Χωρίς να έχει ερευνήσει η ιατρική κοινότητα την συνάφεια σώματος και ψυχής όπου δύναται, σε επίπεδο οντολογίας, μπορεί να αποφανθεί για την σχέση τους με το υπερβατικό εκτός των ορίων της επιστήμης όπου δεν δύναται; (γ’ μέρος)

ΑΡΧΙΜ. ΠΑΪΣΙΟΥ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ

ΗΓΟΥΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΦΙΛΩΤΑ

16. Η Γνώση της Κτίσης δια της Επιστήμης

Η έμφυτη γνώση επειδή παίρνει προσθήκη με τις διεργασίες της διανοίας και την εκπαίδευση, μάλιστα για την γνώση των φυσικών πραγμάτων και φαινομένων του αισθητού κόσμου που αφορά τα όντα, επομένως και για τον άνθρωπο, γίνεται σύνθετη γνώση, διότι διαμορφώνεται! Πώς διαμορφώνεται; Από μία σειρά ενεργειών των γνωστικών δυνάμεων της ψυχής και από έμφυτη γνώση καταλήγει σε αυτή την φάση τουλάχιστον επιστημονική γνώση. Με ποιό τρόπο; Γράφει ο Μέγας Αθανάσιος για τον άνθρωπο: Ο Θεός «τὸ ἀνθρώπινον γένος κατ᾿ἰδίαν εἰκόνα πεποίηκε· καὶ τῶν ὄντων αὐτὸν θεωρητὴν καὶ ἐπιστήμονα διὰ τῆς πρὸς αὐτὸν ὁμοιώσεως κατεσκεύασε, δοὺς αὐτῷ καὶ τῆς ἰδίας ἀϊδιότητος ἔννοιαν καὶ γνῶσιν, ἵνα, τὴν ταυτότητα σώζων…» και ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς αναφερόμενος στην μετά την πτώση κατάσταση των λειτουργιών της φύσεώς μας εξηγεί με λεπτομέρεια: «Ο νους, χρησιμοποιώντας σαν όχημα τη φαντασία και μέσω αυτής επικοινωνώντας με τις αισθήσεις, αποκτά μια σύμμικτη γνώση. Ὁ ἄνθρωπος ὅ,τι γνωρίζει γιὰ τὰ οὐράνια φαινόμενα, ἀκόμη καὶ τὶς αἰτίες τῆς φύσεως, τὶς μεθόδους καὶ ὅλες τὶς τέχνες,τις επιστήμες καὶ γενικὰ κάθε γνώση ποὺ συνάγεται ἀπὸ ἐπὶ μέρους κατανοήσεις, ὅλα τὰ συγκεντρώνει μὲ τὴν αἴσθηση καὶ τὴ φαντασία μέσῳ τοῦ νοῦ· ἡ γνώση αὐτὴ εἶναι ἡ φυσική, ποὺ τὴν διαχειρίζεται, τὴν ἐπεξεργάζεται μέσῳ τῆς διανοίας. (Εδώ πλέον ενεργεί ο λόγος της διανοίας και όχι μόνο ο έμφυτος λόγος της ψυχής). Στὰ ἐπιτεύγματα αὐτὰ ἔφτασε ὁ ἄνθρωπος μὲ τὸ τριαδικὸ τῆς γνώσεως, δηλαδὴ τὸ νοερό, τὸ λογικὸ καὶ τὸ αἰσθητικό, τὸ ὁποῖο δὲν ἔχουν ἄλλα κτίσματα, ἀφοῦ τὸ αἰσθητικὸ δὲν εἶναι ἁπλῶς οἱ αἰσθήσεις ἀλλὰ ἡ δυνατότητα τῆς διανοίας νὰ ἀντιλαμβάνεται διὰ τῶν αἰσθήσεων τὸν αἰσθητὸ κόσμο καὶ νὰ ἀποκτᾶ γνώση. Αυτός είναι ο τρόπος που ο νους δια της ενέργειάς του «κατεβάζει τὸν ἑαυτό του πρὸς τὴν κατὰ διάνοια ἀναπτυσσόμενη ψυχική (αισθητική) ζωή», παίρνοντας και δίνοντας πληροφορίες ως ενέργειες κάθε δύναμης με τις οποίες επικοινωνεί και ελέγχει στη σειρά καθοδικά για να εκφράζεται, ανοδικά για να ενημερώνεται και να κοινωνεί με τον αισθητό κόσμο. Ὅλα αὐτὰ ὅμως ἀφοροῦν τὴν φυσικὴ γνώση! Η φυσική όμως γνώση, αν και δεν είναι αυτή καθ’ αυτή η πνευματική γνώση, εν τούτοις επειδή ανάγει και στον Θεό, έμμεσα είναι και πνευματική γνώση· «Οἱ οὐρανοί διηγοῦνται δόξαν Θεοῦ» (Ψλμ.18,2)! Γι’ αυτό μίλησα για έμμεση και μεικτή γνώση πιο πάνω. Πάντως, σχετικά με το πώς αποκτούμε την επιστημονική γνώση, ὅταν ὁ νοῦς καταβιβάζει τὴν ἐνέργειά του κάτω προς στὶς κατώτερες δυνάμεις γιὰ τὴν ζωὴ αὐτὴ τὴν ψυχικὴ καὶ πολυμέριστη καὶ παράγει διαφόρων εἰδῶν λογισμούς, καθὼς βλέπει καὶ στριφογυρίζει τὶς εἰκόνες ποὺ παραλαμβάνει ἡ φαντασία ἀπὸ τὶς αἰσθήσεις, διαλογιζόμενος καὶ ἀναλογιζόμενος καὶ συλλογιζόμενος, ἀποκτᾶ μὲ τὴ νόηση αυτή την σύμμεικτη γνώση, γράφει ο Γρηγόριος μεταφράζοντας ο Άγιος Νικόδημος:«Ὁ νοῦς ὡσὰν ὁποὺ εἶναι εἶδος τῶν εἰδῶν περιορίζει καὶ ἑνοποιεῖ τὰς διαφόρους μεταβατικὰς κινήσεις τῆς διανοίας, αἱ ὁποῖαι γίνονται πάντοτε μὲ μετάβασιν καὶ διαίρεσιν, καθὼς κινοῦνται τὰ ἑρπυστικὰ ζῶα· εἰς τὰς ὁποίας ὅλαι αἱ ἐπιστῆμαι ἐπιστηρίζονται. Διατὶ ἀγκαλὰ καὶ ὁ νοῦς καταβαίνει, ὡς εἴπωμεν, εἰς τὴν διάνοιαν καὶ διὰ τῆς διανοίας καταβαίνει εἰς τὴν πολυμέριστον ταύτην ζωὴν καὶ μεταδίδει τὰς ἐνεργείας του εἰς ὅλας τὰς ψυχικὰς δυνάμεις». Γι’ αυτό και αυτή η γνώση -προσέξτε το αυτό- δεν είναι βέβαιη γνώση, διότι δεν πατά καλά, αφού πιθανολογούμε από αυτά που καταλαβαίνουμε, από τα επί μέρους για το όλον κάνοντας υποθέσεις και εικασίες. Ενώ στην ανώτερη γνώση του νου με την θεωρία του Θεού δεν συμβαίνει αυτό! Θα το εξηγήσουμε παρακάτω σε άλλη ενότητα.

