Χωρίς να έχει ερευνήσει η ιατρική κοινότητα την συνάφεια σώματος και ψυχής όπου δύναται, σε επίπεδο οντολογίας, μπορεί να αποφανθεί για την σχέση τους με το υπερβατικό εκτός των ορίων της επιστήμης όπου δεν δύναται; (ε’ μέρος)

Νέα Φλώρινα

Οκτώβριος 16, 2020 10:16

ΑΡΘΡΑ

Δεν επιτρέπεται σχολιασμός

Χωρίς να έχει ερευνήσει η ιατρική κοινότητα την συνάφεια σώματος και ψυχής όπου δύναται, σε επίπεδο οντολογίας, μπορεί να αποφανθεί για την σχέση τους με το υπερβατικό εκτός των ορίων της επιστήμης όπου δεν δύναται; (ε’ μέρος)

ΑΡΧΙΜ. ΠΑΪΣΙΟΥ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ

ΗΓΟΥΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΦΙΛΩΤΑ

22[1]. Πώς Το Σώμα Στον Άνθρωπο Δεν Υπάρχει Χωρίς Την Ψυχή

Στα πλαίσια παρουσίασης της πολυδύναμης οντότητας της ψυχής του ανθρώπου σε σχέση με το σώμα του στόχος μας στην πραγματεία αυτή είναι να δείξουμε ότι υπάρχει σύζευξη των δυνάμεων της ψυχής με τις οργανικές λειτουργίες. Για να υπάρχει όμως σύζευξη υπάρχουν αυτά που ενώνονται και εκείνο που τα ενώνει. Και ενώ κανείς δεν αμφισβητεί το σώμα και τις λειτουργίες του, δύναται άραγε, να αμφισβητήσει την ύπαρξη Ψυχής σε αυτές; Αν θελήσει να κάνει κάτι τέτοιο, ήδη διέψευσε τον εαυτό του, αφού εκ προοιμίου με το να θέλει έχει εκφράσει το φυσικό του θέλημα που ενεργεί με αυτεξούσιο. «Φυσικὸν δὲ τὸ θέλημα λέγοντες, οὐκ ἠναγκασμένον τοῦτό φαμεν, ἀλλ᾿αὐτεξούσιον· εἰ γὰρ λογικόν, πάντως καὶ αὐτεξούσιον». Γι’ αυτό ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός επισημαίνει: «Αυτά που χαρακτηρίζουν τη φύση δεν διδάσκονται· κανείς δηλαδή δεν μαθαίνει να σκέφτεται, να ζει, να πεινά, να διψά και να κοιμάται. Ούτε πάλι μαθαίνουμε να θέλουμε· επομένως, η θέληση είναι φυσικό πράγμα. Και επίσης· εάν τα άλογα ζώα εξουσιάζονται από τη φύση, ο άνθρωπος όμως, ο οποίος κινείται με τη θέλησή του, εξουσιάζει (τη φύση)· επομένως, ο άνθρωπος έχει τη θέληση από τη φύση του. Και ακόμη η θέληση υπάρχει σ’ όλους τους ανθρώπους· δεν είναι σ’ άλλους έμφυτη και σ’ άλλους όχι. Και εάν αυτό που αποτελεί κοινό γνώρισμα σε όλους (ωστόσο) διακρίνει τη φύση των ατόμων που το έχουν, επομένως από τη φύση του ο άνθρωπος είναι θελητικός. Επίσης, εάν η φύση δεν επιδέχεται το περισσότερο ή το λιγότερο και σ’ όλους η θέληση είναι έμφυτη, και όχι σ’ άλλους περισσότερο και σ’ άλλους λιγότερο, άρα είναι από τη φύση του θελητικός ο άνθρωπος».

Σε άλλη συνάφεια ο ιερός Πατήρ ξεχωρίζει τον τρόπο της θελήσεως τον οποίο ονομάζει γνωμικό θέλημα από αυτήν καθ’ αυτήν την θέληση ως θελητική δύναμη της ψυχής. «Πρέπει όμως να γνωρίζουμε ότι δεν είναι το ίδιο πράγμα η θέληση και ο τρόπος της θελήσεως· διότι η θέληση ανήκει στη φύση, όπως και η όραση –καθώς όλοι οι άνθρωποι είναι προικισμένοι μ’ αυτήν–· ο τρόπος όμως της θελήσεως δεν ανήκει στη φύση, αλλά στην απόφασή μας, όπως ο καλός ή κακός τρόπος της όρασης –διότι όλοι οι άνθρωποι δεν θέλουν ούτε βλέπουν το ίδιο. Αυτό το δεχόμαστε και για τις ενέργειες· Διότι τρόπος της θελήσεως, ο τρόπος της οράσεως, ο τρόπος της ενεργείας ανήκουν στον τρόπο χρήσεως της θελήσεως, της οράσεως και της ενεργείας· διακρίνει αυτόν που τα χρησιμοποιεί και τον ξεχωρίζει από τους άλλους σέ ό,τι κατά κοινή ομολογία διαφέρει. Επομένως, το να θέλει απλά κανείς λέγεται θέληση· πρόκειται δηλαδή για τη θελητική δύναμη, η οποία είναι λογική επιθυμία και θέλημα της φύσεως. Ο τρόπος πάλι της θελήσεως, αυτό δηλαδή που είναι στη διάθεση της θελήσεως, λέγεται θελητό και γνωμικό θέλημα· θελητικό πάλι είναι αυτό που από τη φύση του θέλει· θελητική για παράδειγμα είναι η θεία και η ανθρώπινη φύση. Αυτός πάλι που θέλει είναι εκείνος που χρησιμοποιεί τη θέληση, δηλαδή η υπόσταση· για παράδειγμα ο Πέτρος».

