Ο Λάζαρος Σαββίδης μιλάει στον Δημήτρη Μπουζάρα για το “Συντακτικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας”

Γράφει: Δημήτρης Μπουζάρας

Ο Σαββίδης Λάζαρος είναι αριστούχος απόφοιτος του τμήματος Ιστορίας Αρχαιολογίας του Α.Π.Θ.. Εργάστηκε στον τομέα της ιδιωτικής Παιδείας σε φροντιστήρια στη Θεσσαλονίκη αρχικά και στη συνέχεια στη γενέτειρά του, τη Φλώρινα, όπου από το 1998 είναι Διευθυντής Σπουδών του Γενικού φροντιστηρίου «Θεωρητικό».

Το παρόν πόνημα είναι η πρώτη συγγραφική του απόπειρα και αποτελεί μια ολοκληρωμένη και άρτια τεκμηριωμένη παρουσίαση της συντακτικής δομής του αρχαιοελληνικό λόγου. Φιλοδοξία του βιβλίου είναι να συνεισφέρει πρακτικά και δημιουργικά στην επίλυση αποριών που τυχόν θα έχουν μαθητές και συνάδελφοι στο άκρως απαιτητικό μάθημα του Συντακτικού!

Το πρώτο σας βιβλίο “Συντακτικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας” που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μέθεξις, είναι μια παρουσίαση της συντακτικής δομής του αρχαιοελληνικού λόγου, ένα εκπαιδευτικό βιβλίο, για ποιους λόγους επιλέξατε αυτό το είδος ως πρώτη συγγραφική απόπειρα;

Από τα πρώτα χρόνια της φροντιστηριακής μου πορείας με ενθουσίαζε, στο πλαίσιο της διδασκαλίας, η ενδελεχής μελέτη και η εντρύφηση στα «μυστικά» του αρχαιοελληνικού λόγου. Βοηθούσα ,και εξακολουθώ, τους μαθητές μου να εθιστούν σ αυτή τη «μαγεία» της εύρεσης των συσχετισμών που έχουν οι λέξεις μεταξύ τους σε μια περίοδο λόγου, ώστε να κατανοήσουν την ανυπέρβλητη, διαχρονική αξία της Ελληνικής Γλώσσας και να την αγαπήσουν βαθιά.

Ως φιλόλογος λοιπόν, που υπεραγαπά την ουσία της Γλώσσας μας, ήταν απολύτως φυσιολογικό η πρώτη συγγραφική μου απόπειρα να αφορά ένα πόνημα που έχει σχέση με τη δομή και τη σύνταξη του αρχαιοελληνικού λόγου, που αποτελεί αποκύημα πολύχρονης μελέτης. Έχοντας θητεύσει στην καριέρα μου κοντά σε μεγάλους δασκάλους κι έχοντας μελετήσει μια πλειάδα Συντακτικών τα οποία παραθέτω στο τέλος του βιβλίου μου, προσπάθησα να δημιουργήσω ένα βιβλίο δομημένο με τρόπο τέτοιο, που να βοηθά το μαθητή να βρίσκει εύκολα ό,τι αναζητεί.

Ποιοι είναι οι στόχοι του βιβλίου; Θεωρείτε πως υπάρχει κενό στη βιβλιογραφία;

Στόχος του πονήματός μου είναι η μεθοδική καθοδήγηση του μαθητή μέσα από τη συστηματική ανάλυση των Συντακτικών φαινομένων με τρόπο τέτοιο, που δε θα κουράζει και δε θα τον αποτρέπει από τη μελέτη ενός, εκ προοιμίου, δύσκολου τομέα της Γλώσσας μας, όπως είναι η σύνταξη του λόγου. Πάνω σ αυτό το πλαίσιο, η θεωρία του βιβλίου είναι δομημένη στα γνωστά τρία μέρη του Συντακτικού, την Πρόταση και τους όρους της, τη Σύνδεση των προτάσεων και τα Σχήματα Λόγου. Στα επιμέρους κεφάλαια που εμπεριέχονται στα μέρη αυτά, δίνεται λύση σε κάθε συντακτικό φαινόμενο και έτσι λύνονται οι απορίες που τυχόν δημιουργούνται. Έτσι, με εύληπτο τρόπο αντιμετωπίζονται στα επιμέρους κεφάλαια του βιβλίου τα «απαιτητικά» συντακτικά φαινόμενα όπως αυτά του πλάγιου λόγου, των ρηματικών επιθέτων σε –τός και –τέος, των υποθετικών λόγων, της ανάλυσης μετοχών, της έλξης του αναφορικού και των λανθανόντων υποθετικών λόγων.