17. Ποιο είναι το Βασικό Χαρακτηριστικό αυτής της Λειτουργίας του Νου

Αναφερθήκαμε στην μεικτή λειτουργία του σώματος και της ψυχής του ανθρώπου με την οποία προέκυψαν οι επιστήμες. Το πώς ψυχή -για να εστιάσουμε τώρα- δια των αισθητηρίων του σώματος και δια των αισθήσεων που αυτά τα αισθητήρια ενεργούν, λαμβάνει τις πληροφορίες στις δικές της “πνευματικές” αισθήσεις, οι οποίες είναι οι γνωστικές δυνάμεις της ψυχής, καθώς συνδέονται με τον νου, τον λόγο και το πνεύμα της και συνάγει σε εμάς από όλα τα αισθητήρια μία γνώση με την πνευματική διεργασία της ενοποίησης ή ακόμη, από μία και μόνο αίσθηση αποκτά πλήθος διακεκριμένων γνώσεων είναι για την φυσιολογία, η οποία δεν δίνει την ερμηνεία της ενοποίησης δια της ψυχής, προς το παρόν ένα απροσπέλαστο μυστήριο. Αυτό επιβεβαιώνεται από την ιατρική βιβλιογραφία με συγκεκριμένα ζητήματα που θέτουν όπως:

1. «Στα 1960, οι άνθρωποι πίστευαν ότι τα αισθητικά συστήματα ήταν ιεραρχικά, λειτουργικά ομογενή και σειριακά. Παρ’ όλα αυτά, επακόλουθες έρευνες απέδειξαν ότι τα αισθητικά συστήματα είναι ιεραρχικά, λειτουργικά διαχωρισμένα και χαρακτηρίζονται από παράλληλη επεξεργασία (δείτε Τong, 2003). Τα αισθητικά συστήματα χαρακτηρίζονται από επιμερισμό της εργασίας: πολλαπλές εξειδικευμένες περιοχές, σε πολλαπλά επίπεδα, αλληλοσυνδεόμενες με πολλαπλές παράλληλες οδούς. Για παράδειγμα κάθε περιοχή του οπτικού συστήματος ειδικεύεται στην αντίληψη ορισμένων παραμέτρων των εικόνων (π.χ. σχήμα, χρώμα, κίνηση). Ωστόσο, τα σύνθετα ερεθίσματα συνήθως εκλαμβάνονται ως ενοποιημένα σύνολα και όχι ως συνδυασμοί ανεξάρτητων χαρακτηριστικών. Με ποιον τρόπο ο εγκέφαλος συνδυάζει ξεχωριστά αισθητικά χαρακτηριστικά, ώστε να παράγει ενοποιημένες αντιλήψεις; Αυτό αποκαλείται πρόβλημα σύνδεσης (binding problem) ( δείτε Billock & Tsou, 2004 de Gelder, 2000). Μία πιθανή λύση του προβλήματος πρόσδεσης είναι ότι στο φλοιό υπάρχει μία περιοχή στην κορυφή της αισθητηριακής ιεραρχίας, η οποία δέχεται σήματα απ΄ όλες τις άλλες περιοχές του αισθητικού συστήματος και τα συνδέει για να σχηματίσει τις αντιλήψεις. Όμως, δεν υπάρχουν στο φλοιό περιοχές, στις οποίες να μεταδίδουν σήματα όλες οι άλλες περιοχές ενός αισθητικού συστήματος».

2. «Φανταστείτε τον εαυτό σας σ΄ ένα σύνθετο ακουστικό περιβάλλον, όπως ένα πάρτι. Η μουσική παίζει, οι άνθρωποι χορεύουν, τρώνε και πίνουν. Γύρω σας γίνονται αναρίθμητες συζητήσεις. Επειδή οι συνιστώσες συχνότητες σε κάθε ξεχωριστό ήχο ενεργοποιούν πολλές περιοχές κατά μήκος της βασικής σας μεμβράνης, ο αριθμός των περιοχών που ενεργοποιούνται ταυτόχρονα κάθε φορά από τους ήχους του πάρτι είναι τεράστιος. Με κάποιον τρόπο όμως, το ακουστικό σας σύστημα καταφέρνει να ταξινομήσει αυτά τα διαφορετικά μηνύματα συχνοτήτων σε διαφορετικές κατηγορίες και να τα συνδυάζει με τέτοιο τρόπο, ώστε εσείς να ακούτε την κάθε πηγή σύνθετων ήχων ανεξάρτητα ( δείτε Feng & Ratman, 2000). Για παράδειγμα, ακούτε τα λεγόμενα του ατόμου που κάθεται δίπλα σας σα ξεχωριστή ακολουθία ήχων, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι περιέχουν πολλές από τις ίδιες συνιστώσες συχνότητες που προέρχονται από άλλες πηγές. Ο υποκείμενος μηχανισμός για αυτήν τη σημαντική ικανότητα παραμένει μυστήριο».

Ø Το ότι ο Γιώργος Παξινός ανακάλυψε μια νέα, άγνωστη έως τώρα, περιοχή στον ανθρώπινο εγκέφαλο[1] την οποία ονόμασε «Ενδοσχοινιοειδή Πυρήνα» (Endorestiform Nucleus), (η οποία) βρίσκεται κοντά στο σημείο όπου ενώνεται ο εγκέφαλος με το νωτιαίο μυελό. Συγκεκριμένα, βρίσκεται μέσα στο κάτω παρεγκεφαλιδικό σκέλος, μια περιοχή που ενσωματώνει και συνδυάζει τις αισθητηριακές και τις κινητικές πληροφορίες, προκειμένου να διορθώσει τη στάση του σώματος, την ισορροπία του και τις μικρές επιδέξιες κινήσεις, δεν λύνει το θέμα, διότι δεν αφορά την συγκεκριμένη ενοποίηση των μηνυμάτων που εδώ μας όπως τα επισημαίνει παραπάνω ο πανεπιστημιακός John P.J. Pinel συγκεκριμέναστο 7ο κεφάλαιο που επιγράφεται «Μηχανισμοί της αντίληψης» στο σύγραμμα της Βιοψυχιολογίας του, όπου επισημαίνονται αυτά τα προβλήματα της σύγχρονης Φυσιολογίας.

Ø Ακόμη όμως και ο νευροεπιστήμονας Andreas Zembrzycki του Βιολογικού Ινστιτούτου στην Καλιφόρνια, που επέλεξε μια εξελιγμένη μέθοδο, ώστε να αποκαλύψει τις διασυνδέσεις με τις οποίες «επικοινωνεί» ο εγκέφαλος[2], αφού εισάγαγε ειδικές χρωστικές ουσίες στον οργανισμό και χρησιμοποίησε φθορίζοντα γονίδια, ώστε να «φωτίσει» τους εγκεφαλικούς νευρώνες και με αυτόν τον τρόπο να ανιχνεύει τον σχηματισμό αλλά και τις συνδέσεις των αισθητήριων νευρών δεν έδωσε την λύση, διότι το θέμα δεν είναι που συνδέονται οι νευρώνες, αφού αναμενόμενο είναι καταλήγοντας στο βασικό όργανο του ΚΝΣ, οπωσδήποτε κάπου, κάπως να υπάρχουν ορισμένες διασυνδέσεις που καταλήγουν σε κάποια κέντρα για να συσχετίζονται νευρονικά οι πληροφορίες αυτές αλλά το ζήτημα είναι:

a) Πώς τα σύνθετα ερεθίσματα συνήθως εκλαμβάνονται ως ενοποιημένα σύνολα και όχι ως συνδυασμοί ανεξάρτητων χαρακτηριστικών;

b) Με ποιον τρόπο ο εγκέφαλος συνδυάζει ξεχωριστά αισθητικά χαρακτηριστικά, ώστε να παράγει ενοποιημένες αντιλήψεις;

c) Γιατί, ενώ με κάποιο τρόπο τελικά συνδυάζονται όπως και στα ζώα, ωστόσο στον άνθρωπο οι ίδιες νευρικές ώσεις δεν δημιουργούν έκφραση με βελάσματα, νιαουρίσματα, τιτιβίσματα και ότι άλλο, δημιουργούν όμως λόγο, όχι μόνο προφορικό αλλά και ενδιάθετο και λόγο διανοίας (σκέψη) και γνώμη (διάκριση) για το δέον αλλά και απόφαση να ξεπεράσουμε τα όποια εμπόδια καθώς και σχέδιο για να πραγματοποιηθούν τα θελήματά και, μάλιστα όπως χρειάζεται οι αποφάσεις μας;

Όλα τα μέχρι τώρα επιτεύγματα της επιστήμης και όσα θα προκύψουν στο μέλλον δεν αίρουν κάτι πολύ βασικό ότι η ψυχή έχει παράλληλες λειτουργίες με αυτές του σώματος και αποκωδικοποιεί τις πληροφορίες που λαμβάνει από τον αισθητό κόσμο, τις επεξεργάζεται και τις διαβιβάζει ως επιθυμίες, συναισθήματα, λογισμούς, ακόμη και μέσα από ένα μόνο βλέμμα και κυρίως τα κάνει εκούσιο έργο με συνείδηση και αυτοσυνειδησία ποιος είναι ο καθένας μας. Πώς το κάνει αυτό θα το εξηγήσουμε στην συνέχεια! Το όλο μυστήριο εξηγείται με μία εξεικόνιση και έναν παραλληλισμό πολύ σημαντικό! Αν θα βάλετε στην θέση του σκληρού δίσκου του υπολογιστή σας »»» τον εγκέφαλο, στην θέση του λειτουργικού του συστήματος»»» την ψυχή σας που λειτουργεί αοράτως, στην θέση του ρεύματος »»» την ενέργεια της ζωής, οπωσδήποτε θα δείτε να αποκωδικοποιούνται οι πληροφορίες στην «οθόνη» του νου σας. Ο νους σας σαφώς δεν είναι οθόνη αλλά σε αυτόν ο άνθρωπος αποκωδικοποιεί όλες της πληροφορίες δια του εγκεφάλου γιατί εκεί υπάρχει η γέφυρα και εκεί δρα η νοερά ενέργεια της ψυχής, μία από τις συνολικά τρεις, αφού οι άλλες δύο ενεργούν στην καρδιά. Ο νους αυτά που λαμβάνει έξω από και από το σώμα σας ως πληροφορίες δια των νευρώνων με τελικό αποδέκτη οργανικά τον εγκέφαλο λειτουργικά όμως τον νου της ψυχής διότι εκεί γίνεται η αποκωδικοποίηση όχι μόνο των ηλεκτρικών και βιοχημικών σημάτων αλλά και αυτών σε ψυχικά-“πνευματικά” που γνωρίζει να τα διαβάζει ο νους!

