Συνέντευξη με την ζωγράφο Ζάνα Βόσσου
Αναδημοσίευση από independent.gr
Καλώς ήρθατε στο Independent.gr. Αρχικά θα ήθελα να μας πείτε ποια είναι η Ζάνα Βόσσου;
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην πρώην Γιουγκοσλαβία, στην πόλη Μπίτολα, σημερινή Βόρια Μακεδονία, όπου σπούδαζα στην Νομική σχολή. Παράλληλα με όλη μου την σχολική πορεία η τέχνη ήταν αναπόσπαστο κομμάτι μου. Παρακολουθούσα και συμμετείχα ενεργά σε εργαστήρια ζωγραφικής όπου στην εφηβική μου ηλικία απέσπασα και βραβείο σε Πανγιουγκοσλαβικό τότε διαγωνισμό. Ασχολήθηκα με την δημιουργική γραφή και το σχέδιο ρούχων.
Από το 1987 ζω και εργάζομαι στην Ελλάδα. Το πάθος μου για εξέλιξη πάνω στην τέχνη δεν σταμάτησε ποτέ. Έτσι για πολλά χρόνια παρακολούθησα διάφορα εργαστήρια τέχνης όπως ζωγραφική, αγιογραφία, ψηφιδωτό, κόσμημα, διακόσμηση διατηρώντας και το δικό μου εργαστήριο.
Η τέχνη ήταν μονόδρομος για μένα που με οδήγησε στην πύλη της Σχολής Καλλών Τεχνών που πέρασα. Για δεύτερη φορά πλέων φοιτήτρια με διαφορετικές συνθήκες, ηλικία, γλώσσα αλλά με την δίψα για τέχνη αποφοίτησα από το τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών της Σχολής Καλών Τεχνών Φλώρινας με τίτλο Visual Artist/ Integrated Master of Art με Άριστα. Σήμερα συνεχίζω τις σπουδές μου στο τμήμα σκηνογραφίας και ενδυματολογίας στην ίδια σχολή. Ότι καινούριο μου προσφέρεται και μου κινεί το ενδιαφέρον το παρακολουθώ.
Τα τρία τελευταία χρόνια σκηνογραφώ θεατρικές παραστάσεις σε τρεις θεατρικές ομάδες στην πόλη μου με τις οποίες συνεργάζομαι.
Είμαι μέλος του Εικαστικού Επιμελητηρίου Ελλάδος , ενεργό μέλος του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Φλώρινας, μέλος της ομάδας «Φλώροι Εικαστικοί» της σχολή Καλών Τεχνών.
Έχω πραγματοποιήσει περίπου 30 εκθέσεις ομαδικές και 2 ατομικές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ενώ έχω αποσπάσει και κάποιες διακρίσεις. Ενδεικτικά αναφέρω Biennale Bari- Ιταλίας, Contemporize Athina, Epidaurus, έχω διακριθεί στην Ουάσιγκτον των ΗΠΑ και Osten Biennale Skopje, συμμετείχα στο Art Colony Albania, στο Timisoara Rumania, συμμετοχή επίσης στην Σερβία στο πρώην ανάκτορο του Kral Petar καθώς και στο 1ο Balkan Festival Prespa και πολλά άλλα.
Τα έργα μου βρίσκονται στην Ελλάδα και στο Εξωτερικό σε δημόσια και ιδιωτικά κτήρια και συλλογές.
Τι σημαίνει για σας η τέχνη και πως μπήκε στην ζωή σας;
Θα ξεκινήσω με μία φράση του Πικάσο που είναι η αλήθεια μου «Κάθε παιδί κρύβει μέσα του ένα καλλιτέχνη» και θα συμπληρώσω πως δεν υπάρχει το «ταλέντο» για εμένα. Είναι μια ψευδαίσθηση. Είναι απλώς μία δεξιότητα σε κάτι που χρειάζεται πολύ προσπάθεια για να βγει κάποτε στην επιφάνεια.