Είμαστε λοιπόν αυτεξούσιοι, επειδή αυτεξούσια είναι η θέλησή μας. Και γίνεται αυτό επειδή η θέλησή μας είναι λογική. Αποφασίζουμε ο καθένας για τον εαυτό μας με την λογική μας. Και κανείς δεν αντιλέγει ότι ο άνθρωπος είναι λογική και νοερή ύπαρξη σημειώνει ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός: «Ὅτι δὲ λογικὸν καὶ νοερὸν ζῷον ὁ ἄνθρωπος, οὐδεὶς ἀντερεῖ». Εφόσον όμως είναι νοερή, λογική και θελητική ύπαρξη ο άνθρωπος αυτό σημαίνει ότι δεν έχει μόνο σώμα αλλά και “εκείνο” το οποίο ζωοποιεί το σώμα και το κάνει να λειτουργεί με νόηση, λογική και θέληση. Έχει δηλαδή δύο φύσεις, διότι η νοερά ουσία που ενεργεί δίνοντας νόηση, λογική και θέληση τα παρέχει αυτά σε αποδέκτη που είναι το σώμα στην ανθρώπινη οντότητα. Δεν είναι μόνη της η ψυχή εν όσω ζει ο άνθρωπος. Και αυτό είναι η ανθρώπινη ύπαρξή μας τα δύο μαζί, σώμα και Ψυχή. Διότι όταν χωρίζονται τα δύο δεν εκφράζεται ούτε θέληση, ούτε λόγος ούτε νόηση αλλά καταργούνται στο σώμα για να συνεχίσουν να υπάρχουν μετά τον θάνατον μέχρι της αναστάσεως μόνο στην ψυχή που νοεί και λογίζεται καθ’ εαυτήν!

«Ο κάθε άνθρωπος χωριστά αποτελείται από δύο φύσεις, την ψυχή και το σώμα. Πράγματι, ούτε το σώμα είναι αθάνατο αλλά θνητό, ούτε η ψυχή είναι θνητή αλλά αθάνατη· ούτε το σώμα είναι αόρατο ούτε η ψυχή ορατή με γυμνό μάτι· αλλά η μία είναι λογική, νοερή και ασώματη, ενώ το άλλο είναι υλικό, ορατό και χωρίς λογική. Και εφόσον αυτά που έχουν διαφορετική ουσία δεν ανήκουν σε μία φύση, είναι επόμενο η ψυχή και το σώμα να μην έχουν την ίδια ουσία. Και ακόμη· ο άνθρωπος είναι λογική θνητή ύπαρξη και κάθε κατάσταση χαρακτηρίζει τις φύσεις που υπάγονται σ’ αυτήν· δεν είναι επίσης το ίδιο πράγμα, σύμφωνα με τη φύση, το λογικό με το θνητό· επομένως, και ο άνθρωπος δεν θα έχει μία φύση, σύμφωνα με το παραπάνω κριτήρια που ορίσαμε». Αν λέμε ότι ο άνθρωπος έχει μία φύση το κάνουμε καταχρηστικά, διότι δεν δεχόμαστε ότι άνθρωπος από άνθρωπο διαφέρει στην σύσταση που έχει το ανθρώπινο είδος μας. Στο λόγο μας χρησιμοποιούμε το όνομα «φύση» αντί για το όνομα «είδος» επειδή όλοι έχουν κοινό ορισμό. Στον άνθρωπο όμως επειδή η ψυχή δεν είναι μόνο ενέργεια αλλά οντότητα που ζωοποιεί το σώμα υπάρχουν:

I. Δυνάμεις που είναι οργανωμένες σε Ζωικό επίπεδο, το οποίο είναι το κατώτερο, και επειδή η οντότητα της ψυχής ζωοποιεί το σώμα μας κάνουμε λόγο όχι μόνο για οργανικές λειτουργίες αλλά για δυνάμεις της ψυχής που οργανώνουν τις λειτουργίες στο σώμα το συνέχουν και διευθετούν τις καθαρά ζωικές ενέργειες του.