Ἂν θὰ θέλαμε νὰ ἐξειδικεύσουμε περισσότερο τὸ λόγο, ὥστε νὰ ἐμβαθύνουμε στὴ σχέση ψυχῆς καὶ σώματος, μάλιστα δὲ νὰ δοῦμε ποιὰ εἶναι ἡ σχέση ποὺ ἔχει ἡ ψυχὴ μὲ τὴν καρδιὰ καὶ τὸν ἐγκέφαλο τοῦ ἀνθρώπου, θὰ μέναμε ἐκστατικοὶ μπροστὰ στὴ βαθειὰ καὶ λεπτὴ γνώση τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας μας. Ἂς δοῦμε τὶ λένε σχετικά: Κατ’ ἀρχὴν ἡ ψυχὴ βρίσκεται σ’ ὅλο τὸ σῶμα, ὅπως ἡ φωτιὰ στὸν πυρακτωμένο σίδηρο· «ἡ δὲ ψυχὴ συνδέεται τῷ σώματι ὅλη ὅλῳ, καὶ οὐ μέρος μέρει, καὶ οὐ περιέχεται ὑπ’ αὐτοῦ, ἀλλὰ περιέχει αὐτὸ ὥσπερ πῦρ σίδηρον». Μὲ τὸ ἴδιο πνεῦμα θὰ διατυπώσει καὶ ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Νύσσης ὅτι «οὐχὶ μέρει τινὶ τῶν ἐν ἠμῖν ὁ νοῦς περιέχεται, ἀλλ’ ἐπίσης ἐν πᾶσι καὶ διὰ πάντων ἐστίν, οὔτε ἔξωθεν περιλαμβάνων, οὔτε ἔνδοθεν κρατούμενος». Ὁ νοῦς μας δηλαδὴ δὲν περιέχεται σὲ ἕνα μόνο μέρος τοῦ ὀργανισμοῦ μας, ἀλλὰ εὑρίσκεται ἐξ ἴσου μέσα σὲ ὅλα καὶ διὰ μέσου ὅλων, χωρὶς οὔτε ἀπ’ ἔξω νὰ τὰ περικλείει οὔτε μέσα τους νὰ κρατεῖται. Τὸ παραπάνω χωρίο φαίνεται νὰ μὴν κατανοήθηκε σωστά, καθὼς χρησιμοποιήθηκε ὡς «ἄλλοθι» γιὰ τὸ θέμα τῶν μεταμοσχεύσεων. Ἐμεῖς δὲν θὰ δώσουμε δική μας ἑρμηνεία στὸ σχετικὸ κείμενο τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης, ἀλλὰ θὰ ἀφήσουμε τήν κρίση στὸν ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ ποὺ, ἀναφερόμενος σ’ αὐτὸ ἀκριβῶς τὸ ἴδιο τὸ χωρίο, γράφει στὸν Ἁγιορειτικὸ τόμο σχετικὰ· «Ὅποιος ἰσχυρίζεται ὅτι εἶναι Μασσαλιανοὶ ἐκείνοι ποὺ λένε ὅτι ὁ νοῦς ἑδρεύει στὴν καρδιὰ ἢ στὸν ἐγκέφαλο, αὐτὸς ἂς γνωρίζει ὅτι κακῶς ἐπιτίθεται ἐναντίον τῶν Ἁγίων. Γιατὶ ὁ Μέγας Ἀθανάσιος λέει ὅτι τὸ λογικὸ μέρος τῆς ψυχῆς εἶναι μέσα στὸν ἐγκέφαλο, ἐνῶ ὁ ἐξίσου ὁ μέγας Μάκάριος, ὅτι στὴν καρδιὰ εἶναι ἡ ἐνέργεια τοῦ νοῦ. Σύμφωνοι μὲ αὐτοὺς εἶναι σχεδὸν καὶ ὅλοι οἱ Ἅγιοι. Αὐτὸ ποὺ λέει ὁ θεῖος Γρηγόριος Νύσσης, ὅτι ὁ νοῦς δὲν εἶναι οὔτε μέσα οὔτε ἔξω ἀπὸ τὸ σῶμα, ὡς ἀσώματος, δὲν εἶναι ἀντίθετο στὴ γνώμη ἐκείνων τῶν Ἁγίων. Ἐκεῖνοι λένε ὅτι ὁ νοῦς εἶναι μέσα στὸ σῶμα, ἐπειδὴ εἶναι ἑνωμένος μὲ αὐτό. Διατυπώνοντας λοιπὸν τοῦτο διαφορετικά, ἐλάχιστα διαφέρουν ἀπὸ ἐκεῖνον. Γιατὶ δὲν ἀντίκειται μήτε σ’ ἐκεῖνον ποὺ λέει ὅτι τὸ θεῖο, ὡς ἀσώματο, δὲν βρίσκεται σὲ κάποιον τόπο, ἐκεῖνος ποὺ λέει ὅτι κάποτε ὁ Λ΄γος τοῦ Θεοῦ κατοίκησε μέσα στὴν παρθενικὴ καὶ πανάμωμη μήτρα, ἑνωμένος ἐκεῖ ὑπέρλογα μὲ τὴν ἀνθρώπινη φύση, ἀπὸ ἀνείπωτη φιλανθρωπία».

