5η Ιουνίου: Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος

Δρ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΠΟΥΛΟΣ Π. ΣΥΜΕΩΝ

Η Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος καθιερώθηκε από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών στη Στοκχόλμη στις 13 Ιουνίου 1972, με σκοπό να αφυπνίσει τους πολίτες σχετικά με τα ζητήματα του περιβάλλοντος και να εντείνει το ενδιαφέρον και τις δράσεις σε πολιτικό επίπεδο.

 Η Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος υπογραμμίζει το πόσο βασιζόμαστε όλοι μας στη φύση και στην υγεία του πλανήτη μας. Η ποιότητα του νερού που πίνουμε, τα τρόφιμα που τρώμε και ο αέρας που αναπνέουμε, όλα εξαρτώνται από την προστασία του φυσικού κόσμου. Ωστόσο, το περιβάλλον αντιμετωπίζει πρωτοφανείς κινδύνους, οι οποίοι προκαλούνται από την ανθρώπινη δραστηριότητα.

Η εκρηκτική ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας κατέδειξε πασιφανώς την ανεπάρκεια της «Ηθικής και Φυσικής Τάξης» στο σημερινό κόσμο. Ο άνθρωπος κατέστη «γεωφυσική» δύναμη επιφέροντας μεταβολές στο κλίμα, στην πανίδα και στη χλωρίδα, που ως πρόσφατα μόνο μεγάλες γεωλογικές μεταβολές μπορούσαν να προκαλέσουν.

Ο σημερινός άνθρωπος βρίσκεται αντιμέτωπος με δύο μεγάλες περιβαλλοντικές απειλές, την απορρύθμιση του κλίματος και την κατάρρευση της βιοποικιλότητας. Η κλιματική κρίση γίνεται αντιληπτή ως μια κρίση, που επιταχύνει και επιδεινώνει το σύνολο των άλλων κρίσεων, όπως τη διατροφική, του νερού, του μη σεβασμού των δικαιωμάτων του ανθρώπου, τη μεταναστευτική, των εν γένει γεωπολιτικών εντάσεων, των ακραίων φαινομένων κ.λπ.Οι περιβαλλοντικές επιρροές μπορούν να επηρεάσουν την υγεία και να συμβάλουν σε χρόνιες ασθένειες, όπως το άσθμα και οι αλλεργίες. Η κλιματική αλλαγή θεωρείται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ως μία από τις μεγαλύτερες απειλές για την υγεία του ανθρώπου.

Ακόμη και αν σεβαστεί κανείς τις δεσμεύσεις της συμφωνίας του Παρισιού, δηλαδή μια μέγιστη αύξηση της μέσης θερμοκρασίας κατά 2οC, ο αριθμός των ειδών, που ζουν σε πιο πλούσιες σε βιοποικιλότητα περιοχές, θα μειωθεί κατά 25% ως το 2080, επισημαίνεται σε μια έκθεση, που δημοσιεύτηκε στις 14 Μαρτίου 2018 με τίτλο «Lanatureface au chocclimatique”, και η οποία πραγματοποιήθηκε από τη WWF (Fonds mondial pour la nature) και από τα πανεπιστήμια East Anglia (Ηνωμένο Βασίλειο) και James – Cook (Αυστραλία). Στη συνέχεια τονίζεται στην παραπάνω έκθεση, ότι στην περίπτωση που η ανθρωπότητα δεν κάνει τίποτα για να αντιμετωπίσει ή να περιορίσει την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη, τότε η μέση θερμοκρασία μπορεί να αυξηθεί κατά 4,5οC και ως επακόλουθο αυτού θα απειληθούν υπό εξαφάνιση το 50% των ειδών.