II. Δυνάμεις οργανωμένες σε Αισθητικό επίπεδο που οι Άγιοι Πατέρες ονομάζουν ψυχικό, όχι με την έννοια την πνευματική που εμείς σήμερα γνωρίζουμε αλλά με την έννοια της ιδιαιτερότητας στην ανθρώπινη φύση να υπάρχουν οι δυνάμεις εκείνες της ψυχής που ενώνουν την πνευματική με την ζωική φύση.

III. Δυνάμεις σε Πνευματικό -το ανώτερο- επίπεδο, το οποίο είναι αυτό που κάνει τον άνθρωπο να έχει τις λειτουργίες εκείνες που τον διαφοροποιούν από τα ζώα ως πνευματική ύπαρξη που εκδηλώνει νοητικές, λογικές και πνευματικές τις λεγόμενες ανώτερες λειτουργίες.

23. Βασικές Διευκρινίσεις για να Κατανοήσουμε Πώς Λειτουργούν οι Δυνάμεις, οι Ενέργειες της ψυχής

Παρουσιάσαμε ήδη για τον άνθρωπο τα τρία επίπεδα στα οποία οργανώνονται τα μέρη της ψυχής και τα είδη των δυνάμεων που τον κάνουν μοναδικό ως έμβιο ον και τον αναδεικνύουν κορωνίδα της Δημιουργίας των αισθητών κτισμάτων. Και ενώ θα είχε κανείς την εντύπωση ότι είναι σχετικά εύκολο να μιλήσει για τις δυνάμεις κατά τις οποίες ο άνθρωπος είναι και λειτουργεί ως ζώον, αφού θα θεωρούσε ότι καθίστανται γνωστές, ακόμη και από την βιολογία και την φυσιολογία, τελικά όπως θα διαπιστώσετε δεν είναι τόσο εύκολα διακριτές. Επίσης, δεν θα θεωρούσε κανείς ιδιαίτερα δύσκολο να καταστήσει σαφείς σε όσους τουλάχιστον γνωρίζουν την Νηπτική γραμματεία και τα θεολογικά κείμενα να κατανοήσουν πως λειτουργούν οι ανώτερες δυνάμεις της ψυχής, ακόμη και στην περίπτωση που δεν τις γνωρίζουν, ούτε όμως και αυτό είναι τόσο απλό, διότι δεν είναι θέμα μόνο ακαδημαϊκής εκπαίδευσης αλλά περισσότερο εμπειρίας της ψυχής που καθοδηγείται από πνευματικό οδηγό με φιλοκαλική μόρφωση και αγιοπατερική στοχοθεσία. Ωστόσο, εκείνο το κομμάτι που δεν υποψιάζεται κανείς ότι είναι το πλέον περίπλοκο και αφορά την ένωση του σώματος με την ψυχή, αυτό είναι το πιο δύσκολο, αφού πρέπει να προσδιορίσει με σαφήνεια όχι μόνο τα μέρη και τις δυνάμεις της ψυχής που μεσολαβούν αλλά να εξηγεί κάθε φορά και σε ποιο επίπεδο αναφέρεται , καθώς και με ποιο κριτήριο διακρίνει τις δυνάμεις. Και βέβαια θα πρέπει να βρει και τον κατάλληλο μεθοδολογικά τρόπο να τα παρουσιάσει, και εδώ είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα, πέρα από την συνολική δυσκολία για όλο το εγχείρημα:

α. Εξ απόψεως ότι απευθυνόμαστε σε έναν κόσμο με υλιστικά φρονήματα που δεν πιστεύει καν στην ύπαρξη Θεού συνεπώς και της ψυχής ψυχή, άρα ξεκινά να ακούσει κάτι με την αρνητικότερη των προϋποθέσεων, την προκατάληψη.

β. Εκ του περιεχομένου ως γνωστικού αντικειμένου για πράγματα τα οποία δεν είναι καθόλου γνωστά, αφού αποτελούν εξειδικευμένες οργανικές λειτουργίες, οι οποίες απαιτούν συνάμα ιατρικές και πολύ εξειδικευμένες ψυχολογικές γνώσεις για οργανικές λειτουργίες και κυρίως για ψυχικές δυνάμεις άγνωστες που και αυτές με την σειρά τους προϋποθέτουν ακόμη μεγαλύτερη γνώση όχι του αντικειμένου αλλά του υποκειμένου της ψυχής μας, καθώς γνώση και εμπειρία πνευματικών καταστάσεων.