Ἂς δοῦμε τώρα πιὸ ἀναλυτικὰ τὴν ἴδια ἀλήθεια ποὺ διατυπώνουν ἀπὸ τὴ μία ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Νύσσης λέγοντας «ὅτι οὐχὶ μέρει τινὶ τῶν ἐν ἡμῖν ὁ νοῦς περιέχεται…» καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλη οἱ Πατέρες ἐκείνοι ποὺ ὑποστηρίζουν, ὅτι ὁ νοῦς ἑδρεύει στὴν καρδιά. Σύμφωνα μὲ τὴν Ὀρθόδοξη Πατερικὴ διδασκαλία ἡ ψυχὴ δὲν ἔχει μόνο οὐσία ἀλλὰ καὶ ἐνέργεια. Γράφει χαρακτηριστικὰ ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς· «Ὅπως φαίνεται, ἀγνοοῦν ὅτι ἄλλο εἶναι ἡ οὐσία τοῦ νοῦ καὶ ἄλλο ἡ ἐνέργεια». Ὁ δὲ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, ποὺ μελέτησε ὅσο λίγοι τοὺς προηγούμενους Πατέρες, ἀναφερόμενος στὴν διάκριση αὐτὴ σημειώνει· «Ὅθεν ἡ οὐσία τῆς ψυχῆς, ὡς εἶδος οὖσα τοῦ σώματος, ἂν ὄχι ὡς ἐν ἀγγείῳ περιέχεται, ἀσώματος γάρ, ἀλλ’ ὅμως, ὡς ἐν ὀργάνῳ καὶ ὀχήματι, εὑρίσκεται ἐν τῷ μεσαιτάτῳ τῆς καρδίας, καὶ ἐν τῷ κατὰ τὸ μεσαίτατον ἀπειλικρινημένῳ καὶ καθορωτάτῳ πνεύματι, τῷ μεσιτεύοντι μεταξὺ σώματος καὶ νοός… Ἐν τῷ ἐγκεφάλῳ δε, ὡς ἐν ὀργάνῳ, εὑρίσκεται οὐχὶ ἡ οὐσία καὶ ἡ δύναμις τοῦ νοός, ἤτοι τῆς ψυχῆς, ἀλλὰ μόνη ἡ τοῦ νοός ἐνέργεια, ὡς προείπομεν ἐν τῇ ἀρχῇ, καὶ ἄφες τοὺς νεωτέρους φυσικοὺς καὶ μεταφυσικοὺς νὰ λέγουσιν, ὅτι ἡ οὐσία τῆς ψυχῆς εὑρίσκεται εἰς τὸν ἐγκέφαλον…». Στὴν καρδιὰ λοιπὸν λέγουν οἱ Πατέρες ὅτι βρίσκεται ἡ οὐσία τῆς ψυχῆς, ὄχι ὅμως ὡς σὲ ἀγγεῖο, ἀφοῦ εἶναι ἀσώματη, καὶ αὐτὸ ἀπηχεῖ τὴν ἄποψη τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης ποὺ λέει γιὰ τὸν νοῦ· «οὔτε ἔξωθεν περιλαμβάνων, οὔτε ἔνδοθεν κρατούμενος», δηλαδὴ οὔτε ἀπὸ ἔξω τὰ περικλείει -ἐννοεῖται τὰ μέλη τοῦ σώματος- οὔτε μέσα τους κρατεῖται. Βλέπουμε πόσο λεπτὰ οἱ Πατέρες κάνουν τὴν διάκριση ὅταν λέγουν ὅτι ἡ οὐσία τῆς ψυχῆς βρίσκεται στὴν καρδιὰ ὄχι «ὡς ἐν ἀγγείῳ… ἀλλ’ ὅμως, ὡς ἐν ὀργάνῳ καὶ ὀχήματι…». Ὅταν πάλι οἱ Πατέρες ἐν προκειμένῳ ἀναφέρονται στὴν καρδιὰ δὲν ἐννοοῦν τὸν ἔσω ἄνθρωπο ἀλλὰ τὸ συγκεκριμένο ὄργανο καὶ μέλος τοῦ σώματός μας (ὑπάρχουν βέβαια καὶ οἱ περιπτώσεις ποὺ μὲ τὸν ὅρο καρδία ἐννοεῖται ὁ ἔσω ἄνθρωπος, ὄχι ὅμως ἐδῶ). Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ἀναφερόμενος στὸ λογιστικὸ (εξηγήσαμε όμως ποιος λόγος είναι αυτός όχι ο προφορικός, όχι ο ενδιάθετος, όχι ο λόγος της διανοίας αλλά ο έμφυτος λόγος της ψυχής!!!) γράφει· «Ἐμεῖς τῶρα γνωρίζομε μὲ ἀκρίβεια ὅτι τὸ λογιστικὸ βρίσκεται στὴν καρδιὰ σὰν σὲ ὄργανο, ὄχι ὅμως μέσα σ’ αὐτὴν ὅπως σὲ δοχεῖο, γιατὶ εἶναι ἀσώματο, οὔτε ἔξω, γιατὶ εἶναι ἑνωμένο μὲ αὐτήν. Καὶ τοῦτο δὲν τὸ διδαχτήκαμε ἀπὸ ἄνθρωπο, ἀλλὰ ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν Πλάστη τοῦ ἀνθρώπου, ποὺ λέει στὰ Εὐαγγέλια, ὅτι δὲν εἶναι τὰ εἰσερχόμενα ἀπὸ τὸ στόμα, ἀλλὰ τὰ ἐξερχόμενα ποὺ μολύνουν τὸν ἄνθρωπο· γιατὶ ἀπὸ τὴν κερδιὰ βγαίνουν οἱ λογισμοί. Παρόμοια λέει καὶ ὁ μέγας Μακάριος· “Ἡ καρδιὰ εἶναι ὁ ἡγεμόνας ὅλης τῆς ὑπάρξεως. Κι ὅταν κυριαρχήσει ἡ χάρη σ’ ὅλα τὰ μέρη τῆς καρδιᾶς, τότε βασιλεύει πάνω σὲ ὅλους τοὺς λογισμοὺς καὶ σ’ ὅλα τὰ μέλη. Γιατὶ ἐκεῖ εἶναι ὁ νοῦς καὶ ὅλοι οἱ λογισμοὶ τῆς ψυχῆς”. Ἡ καρδιά μας λοιπὸν εἶναι τὸ ταμεῖο τῶν λογισμῶν καὶ τὸ πρῶτο σαρκικὸ ὄργανο τοῦ λογιστικοῦ». Ἡ θέση αὐτὴ τῶν νηπτικῶν, τὸ ὅτι ἡ καρδιὰ ἀποτελεῖ τὸ πρῶτο σαρκικὸ ὄργανο τοῦ λογιστικοῦ, μπορεὶ εὐκολα νὰ παρεξηγηθεῖ καὶ ν’ ἀπορριφθεῖ ἄκριτα ἀπὸ πολλοὺς ποὺ τοὺς λείπει ἡ γνώση τῶν νηπτικῶν πατέρων. Γι’ αὐτὸ ἤδη ἐπισημάναμε τὸ πῶς ἡ ψυχὴ βρίσκεται στὴν καρδιά. Σ’ αὐτὴ τὴν λεπτὴ διάκριση «ὄχι ὡς ἐν ἐγγείῳ… ἀλλ’ ὅμως ὡς ἐν ὀργάνῳ καὶ ὀχήματι», ὑπάρχει ἡ ἐξήγηση, ἡ ἐρμηνεία τοῦ πῶς ἡ καρδιὰ ἀποτελεῖ τὸ πρῶτο σαρκικὸ ὄργανο τοῦ λογιστικοῦ. Πολὺ ἁπλᾶ· ὄχι ὅτι στὴν καρδιὰ ὑπάρχουν περιοχές, ὅπως στὸν φλοιὸ τῶν ἡμισφαιρίων τοῦ ἐγκεφάλου οἱ λοβοί, ποὺ ἐπιτελοῦν συγκεκριμένες ἐξειδικευμένες λειτουργίες ὡς κέντρα, ἀλλὰ ὅτι στὴν καρδιὰ βρίσκεται ἡ ψυχή -μὲ τὴν ἔννοια ποὺ ἐξηγήσαμε παραπάνω- ποὺ αὐτὴ καθεαυτὴν εἶναι αὐθυπόστατηκαὶ ἡ ὁποῖα «ἐνεργεῖ νοοῦσα καὶ λογιζομένη». Λογίζεται ἡ ψυχὴ χάρι στὸ λογιστικό της. Ὁ ἅγιος Μακάριος ὁ Αἰγύπτιος, μιλώντας ἐκτεταμένα καὶ σὲ βάθος γιὰ τὴν ψυχή, σημειώνει κι αὐτὸς «ἔθηκεν εἰς αὐτὴν (ὁ Θεός) διάνοιαν, λογισμούς, θέλημα νοῦν ἡγεμόνα, ἐνεθρόνισεν ἐν αὐτῇ καὶ ἄλλην πολλὴν λεπτότητα…». Δηλαδή, ἡ παράδοση τῶν Πατέρων ἀποδίδει καὶ τὸ λογιστικὸ στὴν ψυχή. Ἔτσι ἡ καρδιὰ ἀποτελεῖ τὸ πρῶτο σαρκικὸ ὄργανο τοῦ λογιστικοῦ, ἔχοντας τὴν οὐσία τῆς ψυχῆς ποὺ μπορεῖ καὶ λογίζεται καὶ ὄχι μὲ τὴν ἔννοια ὅτι παίρνει τὸν ρόλο τοῦ ἐγκεφάλου. Μ’ αὐτὴ τὴν ἔννοια ἡ καρδιὰ ἀποτελεῖ κέντρο φυσικὸ καὶ «εἶναι ἡ καθέδρα, ἡ ρίζα, καὶ ἀρχὴ καὶ πηγὴ ὅλων τῶν φυσικῶν δυνάμεων τοῦ σώματος, τῆς φυτικῆς, τῆς θρεπτικῆς, τῆς αὐξητικῆς, τῆς ζωτικῆς, τῆς αἰσθητικῆς, τῆς θυμικῆς, τῆς ἐπιθυμητικῆς, καὶ τῶν λοιπῶν. Ὅμοίως καὶ ὅλων τῶν φυσικῶν δυνάμεων τῆς ψυχῆς, τῆς νοερᾶς, λέγω, τῆς λογιστικῆς, καὶ τῆς θελητικῆς», ἀλλὰ καὶ κέντρο ὑπερφυσικό, «διότι ἡ ὑπερφυσικὴ χάρις τοῦ Θεοῦ, ἣν ἐλάβομεν διὰ τοῦ ἁγίου βαπτίσματος, εἰς τὴν καρδίαν εὑρίσκεται, ὡς εἰς καθέδραν καὶ θρόνον». «Ἐκεῖ τοίνυν δεῖ σκοπεῖν, εἰ ἐνέγραψεν ἡ χάρις τοὺς τοῦ Πνεύματος νόμους, φησίν· ἐκεῖ· ποῦ; ἐν τῷ ἡγεμονικῷ ὀργάνῳ· ἐν τῷ τῆς χάριτος θρόνῳ, ὅπου ὁ νοῦς καὶ οἱ λογισμοὶ πάντες τῆς ψυχῆς, ἐν τῇ καρδίᾳ δηλαδή». Καὶ σφραγίζει τὸν λόγο ὁ ἅγιος Νικόδημος σημειώνοντας· «Τοῦτο συνομολογοῦσι καὶ ἅπας ὁ λοιπὸς τῶν θείων Πατέρων χορός, καὶ μάλιστα τῶν καλουμένων νηπτικῶν». Συνάμα ἡ καρδιὰ εἶναι καὶ κέντρο παραφυσικό· «ἐκεῖ ἐστι και ὁ σατανᾶς, ἂν καὶ ὄχι εὶς τὸ βάθος τῆς καρδίας (ἐκεῖ γὰρ ἡ χάρις ἐστίν, ὡς εἶπεν ἀνωτέρω ὁ ἅγιος Διάδοχος), ἀλλ’ ὅμως εἰς τὴν ἐπιπολὴν καὶ ἐπιφάνειαν τῆς καρδίας, καὶ ἁπλῶς περὶ τὴν καρδίαν, ὡς ὁ αὐτὸς πάλιν λέγει Διάδοχος». Στὴν καρδιὰ ὁ σατανᾶς δὲν βρίσκεται κατ’ οὐσίαν ἀλλὰ κατ’ ἐνέργειαν, «καπνίζων ὥσπερ τὸν νοῦν διὰ τῆς ὑγρότητος τοῦ σώματος τὴν ἡδύτητα τῶν ἀλόγων ἡδονῶν».

