμου, τότε που ο Εθνικός Στρατός δεν είχε ακόμη καλά συγκροτηθεί. Μερικοί από αυτούς που είχαν αυτομολήσει πιάστηκαν από τον στρατό. Τέσσερις από αυτούς τουφεκίστηκαν στην Φλώρινα.

Μια μαρτυρία μιας αντάρτισσας φανερώνει τον πόθο πολλών να λιποταχτήσουν. Δυο γυναίκες και δυο έφηβοι προσπάθησαν να λιποταχτήσουν, από το Βίτσι, το 1949. Τα κατάφεραν και έφτασαν στις γραμμές του στρατού. Μετά από μια μικρή ανάκριση οι γυναίκες αφέθηκαν ελεύθερες να πάνε στους συγγενείς τους στην Φλώρινα. Τους δυο εφήβους, που δεν ήταν ούτε 17 χρονών, τους πήγαν σε οικοτροφείο της βασίλισσας, όπου θα μάθαιναν τέχνη. Οι γυναίκες παντρεύτηκαν στην Φλώρινα, έκαναν οικογένειες και γρήγορα ξέχασαν την σκληρή ζωή της αντάρτισσας.

 Μετά το 1950 όλα ηρέμησαν, καθώς οι πόλεμοι είχαν τελειώσει. Οι λιποτάχτες εν καιρώ πολέμου τουφεκίζονται και εν καιρώ ειρήνης φυλακίζονται.

 Δημήτρης Μεκάσης