Τον μαγικό κόσμο της τέχνης τον ανακάλυψα απ’ όταν θυμάμαι τον εαυτό μου σε ηλικία περίπου 3- 4 χρονών στο ατελιέ ραπτικής της γιαγιάς μου. Τα χρώματα, οι υφές των υφασμάτων, κλωστές, πατρόν, σχέδια, ό ήχος της ραπτομηχανής, η έννοια της δημιουργίας από την αρχική ιδέα στο τελικό αποτέλεσμα, η έννοια του ωραίου , η αρμονία ,η θεατρικότητα ήταν ο φυσικός μου χώρος. Εκεί λοιπόν έκανα τα πρώτα μου σχέδια και πολύ αργότερα έμαθα και την τέχνη της ραπτικής. Κάπως έτσι η ζωγραφική και η τέχνη έγινε για μένα ζωή και η ζωή παιχνίδι. Ένα καταφύγιο. Αρχή και τέλος. Ένας μονόδρομος χωρίς επιστροφή.
Κοιτώντας το σύνολο των έργων σας βλέπει κανείς πληθώρα τεχνικών και υλικών που άλλοτε συνδυάζονται, άλλοτε συμπληρώνονται κι άλλοτε διαφοροποιούνται. Θα ήθελα λοιπόν να σας ρωτήσω αν το υλικό και η τεχνική σας οδηγούν στο τελικό αποτέλεσμα ή αν το αποτέλεσμα καθορίζει το υλικό και την τεχνική. Πως η ιδέα γίνεται πράξη;
Θεωρώ πως η γνώση και η μελέτη πάνω στην τεχνική είναι το θεμέλιο στην τέχνη. Μετά είναι η ιδέα. Γιατί χωρίς την γνώση και η ιδέα θα αλλοιωθεί πάνω στο έργο όποια μορφή τέχνης και να είναι. Θεωρώ επίσης πως την καλλιτεχνική γλώσσα και ταυτότητα την αποκτάς βήμα βήμα, κάνοντας διατριβή με πολλά μέσα και ειδικά όταν διαπιστώνεις ότι τα υλικά μιλούν και αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους.
Έχω περάσει και δουλέψει από παλιές παραδοσιακές τέχνες όπως αγιογραφία, ψηφιδωτό, φρέσκο, εγκαυστική αλλά και με διάφορα υλικά χρωμάτων όπως λάδια, ακουαρέλες, μελάνια. Η τέχνη εξελίσσεται και εγώ παίρνω ερεθίσματα και πειραματίζομαι.
Θα έλεγα πως θα παρουσίαζα τον εαυτό μου σαν multimedia καλλιτέχνιδα με εξπρεσιονιστική γλώσσα γραφής. Δεν επιδιώκω το «όμορφο έργο», δεν βασίζομαι στον ρεαλισμό αλλά στο συναίσθημα.
Το θέμα μου μπορεί να βγει μετά από πολύ μελέτη και έρευνα και άλλες φορές πολύ αυθόρμητα. Ενώ κάποιες ιδέες τις αφήνω να ωριμάσουν στον χρόνο για να πάρουν μορφή.
Όταν δουλεύεις με ένστικτο και γρήγορες κινήσεις το χέρι γράφει αυτά που ξέρει πριν από εσένα. To υποσυνείδητο δεν περνά από έλεγχο. Διαισθάνεται, διηγείται, απελευθερώνεται. Στην πρώτη ματιά μπορεί να βλέπεις το θέμα του έργο αλλά με την δεύτερη ματιά λειτουργεί πολυεπίπεδα. Υπάρχει το εξωτερικό επίπεδο της αφηρημένης και παραμορφωμένης φόρμας και υπάρχει και ένα κρυμμένο επίπεδο που απελευθερώνεται με την παρατήρηση. Μερικές φορές και την δική μου γιατί δεν γνωρίζω τι ακριβώς γράφει το ασυνείδητο μέχρι να τελειώσει το έργο και μετά το παρατηρώ σαν θεατής. Η ζωγραφική μου είναι περισσότερο ανθρωποκεντρική. Μου αρέσει μέσα από το ανθρώπινο πρόσωπο και σώμα να βγάζω τα συναισθήματα. Σπάνια ένα έργο μου είναι μόνο του. Δουλεύω με ενότητες. Θέλω να είναι αφηγηματικά, να συνομιλούν μεταξύ τους. Μπορεί να έχουν δραματικότητα, ρομαντισμό, γενικά θέλω να είναι ατμοσφαιρικά, να υπάρχει θεατρικότητα.