Βλέπουμε δηλαδὴ τοὺς νηπτικούς, μὲ ὅσα ἐπισημαίνουν, νὰ δέχονται ὡς κέντρο ὄχι κάποιο ὄργανο τοῦ βιολογικοῦ ἀνθρώπου, ἀλλὰ τὴν ψυχὴ ποὺ ζωοποιεῖ τὸ σώμα καὶ παρέχει σ’ αὐτὸ τὶς δυνατότητες τῆς λειτουργίας τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ θεώρηση αὐτὴ δὲν ἀπορρίπτει τὸν ρόλο τοῦ ἐγκεφάλου, ἀλλὰ τὸν ἐξηγεῖ. Συνεπῶς δὲν συγκρούεται ἡ ὀρθόδοξη ἀνθρωπολογία μὲ τὴν φυσιολογία, τὴν ἐπιστήμη τῆς ἰατρικῆς, ἀλλὰ συμπορεύεται. Σύγκρουση ὑπάρχει γιὰ ὅσους βλέπουν ἐπιφανειακὰ καὶ ἐπιπόλαια τὰ πράγματα, γιὰ ὅσους ἀντιμετωπίζουν τὸν ἄνθρωπο μονοφυσιτικά. Σ’ αὐτοὺς ποιες πατερικὲς ἐμπειρίες νὰ προσαχθοῦν; Πῶς νὰ τοὺς ἐξηγηθοῦν οἱ διακρίσεις στὶς δυνάμεις τῆς ψυχῆς καὶ τὸ πῶς ἐνεργούν, ὅταν δὲν δέχονται τὴν ψυχὴ ὡς αὐθυπόστατη ὀντότητα ποὺ ἀποτελεῖ τὸ εἶναι μας καὶ μᾶς κάνει νὰ εἴμαστε πρόσωπα; Ἔτσι δὲν μπορεῖ νὰ προχωρήσει ὁ διάλογος μὲ ὅσους δέχονται τὴν ψυχὴ μόνο ὡς ἐνέργεια καὶ τὴν ταυτίζουν μὲ τὴν ψυχὴ τῶν ζώων. Γιατὶ καθὼς προαναφέρθηκε, ἡ ψυχὴ τῶν ἀλόγων ζώων εἶναι ἡ ζωή τους, ποὺ παύει νὰ ὑπάρχει ὅταν γνωρίζουν τὸν θάνατο, ἐνῶ στὸν ἄνθρωπο ἡ ψυχὴ δὲν εἶναι μόνο ἐνέργεια ποὺ ζωοποιεῖ τὸ σῶμα, ἀλλὰ καὶ οὐσία, ποὺ ὑφίσταται καθὼς πλάστηκε ἀπὸ τὸν Θεὸ ὡς ὀντότητα αὐθυπόστατη καὶ ἡ ὁποία δίδεται στὸν ἄνθρωπο ἅμα τῇ συλλήψει του. Ὅταν λοιπὸν δὲν γίνεται μιὰ τέτοια θεμελιώδης διάκριση, πῶς μπορεῖ νὰ γίνεται διάλογος μὲ ὅσους ἐκπροσωποῦν τὴν ἐπιστημονικὴ πλευρά; Μὲ ὅσους πάλι ἐκφράζουν τὴν θεολογικὴ πλευρὰ ἀλλὰ ἀγνοοῦν τὴν ζῶσα ἐμπειρία καὶ γνώση τῶν Πατέρων -καὶ γι’ αὐτὸ δὲν προχωροῦν στὴν διάκριση φύσεως καὶ ἐνεργειῶν τῆς ψυχῆς-, πῶς μποροῦμε νὰ διαλεχθοῦμε;

Γνωρίζουμε ἀπὸ τὴν ἐκκλησιαστικὴ ἱστορία καὶ τὴν ἱστορία τῶν δογμάτων, πόσο σοβαρὲς αἰρέσεις δημιουργήθηκαν ἐπειδὴ σὲ πολλὰ θεολογικὰ θέματα δὲν γίνονταν διακρίσεις. Στὴν ἀρχαία Ἐκκλησία δημιουργήθηκαν αἱρέσεις, διότι τότε μεταξὺ ἄλλων δὲν γινόταν στὴν Τριαδολογία ἀπὸ ὁρισμένους διάκριση τῆς οὐσίας τοῦ Θεοῦ ἀπὸ τὶς ἰδιότητες τῶν ὑποστάσεων. Εἶναι γνωστὸ σὲ ποιὰ βάση ὁ Μέγας Βασίλειος ἀντιμετώπισε τὸν Εὐνόμιο, ποὺ ταύτιζε τὴν οὐσία τοῦ Θεοῦ μὲ τὴν ἀγεννησία τοῦ Πατρὸς γι’ αὐτὸ καὶ ἔφτασε νὰ δέχεται γνώση τῆς οὐσίας τοῦ Θεοῦ, θέση ποὺ ἦταν πλάνη καὶ αἵρεση. Ἀργότερα ἡ ταύτιση τῆς ἔννοιας τῶν ὅρων «φύσις» καὶ «υπόστασις» στὴν χριστολογία ἀπὸ τοὺς μονοφυςῖτες ταλάνισε τὴν Ἐκκλησία ὡς νέα αἵρεση ποὺ ὑφίσταται μέχρι σήμερα. Τώρα ἐμεῖς οἱ σημερινοὶ ἂς προσέξουμε στὴν ἀνθρωπολογία, μήπως ἀπὸ ἄγνοια ἢ καὶ ἀπὸ σκοπιμότητες για όργανα κ.κπ., ἐπειδὴ δὲν διακρίνουμε στὴν ψυχὴ οὐσία καὶ ἐνέργειες, πέσουμε όχι μόνο σὲ μία ἀνθρωπολογικὴ αἵρεση ἡ ὁποία εἶναι ἐξίσου πλάνη, διότι ὁ ἄνθρωπος ὡς κατ’ εἰκόνα Θεοῦ ἔχει τὴν ἀναφορᾶ του στὴν Ἁγία Τριάδα, ἀλλὰ συνάμα φτάσουμε σὲ μιὰ ἠθικὴ τοῦ συμφέροντος κάνοντας εγκλήματα, ἐπειδὴ ἀπὸ τὴν κακοδοξία πηγάζει μιὰ διεστραμμένη ἠθικὴ ποὺ καὶ τὰ δύο ὁδηγοῦν τὸν ἄνθρωπο στὴν ἀπώλεια.