Η κλιματική αλλαγή συνιστά μια υπαρξιακή απειλή για τον ανθρώπινο πολιτισμό σε βραχυπρόθεσμο έως μεσοπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα, σύμφωνα με ένα «σενάριο» που έδωσε στη δημοσιότητα το Εθνικό Κέντρο Breakthrough για την Αποκατάσταση του Κλίματος στη Μελβούρνη της Αυστραλίας. Κάθε δεκαδικός αριθμός της αύξησης της θερμοκρασίας της Γης μπορεί να σημαίνει κλιμάκωση των κυμάτων καύσωνα, των ακραίων βροχοπτώσεων, των ξηρασιών, της τήξης του χιονιού και του πάγου στις κορυφές βουνών, επιπλεόντων κομματιών πάγου, παγετώνων. Η κλιματική κρίση απαιτεί άμεση και συλλογική δράση σε όλα τα επίπεδα, από την πολιτεία μέχρι τον κάθε πολίτη, ώστε να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα του πλανήτη και η ποιότητα ζωής των μελλοντικών γενεών

  Δεν είναι μόνο η κλιματικής αλλαγή που απειλεί τη βιοποικιλότητα. Είμαστε καθημερινά μάρτυρες μιας καταστροφής και ενός κατακερματισμού των βιοτόπων και των οικοσυστημάτων εξαιτίας κυρίως της επίδρασης της γεωργίας, της κτηνοτροφίας ή της εκμετάλλευσης των δασών, του κυνηγιού, του παράνομου κυνηγιού και της ρύπανσης. Η υποβάθμιση των οικοσυστημάτων είναι κυρίως η βασική αιτία της εξάπλωσης ορισμένων ασθενειών. Η υποβάθμιση του εδάφους ωθεί τον πλανήτη προς την έκτη μαζική εξόντωση των ζωντανών οργανισμών. Η καταστροφή της βιοποικιλότητας θα βλάψει επίσης 3,2 δισεκατομμύρια ανθρώπους, σύμφωνα με την πρώτη παγκόσμια έκθεση, που δημοσιεύτηκε κατά τη σύνοδο της IPBES (Plate-formeinter gouvernement alescientifiqueetpolitiquesurlabiodiversitéetlesservicesécosystémiques), που πραγματοποιήθηκε στην Κολομβία.

Στις ημέρες μας, η διεθνής κοινότητα ανησυχεί σε υψηλό βαθμό όχι μόνο για τις επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής, αλλά και για τις επιδράσεις της οικονομικής δραστηριότητας του ανθρώπου πάνω στη βιοποικιλότητα. Στα τέλη του 2017, 15.000 επιστήμονες από ολόκληρο τον κόσμο υπενθύμιζαν στη διεθνή κοινωνία την αυξανόμενη επίδραση των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, η οποία θέτει σε κίνδυνο το μέλλον του ανθρώπου εξαιτίας της κλιματικής υπερθέρμανσης και της διάβρωσης της βιοποικιλότητας. Δεν είναι μόνο ο άνθρωπος που θα επηρεασθεί από την κλιματική υπερθέρμανση. Το σύνολο των φυτών και των ζώων, είτε αυτά κολυμπούν, είτε πετούν, είτε τέλος έρπουν βρίσκεται υπό απειλή, εξαιτίας της ανύψωσης της μέσης θερμοκρασίας και των καταστροφικών επεμβάσεων του ανθρώπου.

Μείωση της καλλιεργούμενης γης, κακές γεωργικές πρακτικές και διάβρωση, αλλά επίσης και ρύπανση ή ακόμη και ανεξέλεγκτη αστική εξάπλωση είναι μεταξύ των αιτίων. Τα μεγάλα αφρικανικά θηλαστικά βρίσκονται σε κίνδυνο, τα κοράλλια απειλούνται, τα ψάρια και τα δάση έρχονται αντιμέτωπα με την υπερεκμετάλλευση.

Η βιοποικιλότητα των μορφών ζωής πάνω στη γη συνεχίζει να μειώνεται σημαντικά στο σύνολο των περιοχών του κόσμου, μειώνοντας έτσι την ικανότητα της φύσης να συνεισφέρει στην ευημερία των πληθυσμών. Αυτή η ανησυχητική τάση θέτει σε κίνδυνο την παγκόσμια οικονομία, τους τρόπους ζωής, την ασφάλεια των τροφίμων και την ποιότητα ζωής παντού στον κόσμο.