Τα μέσα που χρησιμοποιώ είναι ποικίλα. Δουλεύω πολλά υλικά και τεχνικές. Άλλες φορές ξεχωριστά και άλλες μεικτές. Ανακαλύπτω συνεχώς όπως ανακαλύπτω και τον εαυτό μου γιατί είναι αλληλένδετα για την τέχνη, είμαι σε σύνδεση με το μέσα μου. Σε ένα πίνακα μπορεί να ανακαλύψεις πράγματα που δεν ήξερες ότι κουβαλάς. Η ζωγραφική λειτουργεί σαν καθρέφτης ψυχής. Η ενσυναίσθηση μέσα στην τέχνη την κάνει ζωντανή , αληθινή και δυναμική.
Ο κάθε ένας βλέπει κάτι που τον αφορά.
Υπάρχουν καλλιτέχνες που έχουν επηρεάσει την πορεία και το έργο σας;
Θαυμάζω και εμπνέομαι από πολλούς καλλιτέχνες. Έχω πατήσει πάνω και έχω μελετήσει κυρίως σε εξπρεσιονιστικά έργα, όπως του ζωγράφου Γιώργου Μπουζιάνη. Όπως έχει πει και ο ίδιος «Η ζωγραφική είναι ζωή, εάν κατακτήθηκε αυτό τότε έχουμε πετύχει. Το έργο μου πρέπει να ολοκληρωθεί είτε στην ζωγραφική είτε στην ζωή. Κατάφερες να το δώσεις στο έργο σου – Τότε έκανες τέχνη.» Αυτή η φράση είναι οδηγός μου.
Ο Πωλ Σεζάν με τις ακουαρέλες του με την δομή, τη σύνθεση, την παρατήρηση και τα ατελείωτα έργα. Ο Ματίς με τα κολάζ του και την φιλοσοφία με τα χρυσόψαρα του. Ο Ρόθκο για το κόκκινο του, που δεν είναι απλώς χρώμα αλλά συναίσθημα. Για μένα όλα φύρω μας είναι τέχνη. Δεν περιορίζεται μόνο στον καμβά, επηρεάζεται το έργο μου από πολλά. Από δημόσια έργα, γλυπτά, την αρχιτεκτονική που είναι θεμέλιο, είναι βάση, δομή κι γίνεται έργο τέχνης. Όπως το μάτι του Μοντριάν. Η σύγχρονη τέχνη, performance , η Μαρίνα Αμπράμοβιτς γιατί κατάφερε να κρατήσει το βλέμμα και την σιωπή, όπως ορίζει η ίδια είναι η μεταφορά της αλήθειας επί σκηνής και όχι παράσταση θεατρικού τύπου από θεατρικά και λογοτεχνικά κείμενα.
Τι είναι τέχνη για σας;
Δεν υπάρχει μια απόλυτη, καθολική απάντηση θεωρώ. Πιστεύω πως τα πάντα έχουν ειπωθεί στην τέχνη με πολλούς τρόπους και μέσα, ταυτόχρονα όμως τίποτα δεν έχει ειπωθεί. Στην τέχνη πάντα αιωρείται η αμφιβολία.
Από την άλλη η τέχνη είναι ένας ζωντανός οργανισμός που εξελίσσεται, εναντιώνεται στην ροή της κανονικότητας μέσα από τα μάτια του εκάστοτε καλλιτέχνη. Άρα όλες οι γενιές καλλιτεχνών αφήνουν το δικό τους στίγμα. Θα μπορούσα πολλά να πω για το τι είναι για μένα η τέχνη. Θα πω απλά ότι είναι κάτι που αναπνέει και μας υπενθυμίζει ότι είμαστε παρόντες όχι μόνο ως δημιουργοί και θεατές αλλά ως ζωντανοί άνθρωποι στον χώρο. Η τέχνη δεν εξηγείται απλώς υπάρχει μια στιγμή αιωνιότητας φυλαγμένη σε ύλη. Ίσως λοιπόν να είναι αυτό που μένει όταν όλα θα έχουν σβήσει. Είναι ο τρόπος που η σιωπή αποκτά φωνή.