γ. Όμως είναι δύσκολο και εξ απόψεως ορολογίας διότι:

1. Δεν ταυτίζεται πλήρως -ακόμη και στους Πατέρες- η ορολογία σε όσα διατύπωσαν για την ψυχή σε σχέση με το σώμα. π.χ. ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης ονομάζει αισθητικό αυτό το οποίο ενώνει την ψυχή με το Σώμα, τον οποίο όρο όμως δεν συναντούμε σε άλλους Πατέρες που ομιλούν περί ψυχής.

2. Η σύγχρονη ορολογία της εποχής μας, επίσης δεν ταυτίζεται με αυτή της εποχής των Πατέρων, π.χ. «Ψυχικό άνθρωπο» οι Άγιοι Πατέρες εννοούν τον άνθρωπο που ενεργεί κατά τις σωματικές και διανοητικές μόνο λειτουργίες χωρίς να ζει πνευματικά έχοντας την αναφορά του στον Θεό.

3. Επίσης, αυτό που λέμε ψυχή με την πνευματική έννοια είναι διαφορετικό από αυτό που λέμε ψυχή με την ζωική έννοια. Υπάρχουν και τα δύο! Έχουν και τα ζώα ψυχή όμως χωρίς να είναι αυτή ουσία αλλά μόνο ενέργεια, δηλαδή ζωή! Για να διακρίνουμε την ψυχή από το σώμα στον άνθρωπο λέμε ότι η ψυχή δεν είναι υλική. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν έχει ουσία η ψυχή σε σχέση με τον Θεό!

4. Επίσης διαφέρει η ορολογία της Επιστήμης από την Πατερική Γραμματεία, π.χ. στην Φυσική Επιστήμη η ενέργεια είναι φυσικό μέγεθος μετρίσιμο που την έχει κάποιο αντικείμενο είτε λόγω θέσης είτε λόγω κίνησης ενώ στην Πατερική Γραμματεία με τον όρο ενέργεια εννοούμε κάτι διαφορετικό, την επενέργεια εξαιτίας της οποίας κάτι συμβαίνει ή κάτι τροποποιείται, δηλαδή η επενέργεια του προκαλεί κάπου κάποιο γεγονός.

5. Η ενέργεια της άκτιστης ουσίας του Θεού με την οποία κοινωνεί η Ψυχή κατά μέθεξιν επίσης δεν είναι μετρίσιμο φυσικό μέγεθος. Άκτιστη ενέργεια του Θεού είναι αυτό το οποίο πηγάζει από την άκτιστη ουσία του Θεού, το οποίο άλλοτε ζωοποιεί, άλλοτε φωτίζει, καθαίρει, αγιάζει τον άνθρωπο, προνοεί για την κτίση , συντηρεί και διοικεί τα σύμπαντα και όχι μόνο. Αυτό όμως δεν είναι μέγεθος του υλικού και αισθητού κόσμου όπως στην Επιστήμη της Φυσικής. Το ίδιο και όταν λέμε ενέργειες της Ψυχής, σαφώς δεν λέμε ότι αυτές είναι άκτιστες αλλά υπάρχουν επειδή έχουμε την δυνατότητα δι’ αυτών να κοινωνούμε με το Άκτιστο και Υπερβατικό τροποποιούνται θετικά αποκαθιστώντας την αλλοτρίωση που υπέστησαν ως τρεπτές δυνάμεις καθώς και ως αποτέλεσμα κάθε δύναμης από τις άκτιστες ενέργειες.

6. Ο άγιος Ιωάννης Ο Δαμασκηνός γράφει: «Δεῖ δὲ γινώσκειν, ὅτι αὐτὴ ἡ ζωὴ ἐνέργειά ἐστι καὶ ἡ τροπὴ τοῦ ζῴου ἐνέργεια, καὶ πᾶσα ἡ τοῦ ζῴου οἰκονομία, ἥ τε θρεπτικὴ καὶ αὐξητικὴ, ἤγουν φυτικὴ, καὶ ἡ καθ᾿ ὁρμὴν κίνησις, ἤγουν αἰσθητικὴ καὶ ἡ νοερὰ καὶ αὐτεξούσιος κίνησις».[ Πρέπει ακόμη να γνωρίζουμε ότι και η ίδια η ζωή είναι ενέργεια και η μεταβολή των ζωντανών είναι ενέργεια και όλος ο τρόπος της ζωής τους· δηλαδή, η θρεπτική, η αυξητική ή φυσική, και η ενστικτώδης κίνηση, η κίνηση των αισθήσεων, του νου και του αυτεξούσιου. Η ενέργεια είναι μάλιστα αποτέλεσμα δυνάμεως].