Παντού σε ολόκληρη την επιφάνεια του πλανήτη η μείωση της βιοποικιλότητας συνεχίζεται με αμείωτη ένταση, μειώνοντας ταυτόχρονα σημαντικά την ικανότητα της φύσης να συνεισφέρει στην ευημερία των πληθυσμών. Αν δεν ενεργήσει έγκαιρα η διεθνής κοινότητα για να σταματήσει τον καταστροφικό ρυθμό, να αντιστρέψει την πορεία, θα τεθεί σε κίνδυνο όχι μόνο το μέλλον που επιθυμούμε, αλλά και η σημερινή ζωή.

Οι περισσότεροι άνθρωποι ζούμε σε ένα τεχνητό περιβάλλον, είμαστε όλο και πιο πολύ πολίτες, κάτοικοι ενός τεχνητού σύμπαντος, χωρίς επαφή με τη φύση και ακόμη περισσότερο χωρίς γνώσεις των δεσμών, που συνδέουν το δικό μας είδος με τα άλλα, του ρόλου των οικοσυστημάτων για τις δικές μας ανθρώπινες οικονομίες. Οι γνώσεις που έχουν αποκτηθεί από την οικολογική επιστήμη τα τελευταία χρόνια δυστυχώς δεν αποτελούν κομμάτι της δικής μας γενικής κουλτούρας. Παραμένουμε φυλακισμένοι μέσα σε μια εικόνα, όπου τα άλλα είδη είναι είτε ενοχλητικά, είτε άχρηστα, σε κάθε περίπτωση συνιστούν αυτά ένα συνονθύλευμα δυσδιάκριτων και μυστηριωδών υπάρξεων. Ελάχιστοι από τους πολίτες μας γνωρίζουν αρκετά, για παράδειγμα, για την ύπαρξη των επικονιαστών και την αναγκαιότητα αυτών για τη χλωρίδα και τη βλάστηση, ή για τους δεσμούς μεταξύ των πουλιών και των εντόμων, ώστε να καταστεί ο άνθρωπος ικανός να αντιληφθεί τι συμβαίνει γύρω του. Παρατηρείται ένα τεράστια κενό, ένα τεράστιο έλλειμμα γνώσεων, μια πραγματική νεκρή γωνία της γενικής κουλτούρας. Και είναι πολύ σημαντικό, επειδή σε αυτή τη νεκρή γωνία κρύβεται μία άνευ προηγουμένου αλήθεια. Η ανακάλυψη, δηλαδή, ότι η γνώση είναι πρωταρχικός παράγοντας ευαισθητοποίησης του ατόμου για το περιβάλλον. Αυτό συνιστά και μια μεγάλη πρόκληση για το σημερινό σχολείο.   Η Παιδαγωγική, λοιπόν, καλείται να αναλάβει τις ευθύνες της και κατά συνέπεια στα πλαίσια της χειραφέτησης – ενηλικίωσης θα πρέπει να διπλασιάσει τις προσπάθειες, ώστε ο κάθε μαθητής, ο κάθε άνθρωπος να περάσει σε δράση προστασίας του περιβάλλοντος και να αναπτύξει μια φιλική διαμόρφωση των σχέσεών του με τη φύση.

Από χρηστική άποψη, πολλές επιστημονικές δημοσιεύσεις έχουν καταγράψει και αξιολογήσει σε καταλόγους τις υπηρεσίες, που προσφέρουν τα οικοσυστήματα. Όλα τα ζωντανά είδη αλληλοεπηρεάζονται και βρίσκονται σε μια σχέση μεταξύ τους επισημαίνει η Επιστημονική Οικολογία. Έτσι, όλη η δική μας οικονομία, όλες οι δικές μας ανάγκες, τα πάντα εξαρτώνται από τα οικοσυστήματα. Δεν υπάρχει γεωργική παραγωγή χωρίς τη βοήθεια των επικονιαστών, χωρίς τη ζωή του εδάφους (γαιοσκώληκες, βακτήρια, αναρίθμητα ασπόνδυλα..). Τα δάση δε μας εφοδιάζουν μόνο με ξύλα, αλλά ρυθμίζουν και το κλίμα. Τα φυτά στην κυριολεξία μετατρέπουν την ατμόσφαιρα τέτοια, όπως τη γνωρίζουμε, δηλαδή πλούσια σε οξυγόνο, ώστε να είναι αναπνεύσιμη από εμάς. Η βλάστηση προστατεύει το έδαφος από τη διάβρωση, μας προσφέρει μόρια, που εκμεταλλευόμαστε με χίλιους τρόπους.