Στο τέλος κάθε κεφαλαίου, εξάλλου, το βιβλίο είναι διανθισμένο με αρκετές ασκήσεις για εξάσκηση(όχι πάντως υπερβολικές σε αριθμό, ώστε να απωθούν τον αναγνώστη-μαθητή),που κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον του μαθητή, καθώς καλύπτουν όλα τα συντακτικά φαινόμενα, ακόμα κι αυτά που μέσα στην τάξη καλύπτονται ελλιπώς ή περιστασιακά,όπως το άρθρο, οι αντωνυμίες, τα μόρια, οι εμπρόθετοι επιρρηματικοί προσδιορισμοί και τα σχήματα λόγου.

Απώτερος στόχος και φιλοδοξία μου, επομένως, είναι το βιβλίο να αποτελέσει πολύτιμο αρωγό, τόσο για το μαθητή, στην προσπάθειά του να διεισδύσει στα «μυστικά» του αρχαιοελληνικού λόγου, όσο και για το συνάδελφο καθηγητή, που θα έχει στα χέρια του ένα πολύτιμο εργαλείο, αρωγό στη διδασκαλία του, έτσι κι αλλιώς, απαιτητικού μαθήματος του Συντακτικού.

Όσον αφορά το δεύτερο σκέλος του ερωτήματός σας,το πόνημά μου δεν αποσκοπεί στην πλήρωση του οποιουδήποτε κενού στη σχετική βιβλιογραφία. Στην αγορά κυκλοφορούν πονήματα αξιόλογων συναδέλφων, ο καθένας από τους οποίους έχει προσφέρει το δικό του «λιθαράκι» στην αποκωδικοποίηση των «στρυφνών» και αμφιλεγόμενων συντακτικών φαινομένων. Η καινοτομία όμως που φέρνει το βιβλίο μου είναι η πιο «φρέσκια» οπτική σ όλα αυτά, ο σύγχρονος τρόπος γραφής που δεν κουράζει, δεν απωθεί, καθώς η αισθητική του βιβλίου είναι τέτοια που κατά γενική ομολογία ελκύει τον αναγνώστη.

Τι μπορεί να προσφέρει στο σύγχρονο άνθρωπο μια γλώσσα χιλιάδων ετών; Τι ανακαλύψατε πως κρύβει μέσα της και την αγαπήσατε;

Η γλώσσα αποτελεί διαχρονικό στοιχείο πολιτισμού. Σηματοδοτεί την ανθρώπινη ύπαρξη, κανοναρχεί την ανθρώπινη σκέψη στο πέρασμα των αιώνων. Συνεπώς και ο σύγχρονος άνθρωπος, ο άνθρωπος της τεχνολογίας, οφείλει να τη γνωρίζει και να τη χειρίζεται σωστά, για να αποδίδει εύστοχα τις σύνθετες έννοιες της καθημερινότητας. Από την ποιότητα της χρήσης της γλώσσας εξαρτάται και η ποιότητα της εξωτερίκευσης του «είναι» του, η δυνατότητα έκφρασης των βιωμάτων και των μύχιων σκέψεων και συναισθημάτων του.

Αυτή η εσωτερική δύναμη και ενάργεια της γλώσσας λοιπόν είναι που από παιδί με ήλκυσε. Η εντρύφηση στον μαγευτικό κόσμο και στην πολυκύμαντη χρήση της αποτέλεσε «πρόκληση» για μένα. Από τη στιγμή λοιπόν που η Αρχαία Ελληνική αποτελεί τη βάση, την ουσία της Νέας Ελληνικής, η άρτια γνώση των συντακτικών κανόνων της στοιχειοθετεί μια «εκ των ων ουκ άνευ» συνθήκη για την επίτευξη αυτού του στόχου. Και είμαι ιδιαίτερα ευτυχής, που πλέον (εδώ και τρεις δεκαετίες) ασχολούμαι επιστημονικά με το συγκεκριμένο αντικείμενο, που είναι τόσο ελκυστικό, ώστε καθημερινά ανακαλύπτω νέους δρόμους αλλά και καθοδηγώ τους μαθητές μου στο να ανακαλύπτουν κι αυτοί με τη σειρά τους καθημερινά την αξία και την προσφορά της στις καθημερινές επικοινωνιακές τους ανάγκες.

Τα αρχαία ελληνικά μπορεί να τα μάθει οποιοσδήποτε ενδιαφέρεται για τη γλώσσα;Πως θα την χαρακτηρίζατε, ως απλά μια γλώσσα επικοινωνίας;

Τα αρχαία ελληνικά δεν είναι απλώς μια γλώσσα επικοινωνίας. Συνιστούν ένα γλωσσικό κώδικα που συναπαρτίζεται από έννοιες και συλλήψεις, οι οποίες, όλες μαζί, αποτελούν ένα σύστημα, μια ενιαία σύλληψη για τον κόσμο, τη φύση, τον άνθρωπο και το Θείο. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η «σφραγίδα» του αρχαιοελληνικού πολιτισμού παραμένει ανεξίτηλη ακόμα και σήμερα σε όλο το Δυτικό πολιτισμό, καθώς συνιστά μια αξία οικουμενική. Μόνο το ελληνικό πνεύμα θεμελιώνεται πάνω στην έννοια «άνθρωπος», που αυτοπροσδιορίζεται και δεν ετεροκαθορίζεται ούτε κηδεμονεύεται από υπέρτερες δυνάμεις.