«Ἐνέργεια λέγεται τὸ πρῶτον ἐν ἡμῖν συνιστάμενον νόημα· καὶ ἔστινἁπλῆ καὶ ἄσχετος ἐνέργεια τοῦ νοῦ καθ᾿ αὑτὸν ἀφανῶς τὰ ἴδια νοήματα προβαλλομένου, ὧν χωρὶς οὐδὲ νοῦς ἂν κληθείη δικαίως. [Ενέργεια λέγεται η πρώτη σκέψη που έρχεται στο νου μας· και είναι απλή και ανεξάρτητη ενέργεια του νου, όταν μόνος του ο νους παρουσιάζει κρυφά τις σκέψεις του, χωρίς τις οποίες δεν θα μπορούσε να γίνει λόγος για νου]. Λέγεται δὲ πάλιν ἐνέργεια καὶ ἡ διὰ τῆς προφορᾶς τοῦ λόγου φανέρωσις καὶ ἐξάπλωσις τῶν νενοημένων. Αὕτη δὲ οὐκέτι ἄσχετός ἐστι καὶ ἁπλῆ, ἀλλ᾿ἐν σχέσει θεωρουμένη ἐκ νοήματος καὶ λόγου συντεθειμένη. [Ενέργεια πάλι ονομάζεται η ανακοίνωση και διάδοση των σκέψεών μας με τον προφορικό λόγο. Αυτή όμως δεν είναι ανεξάρτητη και απλή, αλλά, αν την παρατηρήσουμε, είναι σύνθετη από τη σκέψη και το λόγο]. Καὶ αὐτὴ δὲ ἡ σχέσις, ἣν ἔχει ὁ ποιῶν πρὸς τὸ γινόμενον, ἐνέργειά ἐστι· καὶ αὐτὸ τὸ ἀποτελούμενον ἐνέργεια λέγεται. Καὶ τὸ μέν ἐστι ψυχῆς μόνης, τὸ δὲ ψυχῆς σώματι κεχρημένης, τὸ δὲ σώματος νοερῶς ἐψυχωμένου, τὸ δὲ ἀποτέλεσμα· [Ενέργεια, επίσης, είναι και η σχέση που έχει αυτός που ενεργεί σε σχέση μ’ αυτό που ενεργείται· και το αποτέλεσμα που προκύπτει καλείται ενέργεια. Και άλλο είναι ενέργεια μόνον της ψυχής, άλλο της ψυχής που χρησιμοποιεί το σώμα, άλλο του σώματος που έχει τη νοερή ψυχή και άλλο είναι το αποτέλεσμα]·
ὁ νοῦς γὰρ προθεωρήσας τὸ ἐσόμενον οὕτω διὰ τοῦ σώματος ἐργάζεται. Τῆς ψυχῆς τοίνυν ἐστὶν ἡ ἡγεμονία· κέχρηται γὰρ ὡς ὀργάνῳ τῷ σώματι, ἄγουσα τοῦτο καὶ ἰθύνουσα. [διότι ο νους προϊδεάζεται αυτό που θα γίνει και έτσι το ενεργεί με το σώμα. Η διεύθυνση βέβαια ανήκει στην ψυχή· χρησιμοποιεί όμως σαν όργανο το σώμα, οδηγώντας και κατευθύνοντάς το]. Ἑτέρα δέ ἐστιν ἡ τοῦ σώματος ἐνέργεια, ἀγομένου ὑπὸ τῆς ψυχῆς καὶ κινουμένου. Τὸ δὲ ἀποτέλεσμα τοῦ μὲν σώματος ἡ ἁφὴ καὶ ἡ κράτησις καὶ ἡ τοῦ ποιουμένου οἱονεὶ περιένεξις, τῆς δὲ ψυχῆς ἡ τοῦ γινομένου οἱονεὶ μόρφωσις καὶ σχηματισμός. [ Άλλη πάλι είναι η ενέργεια του σώματος, όταν η ψυχή το οδηγεί και το κινεί. Και το αποτέλεσμα της ενέργειας του σώματος είναι η αφή, η κράτηση και η περιφορά αυτού που δημιουργείται· ενώ το αποτέλεσμα της ενέργειας της ψυχής είναι η διαμόρφωση και ο σχηματισμός, κατά κάποιο τρόπο, αυτού που δημιουργείται]. Κεφ. 59.