Τα ερπετά, τα αμφίβια, οι νυχτερίδες… ρυθμίζουν τους καταστροφείς των καλλιεργειών και μας απαλλάσσουν από την πλημμυρίδα των δηλητηρίων (φυτοφάρμακα, μυκητοκτόνα, ζιζανιοκτόνα κ.λπ.). Η βιοποικιλότητα επίσης είναι ένας δείκτης για την υγεία του περιβάλλοντος. Η καταστροφή της πανίδας και της χλωρίδας τόσο στη χώρα μας, όσο επίσης στο σύνολο του κόσμου έχει φθάσει σε ένα κριτικό και επικίνδυνο σημείο. Ένας κόσμος εχθρικός στην πανίδα και τη χλωρίδα, δηλαδή υπερτεχνητός, κορεσμένος από δηλητήρια με μέταλλα, πνιγμένος από τη ρύπανση έχει πολύ λίγες ευκαιρίες να είναι βιώσιμος και για το δικό μας ιδιαίτερο είδος. Με ποιο δικαίωμα επιλέγουμε τον τρόπο της υπόστασής μας στον κόσμο, που συμπεριλαμβάνει την εξόντωση κάθε άλλης μορφής ζωής; Τεχνικά αυτό είναι εκτός πραγματικότητας, βιολογικά αυτό είναι επικίνδυνα θανατηφόρο.

Οι πρόσφατες μεγάλες γεωπολιτικές αλλαγές, που έχουν θέσει την εντεινόμενη κλιματική και περιβαλλοντική κρίση σε δεύτερη μοίρα, η αυξανόμενη πόλωση μεταξύ των χωρών, ο μεγάλος αριθμός πολέμων και συρράξεων που διεξάγονται στον πλανήτη και η διάβρωση των δημοκρατικών κατακτήσεων και δικαιωμάτων, κάνουν ακόμη επιτακτικότερη την ανάγκη ποιοτικής εκπαίδευσης για το περιβάλλον σε όλα τα επίπεδα. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση η κατάρρευση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, η κατάργηση των ζωνών χαμηλών εκπομπών (LEZ), η χαλάρωση του στόχου για μηδενική καθαρή τεχνητή παραγωγή και η επαναφορά ενός νεονικοτινοειδούς φυτοφαρμάκου καταδεικνύουν την υποβάθμιση του ενδιαφέροντος για το περιβάλλον. Μετά από χρόνια ανάπτυξης, οι επενδύσεις για το κλίμα παρουσιάζουν στασιμότητα εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύμφωνα με έκθεση του Ινστιτούτου Οικονομικών του Κλίματος (I4CE), που δημοσιεύθηκε την Τρίτη 3 Ιουνίου, οι δαπάνες αυτές έχουν παραμείνει στάσιμες το 2023, φτάνοντας τα 498 δισεκατομμύρια ευρώ, σε σύγκριση με 491 δισεκατομμύρια ευρώ το 2022 (αύξηση μόνο 1,5%). Ακόμα πιο ανησυχητικό είναι ότι τα πρώτα διαθέσιμα στοιχεία για το 2024 δείχνουν ότι αυτές οι επενδύσεις έχουν μειωθεί ακόμη και σε ορισμένους βασικούς τομείς.

Στην ξηρά, στις θάλασσες και στους αιθέρες ο αντίκτυπος του ανθρώπου πάνω στη φύση είναι ολέθριος και αποκαλύπτεται όλο του το αποκαρδιωτικό και καταστροφικό του έργο.Δεν υπάρχει χρόνος για χάσιμο. Αυτή είναι η μάχη της ζωής μας.