18. Ποιό είναι το Νέο Μεικτό Μοντέλο Φυσιολογίας και Πατερικής Οντολογίας της Ψυχής ήτοι Νηπτικής Ψυχολογίας που εξηγεί τα παραπάνω

Ο άνθρωπος επειδή είναι σύνορο αισθητής και νοητής κτίσεως συγγενεύει και με τα κάτω και με τα άνω ως προς την ιεραρχία. Ως προς την αισθητική και υλική φύση με όλα τα όντα που έχει “υποκείμενα”, στα οποία είναι η κορωνίδα εξ αιτίας του ότι βρίσκεται στην κορυφή της αισθητής Δημιουργίας. Ως προς την νοερή, λογική και πνευματική όμως φύση με τα υπερκείμενα, σύμφωνα με αυτό, στο οποίο παραπέμψαμε ήδη ότι: «κατὰ τὴν ἀκολουθία τῶν ὄντων ποὺ ἔχουν λάβει τὴ ζωὴ διὰ τὴς σαρκός, τὰ μὲν αἰσθητικὰ μποροῦν νὰ ὑφίστανται μόνα τους, χωρὶς τὴ νοερὴ φύσι, τὸ δὲ λογικὸ δὲν θὰ μποροῦσε ἀλλιῶς νὰ μείνη σὲ σῶμα, ἂν δὲν εἶχε συγκραθῆ μὲ τὸ αἰσθητό. Γι’ αὐτὸ ὁ ἅνθρωπος κατασκευάσθηκε τελευταῖος, μετὰ τὰ φυτὰ καὶ τὰ ζῶα, καθὼς ἡ φύσις προχωρεῖ στὸ δρόμο πρὸς τὴν τελειότητα μὲ συνέπεια. Διότι τὸ λογικὸ τοῦτο ζῶο, ὁ ἄνθρωπος, εἶναι συγκερασμένος μὲ κάθε εἶδος ψυχικῆς λειτουργίας· τρέφεται κατὰ τὴ φυσικὴ λειτουργία τῆς ψυχῆς, ἐνῶ στὴν αὐξητικὴ δύναμη ἔχει προσφυσθῆ ἡ αἰσθητική, ποὺ εὐρίσκεται στὸ μέσο κατά τὴ φύσι της ἀνάμεσα στὴ νοερὴ καὶ στὴν ὑλώδη οὐσία, τόσο παχυμερέστερη ἀπὸ τούτη ὅσο καθαρώτερη ἀπὸ ἐκείνη».

Επισημαίνεται ευθύς εξ αρχής ότι συγγενεύει με:

Τα υλικά στοιχεία, διότι το σώμαμα μας αποτελείται από ύλη, από τα στοιχεία της φύσης, κυρίως από στοιχεία του άνθρακα 9%, του οξυγόνου 26%, του υδρογόνου 63%, και του αζώτου 1% τα οποία αποτελούν το 99% του συνολικού αριθμού των ατόμων από τα ζωτικά στοιχεία του οργανισμού μας. Τα επτά ζωτικά μεταλλικά στοιχεία (ασβέστιο, κάλιο, νάτριο, φώσφορος, θείο, χλώριο και μαγνήσιο) που αποτελούν τις πολυπληθέστερες διαλυμένες ουσίες στο εξωκυττάριο και ενδοκυττάριο υγρό μαζί με τα δεκατρία ιχνοστοιχεία (σίδηρος, ιώδιο, χαλκός, ψευδάργυρος, μαγγάνιο, κοβάλτιο, χρώμιο, σελήνιο, μολυβδαίνιο, φθόριο, κασσίτερος, πυρίτιο, βανάδιο), που υπάρχουν σε εξαιρετικά χαμηλές συγκεντρώσεις, μολονότι ο ζωτικός ρόλος τους είναι καθοριστικός για τον οργανισμό μας, συνιστούν μόλις το 1% από τα στοιχεία του.

Τα φυτά, διότι τα κύτταρά μας σαφώς δεν αποτελούνται μόνο από τα στοιχεία της ανόργανης ύλης αλλά τα διάφορα είδη των κυττάρων μας συγκροτούνται από διάφορες δομές που οργανώνονται από υπερμοριακά βιολογικά σύμπλοκα, τα οποία αποτελούνται από οργανικά μόρια νουκλεϊκών οξέων, πρωτεϊνών, λιπιδίων και υδατανθράκων. Αυτά, επίσης, σχηματίζονται από μικρότερους δομικούς λίθους τα νουκλεοτίδια, τα αμινοξέα, τα λιπαρά οξέα και τα σάκχαρα. Αυτά από άποψη χημικής συστάσεως διαφοροποιούνται σε σχέση με την ανόργανη ύλη:

1ον Ως προς το ποσοστό των χημικών στοιχείων: του άνθρακα, του οξυγόνου, του υδρογόνου και του αζώτου που συμμετέχουν στον σχηματισμό των βιομορίων.

2ον Ως προς τις ιδιαίτερες ιδιότητες που έχουν τα άτομα του άνθρακα, όταν ενώνονται μεταξύ τους αλλά και με άτομα άλλων στοιχείων, σχηματίζοντας μακρομόρια, πολλά από τα οποία, παίζουν σημαντικό ρόλο στην υλική δόμηση και λειτουργικότητα των έμβιων όντων.

3ον Ανόργανες ενώσεις όπως το νερό και μια σειρά οργανικών ενώσεων όπως πολυσακχαρίτες, λίπη, πρωτεΐνες και νουκλεϊκά οξέα δεν αποτελούν απλά στοιχεία των εμβίων όντων ως τμήματα χημικών σχηματισμών, αλλά με συνεχείς και πολύπλοκες αλληλεπιδράσεις οργανώνουν μία τάξη στα έμβια συστήματα. Επομένως, έχει λειτουργίες που διέπονται από ορισμένες αρχές όχι μόνο της φυσικής επιστήμης αλλά και της χημείας, και της βιοχημείας, καθώς της βιολογίας. Επιπλέον, ως ύπαρξη ο άνθρωπος συγγενεύει με τα φυτά κατά το ότι ανήκει στους ζωντανούς οργανισμούς που τρέφονται, αυξάνονται και έχουν την σπερματική δυνατότητα!

Τα ζώα για όλους τους παραπάνω λόγους και επιπλέον και για το ορεκτικό μέρος της ψυχής, δηλαδή τον θυμό και την επιθυμία, και ακόμη για την κατ’ αίσθηση και την ορμέμφυτη κίνηση. Γράφει συνολικά στο στστηματικό του έργο ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός: «Χρὴ γινώσκειν, ὅτι ὁ ἄνθρωπος καὶ τοῖς ἀψύχοις κοινωνεῖ καὶ τῆς τῶν ἀλόγων μετέχει ζωῆς καὶ τῆς τῶν λογικῶν μετείληφε νοήσεως. Κοινωνεῖ γὰρ τοῖς μὲν ἀψύχοις κατὰ τὸ σῶμα καὶ τὴν ἀπὸ τῶν τεσσάρων στοιχείων κρᾶσιν, τοῖς δὲ φυτοῖς κατά τε ταῦτα καὶ τὴν θρεπτικὴν καὶ αὐξητικὴν καὶ σπερματικὴν, ἤγουν γεννητικὴν δύναμιν, τοῖς δὲ ἀλόγοις καὶ ἐν τούτοις μέν, ἐξ ἐπιμέτρου δὲ κατὰ τὴν ὄρεξιν, ἤγουν θυμὸν καὶ ἐπιθυμίαν καὶ κατὰ τὴν αἴσθησιν καὶ κατὰ τὴν καθ᾿ὁρμὴν κίνησιν». Συνεπώς, αυτό που διαφοροποιεί τον άνθρωπο από τα αισθητά όντα είναι η ανωτερότητα στην φύση του. Αυτή συνίσταται στην νοερή, λογική και πνευματική φύση του και είναι από εκείνα τα χαρακτηριστικά της φύσεώς του με τα οποία συγγενεύει με τα άνω από αυτόν όντα, που αυτά δεν είναι αισθητά, γιατί είναι ασώματες, νοερές, λογικές και πνευματικές υπάρξεις και με τον Θεό!