Εδώ να διασαφηνίσουμε πως γίνεται και συγκεκριμένα μία τροποποίηση προς αλλοτρίωση αρνητικά, η οποία όμως θα μπορούσε να γίνει και θετικά. Θα αναφερθώ τώρα στην πρώτη περίπτωση: «Ἐπειδὴ ἀκριβῶς ὁ ἄνθρωπος ἁμάρτησε χωρὶς νὰ ὑπάρχει κάποια βία καὶ ἐξαναγκασμός, ἀπέκτησε ἐκ τῶν ὑστέρων ἡ φύση μας πρόσθετα τὴ ροπὴ πρὸς τὴν ἁμαρτία καὶ ἔχασε τὴ δυνατότητα ποὺ εἶχε ἐκ φύσεως νὰ μὴν ἁμαρτάνει. Δηλαδὴ ἀλλοτριώθηκε ἡ ἀθρώπινη φύση, δὲ μεταβλήθηκε ὅμως. Πιὸ συγκεκριμένα ἀνατράπηκε ἡ ἀρχικὴ τάξη καὶ ἡ ὁμαλὴ ἀλληλεξάρτηση τῶν μερῶν καὶ τῶν δυνάμεων τῆς φύσεώς μας. Σαφῶς δὲν ἔπαυσαν νὰ ὑπάρχουν καὶ οἱ τρεῖς πλευρὲς τῆς ἀνθρώπινης φύσεως καὶ συνακόλουθα τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς μας -ἡ σωματική, ἡ διανοητικὴ καὶ ἡ πνευματική- ὅπως καὶ οἱ ἀντίστοιχες ἐκδηλώσεις τους, ἀλλὰ καθὼς διακόπηκε ἡ κοινωνία τοῦ πνεύματός μας μὲ τὸν Θεό, διακόπηκε καὶ ἡ ἐνίσχυσή του μὲ θεία δύναμη. Αὐτὸ εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα νὰ ἀποδυναμωθεῖ τὸ ἀνώτερο αὐτὸ μέρος τῆς ὑπάρξεώς μας, ὥστε νὰ μὴν μπορεῖ νὰ κυβερνήσει τὸ κατώτερο μέρος τῆς ψυχῆς ἀλλὰ καὶ τὸ σῶμα. Ἔτσι ἀντὶ τὸ πνεῦμα μας νὰ κυριαρχεῖ στὴν ψυχὴ καὶ τὸ σῶμα μας αἰχμαλωτίσθηκε καὶ ὑποτάχθηκε τὸ ἴδιο σὲ αὐτά. Γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ κυριάρχησε στὸν ἄνθρωπο ἡ διάνοια καί, μέσω τῆς διάνοιας, ἡ σαρκικότητα. Ὁ ἄνθρωπος πλέον ἀπὸ πνευματικὸς ἔγινε διανοητικὸς καὶ σαρκικός. Συνεπῶς τὸ πρόβλημα στὸν ἄνθρωπο δὲν βρίσκεται στὸ ὅτι ἔχει τὴν διανοτικὴ καὶ σωματική του πλευρά, ἀλλὰ στὸ ὅτι αὐτὰ ποὺ ἱεραρχήθηκαν στὴ φύση μας δευτερεύοντα καὶ ὑποδεέστερα μὲ τὴν πτώση του ὁ ἄνθρωπος τὰ κατέστησε κυρίαρχα στὸ πνεῦμα του ὥστε νὰ δεσπόζουν καταδυναστευτικὰ στὴν ὕπαρξή μας κάνοντας τὴ ζωή μας ἀφύσικη καὶ ἔμπαθή. Γράφει χαρακτηριστικὰ ὁ ἅγιος Συμεὼν ὁ Νέος Θεολόγος: «Ἀπὸ τὴν παράβαση τοῦ πρώτου ἀνθρώπου παρεκτράπηκαν οἱ φυσικὲς δυνάμεις τῆς ἀνθρώπινης φύσης, ὁ νοῦς, ἡ διάνοια, ἡ δοξασία, ἡ φαντασία καὶ ἡ αἴσθηση, οἱ ὁποῖες συνιστοῦν τὸ τριμερὲς τῆς ψυχῆς, τὸ λογιστικό, τὸ θυμικὸ καὶ τὸ ἐπιθυμητικό. Καὶ γι’ αὐτὸ τὸ λόγο μπορεῖ μὲν νὰ συλλογίζεται ὁ ἄνθρωπος, δυσκολεύεται ὅμως νὰ συλλογίζεται ὀρθά. Μπορεῖ μὲν νὰ ἐπιθυμεῖ, ὅμως ἀνόητες ἐπιθυμίες. Μπορεῖ μὲν νὰ ὀργίζεται, θυμώνει ὅμως παράλογα. Καὶ γι’ αὐτὸ τὰ νοήματά του καὶ τὰ διανοήματα, οἱ δοξασίες καὶ οἱ φαντασίες καὶ ὅσα ἀντιλαμβάνεται μὲ τὶς αἰσθήσεις εἶναι ἀνάπηρα καὶ στραβὰ καὶ σφαλερά». Εδώ πλέον φαίνονται οι αρνητικές ενέργειες.