Θεωρείτε ότι η τέχνη έχει όρια και αν ναι ποια είναι αυτά τα όρια για εσάς;
Η τέχνη από την φύση της δεν έχει όρια ή δεν μπορεί να έχει όρια γιατί αποτελεί έναν από τους πιο αυθεντικούς τρόπους έκφρασης , ερωτήσεων, απαντήσεων και της αλήθειας. Ως καλλιτέχνης νιώθω ελεύθερη να δημιουργώ, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι αναζητώ το «χωρίς όρια». Ίσως απλώς δεν έχει χρειαστεί να τα ξεπεράσω ή δεν έχουνε τεθεί.
Δεν σημαίνει όμως ότι δεν υπάρχουν για κάποιους άλλους ή ίσως τα όρια είναι απλά διαφορετικά για τον κάθε έναν.
Ο στόχος δεν είναι πάντα να προκαλέσει, απλά να εκφράσει ένα συναίσθημα, μια κραυγή. Θεωρώ πως ακόμα και στα πιο ακραία έργα ο καλλιτέχνης πρέπει να διαπερνά μια πινελιά ευγένειας μέσα στο «χωρίς όρια» έργο του.
Συχνά τα όρια τα θέτει ο θεατής ή το κοινωνικό πλαίσιο. Το θέμα είναι εάν ο θεατής μπορεί να συνδεθεί με αυτό και να δει πίσω από την εικόνα. Πίσω από το έργο, τότε ίσως καταλάβει ότι η τέχνη δεν περιορίζεται απλώς παίρνει κάθε φορά άλλη μορφή.
Ο Marcel Duchamp καλλιτέχνης του 20ου αιώνα έχει πει μια φράση «είναι ο θεατής που ολοκληρώνει το έργο τέχνης». Σημασία δίνεται όχι στον δημιουργό αλλά στο πως ο θεατής ερμηνεύει την τέχνη.
Τα χρώματα που επικρατούν στα έργα σας είναι το λευκό, κόκκινο και το μαύρο. Ποια είναι η σημασία τους, τι σημαίνουν για σας;
Το μελάνι και η ακουαρέλα είναι αγαπημένα μου υλικά. Η ρευστότητα τους, οι απεριόριστες αποχρώσεις που μπορείς να δημιουργήσεις διεγείρουν την φαντασία μου, την ελευθερία μου.
Το κόκκινο, το άσπρο και το μαύρο είναι τρία από τα πιο φορτισμένα χρωματικά σύμβολα στην τέχνη. Εκφράζουν κάτι ακραίο και δυναμικό, δεν σημαίνουν όμως μόνο δραματικότητα αλλά και αισιοδοξία.
Συνδυασμένα με εξπρεσιονιστική πινελιά οδηγούν σε έργα με ένταση και δυναμικότητα. Έχω την αίσθηση πως δεν τα διάλεξα. Αυτά με διάλεξαν. Το κόκκινο και το μαύρο είναι οι δύο άξονες της έκφρασης μου σε συνδυασμό με το λευκό. Το οποίο δεν λειτουργεί σαν κενό ή άδειος χώρος αλλά ως παύσεις, σαν σημεία ησυχίας μέσα στον θόρυβο.
Το λευκό φως πριν γεννηθεί το σχήμα. Με το λευκό αγγίζω την δύναμη της ηρεμίας. Η σιωπή πριν την δημιουργία, η στιγμή που είναι όλα πιθανά και όμως τίποτα δεν έχει ειπωθεί.