Τους Αγγέλους, αφού ο Ποιητής του νοερού μας μέρους είναι ο Ποιητής και κάθε νοερού; Κάθε νοερή λοιπόν φύση, όλοι δηλαδή οι Άγγελοι, είναι δούλοι μαζί μ’ εμάς και κατ’ εικόνα του Δημιουργού. Αν και είναι ανώτεροι από μας, γιατί δεν έχουν σώμα και πλησιάζουν περισσότερο την εντελώς ασώματη και άκτιστη φύση. Ή μάλλον, όσοι απ’ αυτούς φύλαξαν την τάξη τους και αποδέχονται το σκοπό για τον οποίο έγιναν, αν και ομόδουλοί μας, είναι σεβαστοί σ’ εμάς και πολύ ανώτεροί μας κατά την τάξη. Εκείνοι όμως που δε φύλαξαν την τάξη τους, αλλά επαναστάτησαν και αθέτησαν το σκοπό για τον οποίο έγιναν, πήγαν όσο γινόταν πιο μακριά από εκείνους που πλησιάζουν το Θεό και ξέπεσαν από την τιμή που είχαν. Και καθώς προσπαθούν να συμπαρασύρουν κι εμάς στην έκπτωση, δεν είναι μόνον αχρείοι και άτιμοι, αλλά και αντίθετοι, και στο ανθρώπινο γένος ολέθριοι και εχθρικότατοι. . Επίσης, και η νοερή και λογική φύση των Αγγέλων έχει νου και λόγο από το νου και έρωτα του νου προς τον λόγο, που και αυτός πηγάζει από το νου και συνυπάρχει πάντοτε με το λόγο και το νου, και θα μπορούσε να ονομαστεί και πνεύμα, αφού από τη φύση του συνακολουθεί το λόγο. Αλλά το πνεύμα αυτό δεν είναι ζωοποιό, γιατί δεν έλαβε από το Θεό ενωμένο μαζί του γήινο σώμα, για να λάβει και ζωοποιό και συνεκτική δύναμη γι’ αυτό.

Τον Θεό! Γράφει παρακάτω ο πολύς στην πνευματική και φιλοσοφική γνώση Γρηγόριος που γνώρισε καλά τις επιστήμες της εποχής του: «Την ψυχή όμως την έλαβε από τα υπερκόσμια, ή μάλλον από τον ίδιο το Θεό, με απόρρητο φύσημα(Γεν. 2, 7), ώστε να γίνει κάτι μεγάλο και θαυμαστό και πιό πάνω απ’ όλα, να επιτηρεί και να επιβλέπει το παν και να επιστατεί σε όλα και άρα να γνωρίζει το Θεό, να τον δέχεται και να είναι αποτέλεσμα που να δείχνει περισσότερο από κάθε άλλο δημιούργημα την ύψιστη μεγαλοσύνη του Τεχνίτη. Κι όχι μόνο είναι δεκτικός του Θεού και της χάρης Του με αγώνα, αλλά είναι δυνατό και να ενωθεί με Αυτόν σε μία υπόσταση. (Επειδή sic) η νοερή και λογική φύση της ψυχής δημιουργήθηκε μαζί με γήινο σώμα, έλαβε ζωοποιό το πνεύμα από το Θεό, και μ’ αυτό συνέχει και ζωοποιεί το ενωμένο μαζί της σώμα. Απ’ αυτό γίνεται φανερό σ’ εκείνους που μπορούν να εννοούν, ότι το πνεύμα του ανθρώπου που ζωοποιεί το σώμα του είναι νοερός έρωτας. Κι έχει την ύπαρξή του από το νου και ανήκει στο λόγο· είναι μέσα στο νου και στο λόγο κι έχει μέσα του και το λόγο και το νου. Και η ψυχή έχει εκ φύσεως τέτοια αγαπητική συνάφεια με το σώμα, μέσω του πνεύματος, ώστε δε θέλει ποτέ να το εγκαταλείψει, μήτε το εγκαταλείπει, αν δεν ασκηθεί βία από κάποια βαριά αρρώστια ή από εξωτερικό τραυματισμό. Η νοερή και λογική φύση της ψυχής, επειδή μόνο αυτή έχει νου και λόγο και πνεύμα ζωοποιό, αυτή μόνο και έχει δημιουργηθεί κατ’ εικόνα του Θεού, περισσότερο και από τους ασώματους Αγγέλους. Το προνόμιο αυτό το έχει αμετάβλητο και αν ακόμη δεν εννοήσει την αξία της, και αν δε φρονεί και δε ζει αντάξια του Θεού που τη δημιούργησε κατ’ εικόνα Του. Γι’ αυτό και μετά την παράβαση των Πρωτοπλάστων στον Παράδεισο, οπότε υποστήκαμε, πριν από το θάνατο του σώματος, το θάνατο της ψυχής που είναι ο χωρισμός της ψυχής από το Θεό, και χάσαμε το “καθ’ ομοίωσιν”, δεν χάσαμε και το “κατ’ εικόνα”. Όταν λοιπόν η ψυχή αποστρέφεται τη σχέση προς τα χειρότερα (τα αισθητά), και προσκολλάται με αγάπη στο Θεό και υποτάσσεται σ’ Αυτόν με τους τρόπους και τα έργα της αρετής, φωτίζεται από Αυτόν και ομορφαίνει, καθώς βελτιώνεται και υπακούει στις εντολές και τις παραινέσεις Του, από τις οποίες και λαμβάνει την αιώνια αληθινή ζωή. Με αυτήν, αθανατίζει και το ενωμένο μαζί της σώμα που θα επιτύχει στον ορισμένο καιρό την υπεσχημένη ανάσταση και θα γίνει μέτοχο της αιώνιας δόξας. Όταν όμως δεν αποφεύγει την προς τα χειρότερα σχέση και την πτώση της σ’ αυτά, απ’ όπου προξενεί στην εικόνα του Θεού αισχύνη και ατιμία, αποξενώνεται και εξορίζεται από το Θεό, ο οποίος είναι η όντως μακάρια και αληθινή ζωή. Έτσι, επειδή πρώτη αυτή εγκατέλειψε το Θεό, εγκαταλείπεται δίκαια από Αυτόν. Αλλά οι φυσιολόγοι και οι αστρολόγοι αυτοί που καυχιούνται ότι γνωρίζουν τα πάντα, αφού δεν μπόρεσαν με τη φιλοσοφία ν’ αντιληφθούν τίποτε απ’ όσα προείπαμε, ονόμασαν επιπλέον τον άρχοντα του σκότους και τις κάτω απ’ αυτόν δυνάμεις της αποστασίας, όχι μόνον ανωτέρους τους, αλλά και θεούς. Τους τίμησαν με ναούς, πρόσφεραν σ’ αυτούς θυσίες και υποτάχθηκαν στις ολεθριότατες προσταγές τους. Κι εκείνοι εύλογα τους εξαπάτησαν για πολύ με ανίερες ιεροτελεστίες και καθαρμούς που μόλυναν και πρόσθεταν την επικατάρατη οίηση, και με προφήτες και προφήτισσες που παραπλανούσαν τους ανθρώπους όσο γίνεται μακρύτερα από την πραγματική αλήθεια. Το να γνωρίζει κανείς το Θεό, ή να γνωρίζει τον άνθρωπο και την αξία του (πράγματα που τώρα και οι απλοϊκοί Χριστιανοί γνωρίζουν) είναι γνώση υψηλότερη από τη φυσιολογία, την αστρολογία και όλη τη γύρω απ’ αυτές φιλοσοφία. Επιπλέον όμως, το να γνωρίζει ο ανθρώπινος νους την ασθένειά του και αυτήν να ζητά να θεραπεύσει, αυτό είναι πολύ ανώτερο ασυγκρίτως από το να γνωρίζει και να ερευνά τα μεγέθη των άστρων και τους λόγους των φύσεων, τις γενέσεις των επιγείων και τις περιόδους των ουρανίων σωμάτων, τις μεταβολές και τις ανατολές των αστέρων, τις ακινησίες και τις οπισθοδρομήσεις τους, τις μεταξύ τους αποστάσεις και συνελεύσεις, και γενικά τις ποικίλες σχέσεις που προέρχονται από την εκεί πολυκινησία. Γιατί ο νους που γνώρισε την ασθένειά του, βρήκε από που μπορεί να μπει για να βρεί τη σωτηρία, να πλησιάσει το φως της γνώσεως και να λάβει σοφία αληθινή, η οποία δεν καταλύεται μαζί με τον αιώνα τούτον.