Γράφει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός: «Χρὴ γινώσκειν, ὡς πᾶσαι αἱ δυνάμεις αἱ προειρημέναι, αἵ τε γνωστικαὶ αἵ τε ζωτικαὶ καὶ αἱ φυσικαὶ καὶ αἱ τεχνικαί, ἐνέργειαι λέγονται·

ἐνέργεια γάρ ἐστιν ἡ φυσικὴ ἑκάστης οὐσίας δύναμίς τε καὶ κίνησις. Καὶ πάλιν·
ἐνέργειά ἐστι φυσικὴ ἡ πάσης οὐσίας ἔμφυτος κίνησις. Ὅθεν δῆλον, ὅτι, ὧν ἡ οὐσία ἡ αὐτή, τούτων καὶ ἡ ἐνέργεια ἡ αὐτή, ὧν δὲ αἱ φύσεις διάφοροι, τούτων καὶ αἱ ἐνέργειαι διάφοροι· ἀμήχανον γὰρ οὐσίαν ἄμοιρον εἶναι φυσικῆς ἐνεργείας.
Ἐνέργεια πάλιν ἐστὶ φυσικὴ, ἡ δηλωτικὴ ἑκάστης οὐσίας δύναμις. Καὶ πάλιν·
ἐνέργειά ἐστι φυσικὴ καὶ πρώτη ἡ ἀεικίνητος δύναμις τῆς νοερᾶς ψυχῆς, τουτέστιν ὁ ἀεικίνητος αὐτῆς λόγος φυσικῶς ἐξ αὐτῆς ἀεὶ πηγαζόμενος. Καί πάλιν·
ἐνέργειά ἐστι φυσικὴ ἡ ἑκάστης οὐσίας δύναμίς τε καὶ κίνησις, ἧς χωρὶς μόνον τὸ μὴ ὄν».

Υπογραμμίζω τρία σημεία για την ψυχή:

I. Ενέργεια φυσική είναι η έμφυτη κίνηση κάθε ουσίας.

II. Το ότι είναι αδύνατο, (αυτό θα πει «ἀμήχανον»), να υπάρχει ουσία χωρίς να έχει ενέργεια εκ φύσεως!

III. Φυσική ενέργεια, δηλαδή η εκ φύσεως ενέργεια κάθε ουσίας, -προσέξτε το αυτό- είναι και δύναμη και κίνηση, χωρίς την οποία είναι μόνο εκείνο που δεν υπάρχει!

Για να το διατυπώσουμε πολύ απλά: Δεν είναι δυνατόν να έχουμε ενέργεια της ψυχής χωρίς την ουσία της! Επομένως επειδή είναι οντότητα η ψυχή έχει και ενέργεια. Εἶναι καθ’ ἑαυτὴν ἐνεργητική! Ἰδοῦ τὶ λέει ἐπ’ αὐτοῦ ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής· «Ἂν ὅμως ζεῖ καὶ κινεῖται καὶ ἐνεργεῖ (ἡ ψυχή) νοερὰ καὶ λογικά, ὁπωσδήποτε καὶ συλλογίζεται καὶ ἐννοεῖ καὶ γνωρίζει. (Αυτό προσέξτε το, όσοι νομίζεται ότι σκέφτεται το μυαλό. Η ψυχή σκέφτεται και αποκωδικοποιεί στον εγκέφαλό μας τους διαλογισμούς της. Μην ξεχνάτε το λειτουργικό σύστημα που αναφέραμε ως παράδειγμα). Ἐνῶ ἂν δὲν γνωρίζει καὶ δὲν συλλογίζεται, τότε οὔτε ἐνεργεῖ, οὔτε κινεῖται, οὔτε ζεῖ. Γιατὶ δὲν εἶναι δυνατὸ νὰ ὑπάρχει ζωὴ χωρὶς τὴν ἔμφυτη κίνηση, οὔτε νὰ ἐκδηλώνεται φυσικὴ κίνηση ἂν δὲν ὑπάρχει ἡ κατάλληλη ἐνέργεια». Ἀφοῦ λοιπὸν ἡ ψυχὴ ζεῖ, τότε συλλογίζεται καὶ ἐννοεῖ καὶ γνωρίζει. Εφόσον όμως η ψυχή έχει ουσία αποτελεί ὄν, δηλαδή έχει ύπαρξη. Αυτό είναι η οντότητα! Και επειδή στην συγκεκριμένη περίπτωση η οντότητα αυτή παρέχει ζωή στον άνθρωπο, αυτός δεν ανήκει απλώς στα έμβια όντα αλλά αποτελεί ένα είδος πάνω από τα έμβια όντα, το οποίο επιπλέον νοεί και λογίζεται, επειδή η ψυχή του αυτή δεν είναι όπως στα ζώα μόνο ενέργεια αλλά συνδέει το νοερό, λογικό και πνευματικό δια του αισθητικού με το σώμα.