Το κόκκινο είναι για μένα ένταση, πάθος για ζωή, χαρά, σύγκρουση και επανάσταση. Η ενέργεια που δεν μπορείς να αγνοήσεις. Είναι παλμός.
Το μαύρο από την άλλη είναι το απόλυτο σύμπλεγμα. Όλα τα χρώματα μαζί και κανένα . Είναι σιωπή, βάθος, μυστήριο, πολυτέλεια και σοφία.
Τα τρία μαζί δημιουργούν ένταση αλλά και ισορροπία ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι. Μια εξομολόγηση χωρίς λόγια.
«Να ζεις με το φως του λευκού, τον παλμό του κόκκινου και το μυστήριο του μαύρου». Αυτή η φράση πιστεύω περιγράφει καλύτερα την αλήθεια μου.
Σας είδαμε στους φιναλίστ της Osten Biennale 2025 αλλά και στην Ουάσιγκτον των ΗΠΑ . Θα θέλατε να μας πείτε λίγα λόγια τις συμμετοχές σας αυτές;
Το Osten Biennale International Skopje –North Makedonia είναι μία από τις μεγαλύτερες Μπιενάλε των Βαλκανίων. Συμμετέχουν αξιόλογοι καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο οι οποίοι επιλέγονται από μία Διεθνή επιτροπή. Η έκθεση πραγματοποιείται στο Cifte Hammam, τα οθωμανικά λουτρά που χρονολογούνται από τον 15ο αιώνα. Σήμερα είναι χώρος της Εθνικής Πινακοθήκης της Β. Μακεδονίας. Μέσα υπάρχουν αυθεντικά έργα του Ρέμπραντ, του Πικάσο, του Νταλί κάτι που προκαλεί δέος μιας και τα έργα με τα οποία συμμετείχαμε στην έκθεση συνομιλούν με τα θαύματα αυτά της τέχνης. Είχα την τιμή να λάβω πρόσκληση για δεύτερη φορά και να επιλεγώ μαζί με μεγάλα ονόματα παγκοσμίως. Τα έργα με τα οποία συμμετείχα είναι από την ενότητα- Installation «Κλωστή και Μνήμη». Τα έργα ήταν το “ I Remember” και “Without Memory”. Η εγκατάσταση «Κλωστή και Μνήμη» παρουσιάζει τα έργα σαν ένα παλιό φωτογραφικό φιλμ. Έργα βιωματικά, λυτρωτικά, νοσταλγικά, βασισμένα σε παλιές φωτογραφίες μέσα όμως από την δική μου ματιά. Αυτά τα δύο έργα είναι λήθη, νοσταλγία της παιδικής ηλικίας. Είναι μνήμες που μας ακολουθούν στην πορεία της ζωής μας, μας καθορίζουν σαν ανθρώπους. Όλα τα άλλα για μένα είναι μόνο κύκλοι ζωής που το τέλος του ενός είναι η αρχή του άλλου.
Τα έργα που συμμετείχα είναι μεικτή τεχνική με βασικό υλικό το μελάνι. Απεικονίζω τον εαυτό μου με εξπρεσιονιστική ίσως και φοβιστική γραφή. Είναι ένα σύμπλεγμα από αθωότητα, ρομαντισμό, φοβία και ερωτήματα. Είναι αυτό που θυμάμαι και υπάρχει μέσα στο έργο μια δεύτερη παράσταση. Η πρώτη μνήμη που ανακαλώ μέσα στην ψυχή. Είναι το εργαστήριο της γιαγιάς μου, εκεί που ανακάλυψα την τέχνη. Το “Without Memory” είναι ότι δεν θυμάμαι τίποτα. Δεν υπάρχει τίποτα και το φιλμ είναι ανάποδα. Είναι έργα που ζωγραφίστηκαν με ευαισθησία, ρομαντισμό βγάζοντας μια δυναμική , μία θεατρικότητα, μια αλήθεια.