Αυτά σαφώς είναι η Βιβλική θεώρηση την οποία δεν υποχρεώνεται να ακολουθήσει κανείς, όταν δεν πιστεύει, διότι είναι καθαρά θέματα Ορθοδόξου πίστεως. Όπως εξ αρχής επισημάναμε στην εισαγωγή των σχετικών κεφαλαίων, αυτά δεν αποδεικνύονται, με την μέθοδο των θετικών επιστημών αλλά με την εμπειρία της πίστεως· “Ἔστι δὲ πίστις ἐλπιζομένων ὑπόστασις, πραγμάτων ἔλεγχος οὐ βλεπομένων” (Εβρ. 11,1). Για όσους βιώνουν την ζωή του Πνεύματος με την πνευματική αίσθηση της πίστεως και έχουν διαρκώς εμπειρία δεν χρειάζεται να αποδείξουν αυτό που βιώνουν. Άλλωστε δεν αποσκοπεί σε τούτο τον σκοπό η πραγματεία αυτή. Στα πλαίσια αυτής της μελέτης στόχος μας είναι να δείξουμε ένα άλλο μοντέλο φυσιολογίας που προτείνουμε με βάση την Πατερική ψυχολογία των νηπτικών. Θεωρώ ότι το νέο, μεικτό στην πραγματικότητα, αυτό μοντέλο φυσιολογίας- ψυχολογίας, δίνει λύσεις στις ανώτερες νοητικές και πνευματικές λειτουργίες που ερευνά τελευταία η φυσιολογία του εγκεφάλου καθώς, και ο τομέας της “νευροεπιστήμης και συμπεριφοράς” με την συνδρομή μάλιστα και άλλων επιστημών.

Πρόκειται για ένα μοντέλο το οποίο λύνει πολλά θέματα, τα οποία δεν λύνουν άλλα μοντέλα.

Μερικά από αυτά είναι:

• Πώς στα έμβια όντα, μεταξύ αυτών και του ανθρώπου, παρατηρείται το αξιοθαύμαστο όχι μόνο να δημιουργούν αλλά και να συντηρούν τάξη μέσα σε ένα σύμπαν που πάντοτε τείνει προς μεγαλύτερη αταξία, η οποία έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το δεύτερο θερμοδυναμικό νόμο που προβλέπει συνεχή αύξηση της αταξίας (εντροπίας) σε κάθε κλειστό σύστημα;
• Εφόσον κατά την θεώρηση της επιστήμης υπήρξε η Εξέλιξη των ειδών πώς και πότε αυτή σταμάτησε;
• Γιατί ο άνθρωπος μόνο απ’ όλα τα όντα παράγει εκουσίως και έλλογα πολιτισμό;
• Ποιό είναι εκείνο στον άνθρωπο που τον κάνει να δημιουργεί πολιτισμό;
• Πώς η βιολογική φύση εκδηλώνει πνευματικές λειτουργίες;
• Ποιο είναι εκείνο που ενώνει στον άνθρωπο την βιολογική και νοερή του φύση;
• Πώς και από μία μόνο αίσθηση συνάγει πολλές γνώσεις;
• Πώς από όλες τις αισθήσεις ο άνθρωπος συνάγει μία ενοποιημένη γνώση;
• Γιατί ψοφά το ζώο αλλά πεθαίνει ο άνθρωπος;
• Αν έχει πεθάνει ο άνθρωπος όταν έχει σταματήσει η λειτουργία του εγκεφάλου;

Αν η επιστημονική κοινότητα θελήσει να ακούσει αυτό το πρότυπο- μοντέλο και αποδεχθεί την ερμηνεία του, έστω κατά συνθήκη, όπως στα μαθηματικά: «έστω, ότι ισχύει αυτό», εφ’ όσον δίνει λύση η «υπόθεση» κατά την υπόνοια των ακουόντων που κάνουμε «τότε, ισχύει εκείνο» που ισχυριζόμαστε. Στη μαθηματική λογική αυτής της θεώρησης, μαθαίνοντας κανείς στην συνέχεια τα “μονοπάτια” των ψυχικών λειτουργιών -όπως τις εξηγούν οι νηπτικοί Πατέρες- δύναται έπειτα να μελετήσει την ερμηνεία αυτή σε θεωρητική πρώτα βάση για να διαπιστώσει την σύζευξη των ψυχικών με τις οργανικές λειτουργίες και να βρει τελικά τις αντιστοιχίες τους σε ορμονική και βιοχημική βάση, ακόμη και σε όργανα κάπως χονδροειδώς, στα κέντρα του εγκεφάλου και τους ενδοκρινείς αδένες. Από εκεί και πέρα σε εργαστηριακή αλλά και κλινική συνάμα βάση δύναται να πεισθεί αλλά και να προχωρήσει στην έρευνα εφόσον ισχύει η κοινωνία συγκεκριμένων δυνάμεων της ψυχής και του σώματος, όπως αυτή εκφράζεται στα συγκεκριμένα όργανα, τους αδένες και τα εγκεφαλικά κέντρα. Επομένως, έχει την δυνατότητα ο θεράπων ιατρός στην κλινική επιδρώντας φαρμακευτικά -στα πλαίσια της ιατρικής δεοντολογίας και της θεμιτής ηθικά παρέμβασης για θεραπεία- να επενεργήσει σε συγκεκριμένα κέντρα και αδένες, ώστε να δημιουργήσει την συγκεκριμένη αντίδραση καθώς και το επιθυμητό αποτέλεσμα σε μία ψυχική δύναμη ή ομάδα δυνάμεων της ψυχής άμεσα ή έμμεσα σε άλλη δύναμη ή ομάδα δυνάμεων θεραπεύοντας ψυχιατρικά. Μπορεί όμως να λειτουργήσει η θεραπεία και αντίστροφα επενεργώντας σε συγκεκριμένες δυνάμεις της ψυχής με συγκεκριμένα ερεθίσματα αισθητικά, ηλεκτρομαγνητικά, χημικά, μηχανικά ή ακόμη θεραπεύοντας πνευματικά τα μέρη της ψυχής με τον τρόπο των Νηπτικών Πατέρων έτσι, ώστε να δυνηθεί να θεραπεύσει στην συνέχεια και το σώμα σε ορισμένες περιπτώσεις. Όταν ψυχικές δυνάμεις ενεργούν σε συγκεκριμένα κέντρα, όργανα και ενδοκρινείς αδένες είναι δυνατόν να δημιουργήσουμε με συστηματική καθημερινή άσκηση τις μεταβολές εκείνες για να γίνουν τέτοιες βιοχημικές και μοριακές διεργασίες για να προκύψουν οι αλλαγές εκείνες που θα αποκαταστήσουν την υγεία μας ενδογενώς. Επίσης, ο ερευνητής στο εργαστήριο γνωρίζοντας την θεωρητική βάση αυτού του συγκεκριμένου μοντέλου που προτείνουμε -και όχι οποιωνδήποτε ψυχολογικών θεωριών και απόψεων- και συνδυάζοντας την με την γνώση του στην νευροφυσιολογία, την ενδοκρινολογία και την νευροεπιστήμη μπορεί να κάνει στοχευόμενη πλέον έρευνα για να διαπιστώσει, αν ισχύει με βάση αυτό το μοντέλο η συνδεσιμότητα και η σύζευξη των δυνάμεων της ζωικής ψυχής με τις οργανικές λειτουργίες, του οποίου η επιβεβαίωση ως ορθή φυσιολογικά ερμηνεία μπορεί να του παράσχει περαιτέρω την εγγύηση ότι εξηγεί σωστά και εκείνες τις λειτουργίες που ανήκουν αποκλειστικά στο ανθρώπινο είδος. Επομένως, όταν ακολουθούμε επιστημονική μεθοδολογία για να αποδείξουμε αυτό που προτείνουμε δεν πρόκειται για υποκειμενικές προσωπικές απόψεις αλλά για σαφή επιστημονική και αντικειμενική φανέρωση της αλήθειας.

[1] Πηγή: iefimerida.gr – https://www.iefimerida.gr/news/460410/ellinas-epistimonas-anakalypse-mia-agnosti-periohi-ston-anthropino-egkefalo

[2] Πηγή: iefimerida.gr – https://www.iefimerida.gr/news/211259/o-anthropos-poy-hromatise-ton-egkefalo-kai-apokalypse-agnostes-syndeseis-kai-leitoyrgies