Επομένως το ελληνικό πνεύμα αγγίζει και εμπνέει τους ανθρώπους διεθνώς, γι αυτό και τα αρχαία ελληνικά επιβάλλεται να αποτελούν αντικείμενο ενδελεχούς μελέτης σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο. Αρκετές μάλιστα χώρες, έχοντας αντιληφθεί τη χρησιμότητά τους(αναγνωρίζοντας ότι ο ανθρωπισμός, η πολιτική ελευθερία, ο κριτικός στοχασμός, η δημοκρατία αποτελούν κεντρικές αξίες του ελληνικού πνεύματος που ενέπνευσαν και εξακολουθούν να εμπνέουν τις δυτικές αξίες) έχουν εντάξει στο πρόγραμμα σπουδών τους τη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών, ώστε να διδαχθούν οι μαθητές από μικρή ηλικία ένα γλωσσικό σύστημα που εμπεριέχει και προβάλλει έννοιες και προβληματισμούς, οι οποίοι θεμελίωσαν τις Τέχνες και τις Επιστήμες στην πορεία των αιώνων.

Έχει υποστηριχθεί από αρκετούς πως τα αρχαία ελληνικά είναι μια νεκρή γλώσσα, είναι έτσι; Πότε θεωρείται μια γλώσσα ζωντανή;

Τα αρχαία ελληνικά μιλιούνται αδιαλείπτως εδώ και χιλιετίες. Μιλιούνται και σήμερα σε καθημερνό επίπεδο, είτε αυτούσια είτε σε στερεότυπες φράσεις είτε ελαφρώς(πράγμα απολύτως φυσιολογικό) παραλαγμένα. Και είναι γεγονός πως όποιος δε γνωρίζει τα αρχαία ελληνικά, αδυνατεί να κατανοήσει τη βαθύτερη ουσία των λέξεων που καθημερινά χρησιμοποιεί και υποπίπτει σε λεξιλογικά και εκφραστικά λάθη. Πώς είναι δυνατόν λοιπόν να ευσταθεί μια άποψη που τα θεωρεί «νεκρή» γλώσσα».

Αν θέλει συνεπώς ένας μαθητής να εντρυφήσει όχι μόνο στο κάλλος διαχρονικών έργων παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς αλλά να μυηθεί και να κατανοήσει πρωτίστως την ελληνική γλώσσα μελετώντας τις ρίζες της, οφείλει να γνωρίζει αρχαία ελληνικά. Έτσι, μέσα από τις ετυμολογίες των λέξεων, θα ανακαλύψει συναρπαστικές διαδρομές ιχνηλατώντας και χαρτογραφώντας εκπληκτικά μονοπάτια του ανθρώπινου νου. Θα μάθει πως η γλώσσα είναι ζωντανός οργανισμός, είναι δομή, αντίληψη, νόηση και συναίσθηση συγχρόνως, τόσο ζωντανή όσο και η ίδια η ζωή..Τα αρχαία ελληνικά εξάλλου είναι ένα μάθημα που στηρίζεται στη λογική και τη διάρθρωση των μαθηματικών και δη της Γεωμετρίας. Ας θυμηθούμε την επιγραφή στην είσοδο της Ακαδημίας του Πλάτωνα «Αγεωμέτρητος μηδείς εισίτω».

Εφόσον οι μαθητές διδαχθούν σωστά λοιπόν τα αρχαία ελληνικά, θα διαμορφώσουν, μέσω της δημιουργικής συναναστροφής τους μ αυτά, με ασφαλή κριτήρια το δικό τους γραπτό και προφορικό λόγο αναπτύσσοντας πολύτιμες αρετές, όπως είναι η εκφραστική ακρίβεια, η λιτότητα και η ευστοχία! Κατ αυτόν τον τρόπο θα μπορούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις επικοινωνίας του μικρόκοσμου στον οποίο ζουν, αλλά και να κατανοήσουν σε βάθος τους πολιτιστικούς δεσμούς των νεότερων γλωσσών δεδομένου ότι τα γλωσσικά της δάνεια σ αυτές είναι πάρα πολλά μεταφέροντας ταυτόχρονα και άπειρα πολιτισμικά της αγαθά.