Εκτός όμως από το Osten είχα την τιμή έργα μου να έχουν ταξιδέψει και στην Μπιενάλε στο Μπάρι της Ιταλία αλλά και στην Ουάσιγκτον των ΗΠΑ όπου πήρα και την διάκριση “Leaders Of Art” με το έργο μου «Ροή στο κόκκινο»
Τέλος θα ήθελα να μας πείτε πως μπήκε το θέατρο στην ζωή σας και τι είναι αυτό που σας τράβηξε να ασχοληθείτε και με την σκηνογραφία.
Η ζωγραφική είναι για μένα η πρώτη γλώσσα, αυτή που εκφράζομαι και η σκηνογραφία είναι το επόμενο βήμα μου. Αυτά τα δύο δεν είναι για μένα δύο διαφορετικές τέχνες απλά άλλος τρόπος έκφρασης της ίδιας ανάγκης. Της ανάγκης να δημιουργείς κόσμους που μιλούν χωρίς λόγια. Άλλες φορές με το χρώμα και το σχήμα και άλλες με τον χώρο και τις υφές. Η σκηνογραφία είναι σαν ζωντανός πίνακας σε ένα τρισδιάστατο χώρο και με χρονική διάρκεια όσο μια παράσταση και μετά γίνεται σκόνη. Όλα διαλύονται. Άρα νιώθω να χρησιμοποιώ τα ίδια εργαλεία αλλά σε διαφορετική διάσταση. Ο θεατής και στις δύο περιπτώσεις μπαίνει στο νόημα και την αισθητική. Η διασκευή, η σκηνή, τα φώτα, η αυλαία και οι ηθοποιοί όλα λειτουργούν μαζί για την δημιουργία μιας εμπειρίας. Κάθε φορά είναι σαν να βυθίζεσαι σε μία νέα ιστορία, σε μία νέα εποχή. Φαντάζεσαι, μελετάς, δημιουργείς. Μπορεί ο θεατής να μην θυμάται τις λεπτομέρειες αλλά θα θυμάται πως ένιωσε. Για μένα είναι μαγεία.
Το θέατρο, τα κοστούμια και η σκηνή, η ατμόσφαιρα σε αυτόν τον μαγικό κόσμο, το θέαμα ήταν η πρώτη μου αγάπη και ένα παιδικό όνειρο μαζί φυσικά με την ζωγραφική.
Όπως προανέφερα μετά τις σπουδές μου στην Σχολή καλών Τεχνών συνέχισα στο τμήμα Σκηνογραφίας και ενδυματολογίας. Επίσης είχα την τιμή να μου προτείνουν θεατρικές ομάδες και σύλλογοι της πόλης μας να σκηνογραφήσω τις θεατρικές τους παραστάσεις. Αρχικά η «Λέσχη Λογοτεχνίας και θεάτρου» του συλλόγου «Αριστοτέλης» όπου συνεργάζομαι εδώ και τρία χρόνια στα πλαίσια των πολιτιστικών εκδηλώσεων της πόλης μας. Έχουμε ανεβάσει κλασικά έργα όπως το Κύκνειο Άσμα του Τσέχοφ, τον Έμπορο της Βενετίας του Σαίξπηρ, τους Δέκα μικρούς νέγρους της Αγκάθα Κρίστη αλλά και φέτος την κωμωδία του Όσκαρ Γουάλντ , η Σημασία του να είσαι σοβαρός.
Φέτος όμως συνεργάστηκα και με την θεατρική ομάδα του συλλόγου Κιουταχιατών και Μικρασιατών Φλώρινας στην κωμωδία Ψύλλοι στα αυτιά του Ζορζ Φεντώ.
Τον χειμώνα ετοιμάζουμε ένα ακόμα θεατρικό με την ομάδα των καθηγητών, «οι κήποι των θαυμάτων» του Ιάκωβου Καμπανέλη.
Όσο για το μέλλον προσωπικά θα ήθελα να γεφυρώσω την ζωγραφική και τη θεατρική σκηνή και να συνεχίσω να ονειρεύομαι και να δημιουργώ.
Ζάνα Βόσσου https://zanabossou.wixsite.com/zanavossou
Instagram: https://www.instagram.com/zanavossu
Facebook: https://www.facebook.com/zana.vossou.5