Από την Ευρώπη έως την Αερική και από την Ωκεανία έως την Ασία, τα αρχαία ελληνικά κατέχουν μια εξέχουσα θέση στο εκπαιδευτικό σύστημα και διδάσκονται σε μεγάλα πανεπιστήμια. Στο δικό μας εκπαιδευτικό σύστημα, έχουν της θέση που τους αρμόζει, έχουν την αποδοχή και την αγάπη των μαθητών και αν όχι για ποιους λόγους;

Πράγματι, είναι γεγονός ότι τα αρχαία ελληνικά, ενώ χαίρουν εκτίμησης και σεβασμού διεθνώς, στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα δεν έχουν τη θέση που τους αρμόζει. Το κυριότερο είναι όμως πως δε διδάσκονται σωστά. Αυτό συμβαίνει, γιατί αντιμετωπίζουμε τη γλώσσα ως απλό μέσο, ως ένα απλό εργαλείο κι όχι ως Αξία. Αν όμως σταθούμε στην αξιακή σύλληψη και διάσταση της γλώσσας, της γλώσσας ως στοιχείο αποδεικτικό του πολιτισμού, της γλώσσας που είναι άρρηκτα συνυφασμένη με τη σκέψη και την ταυτότητα ενός λαού, τότε η διδασκαλία της θα πρέπει να κατέχει νευραλγικό ρόλο σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, από τη Νηπιαγωγείο μέχρι το Λύκειο.

Τι πρέπει να γίνει λοιπόν ουσιαστικά; Πρωτίστως να ανανεωθούν τα παρωχημένα εκπαιδευτικά συγγράμματα αρχής γενομένης από το Γυμνάσιο, όπου τα εγχειρίδια των αρχαίων ελληνικών χρήζουν άμεσης αναθεώρησης και αναμόρφωσης τόσο ως προς το κειμενικό τους πλαίσιο όσο και ως προς τις ασκήσεις, οι περισσότερες εκ των οποίων είναι άτοπες. Σημαντική παράμετρος του όλου εγχειρήματος αποτελεί και η ολόπλευρη κατάρτιση των εκπαιδευτικών που τα διδάσκουν. Αν οι ίδιοι δε φροντίσουν να εμποτίσουν τη σκέψη και τη συνείδηση των μαθητών με τη βαθιά γνώση της σημασίας και της ιδιαίτερης αξίας των αρχαίων ελληνικών, η όποια προσπάθεια αναβάθμισης του μαθήματος θα πέσει στο κενό. Είναι, τέλος ,αδήριτη ανάγκη να αυξηθεί ο χρόνος διδασκαλίας τους σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, ώστε να είναι επαρκής για την αξιοποίηση όλων των εργαλείων που απαιτούνται για την ενδελεχή διδασκαλία του πολύ απαιτητικού αυτού μαθήματος, το οποίο θα μπορούσε να γίνει ακόμα πιο θελκτικό, αν διανθιζόταν με τη συνδρομή του διαδικτύου και της σύγχρονης εκπαιδευτικής τεχνολογίας.

Υπάρχουν, επομένως, τρόποι ουσιαστικής αναβάθμισης του μαθήματος. Με την κατάλληλη πολιτική βούληση θα μπορούσαν να βρουν άμεση εφαρμογή στα σύγχρονα ελληνικά εκπαιδευτικά δεδομένα, γιατί είναι λυπηρό να εκτιμώνται και να διδάσκονται αυτά διεθνώς κι εδώ κατ ουσίαν να απαξιώνονται.

Τι ετοιμάζετε για το μέλλον;

Η έκδοση του Συντακτικού μου, ενός επιστημονικού εγχειριδίου με πολλές απαιτήσεις, απομύζησε πολύ χρόνο από την καθημερινότητά μου. Η Διεύθυνση σπουδών ενός Γενικού Φροντιστηρίου, εξάλλου, με πολυμελές προσωπικό απαιτεί αφοσίωση και ολοκληρωτικό «δόσιμο», καθώς μιλάμε για εκπαιδευτική μονάδα, όπου η μέριμνα για την ολόπλευρη πρόοδο του κάθε παιδιού αποτελεί μέγιστη πρόκληση και ευθύνη.

Κάτω απ αυτές τις συνθήκες λοιπόν, η έκδοση ενός νέου πονήματος δεν είναι εύκολη υπόθεση. Είναι όμως στα πλάνα μου και σύντομα θα αρχίσω την προεργασία γι αυτό!

Κλείνοντας, θα ήθελα να σας ευχαριστήσω από καρδιάς γι αυτήν την πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη, όπου μπόρεσα να αναπτύξω τις σκέψεις μου για την ελληνική γλώσσα και να τις μοιραστώ μαζί σας αλλά και με τους αναγνώστες σας στο Bookia.gr. Εύχομαι καλές αναγνωστικές περιπλανήσεις!

Πηγή: bookia.gr