Αφού έγιναν οι επεξηγήσεις, οι διασαφηνίσεις και παρουσιάστηκαν τα τρία επίπεδα που δρουν οι δυνάμεις της ψυχής ας εξηγήσουμε πώς γίνεται η αλληλοπεριχώρηση τους με ένα παράδειγμα. Θα ξεκινήσω με κάτι που θα αναλύσω παρακάτω, το οποίο θα το αναφέρω από τώρα επειδή είναι το δυσκολότερο σημείο της εργασίας.

Πώς ενώνονται οι ζωικές κατώτερες δυνάμεις με τις πνευματικές ανώτερες δυνάμεις της Ψυχής, ώστε ο άνθρωπος να αποτελεί ψυχοσωματική ολότητα και ύπαρξη με δύο διαφορετικές φύσεις!

Δυνάμεις Ψυχής με Διάταξη Από Πάνω προς τα Κάτω

Καθαρά Λογικές Δυνάμεις
Λογικές Δυνάμεις που Συνδέονται και με Άλογες
Άλογες Δυνάμεις

1. Το “κατ’ εικόνα”:

Νους,

Λόγος

Πνεύμα

2. Τις γνωστικές δυνάμεις της ψυχής:

α. Νους

β. Διάνοια

γ. Δόξα

δ. Φαντασία

ε. Αίσθηση

3. Το Τριμερές:

Λογιστικό

Θυμικό

Επιθυμητικό

4. Ζωτικές Δυνάμεις ή Επιθυμητικές:

Θέληση

Βούληση

Προαίρεση

5. Αυτές που υπακούουν στο λογικό

τις Ψυχικές:

Αίσθηση και

καθ’ ορμήν κίνηση

6. Αυτές που δεν υπακούουν στο λογικό

τις Φυσικές:

Θρεπτική

Αυξητική

Σπερματική

Ζωτική:

Σφυγμική

Θα υπογραμμίσω τώρα με κόκκινο όπου υπάρχουν δυνάμεις πάνω στα όρια και συνδέουν άλλες είτε μεμονωμένα είτε ως ομάδες

Επειδή αυτό είναι το δυσκολότερο θέμα στην σχέση Σώματος και Ψυχής δώστε προσοχή δε κάτι πολύ απλά που θα βοηθήσει πάρα πολύ. Ας έχουμε όμως υπόψη μας πάντοτε ότι ακόμη και τα πιο επιτυχημένα παραδείγματα δεν μπορούν να αποδώσουν στην πραγματικότητα αυτό που συμβαίνει. Εικόνες είναι για να κατανοήσουμε μόνο!

Υποθέτω πως έχοντας στις οικίες σας τριφασικό ρεύμα γνωρίζετε ότι υπάρχουν τρία καλώδια από κυτίο σε κυτίο διακλαδώσεως ένα για κάθε φάση και άλλα δύο, ένα η γείωση και ένα ο ουδέτερος. Τρεις δυνάμεις έχει η Ψυχή έχοντας το ρεύμα της Ζωής, τον νου, τον λόγο και το πνεύμα.

Ο Νους συνδέεται αλληλοδιαδόχως με το να είναι ο ίδιος αρχή και κεφαλή με τις: Διάνοια, Δόξα (Γνώμη), Φαντασία και την Αίσθηση κατεβάζοντας το ρεύμα της νοεράς του δυνάμεως ως ενέργεια και δια μέσω της διανοίας με το αισθητό μας σώμα που έχουμε και ως ζωικές υπάρξεις!

Ο Λόγος αφού ξεκινά από την ίδια πηγή το τρίγωνο: -Νους – Λόγος- Πνεύμα- δίνει το ίδιο ρεύμα ως μία άλλη φάση δια μέσου του Παθητικού της Ψυχής: Θυμικό και Επιθυμητικό πάλι στην ζωική μας ύπαρξη βάζοντας όμως φραγμό ημιπερατό με την Διάνοια που ελέγχει για το σωστό και κρατώντας άμυνα με νεύρο ψυχής δια μέσου του Θυμικού γι’ αυτά που επιθυμεί με την όρεξη!

Το Πνεύμα πάλι μία από τις κεφαλές στο τρίγωνο, κατά κάποιο τρόπο φάση- υπόσταση όπως και οι άλλες δύο δυνάμεις σύμφωνα με το αρχέτυπό τους καθώς σημειώνει ο Όσιος Ανδρέας ο δια Χριστόν Σαλός, δίνει ρεύμα στην ζωϊκή μας ύπαρξη ως Φυσική Θέληση που είναι, καθώς αναπτύξαμε, και βέβαια αποτελεί μία εκ Ζωτικών δυνάμεων μαζί με την Βούληση και την Προαίρεση.

Αυτές ως δυνάμεις του “Κατ’ Εκόνα” δίνουν ρεύμα ζωής και εμπνευματώνουν την ύπαρξή μας συνολικά καθιστώντας την νοερή, λογική και πνευματική όμως, αν έλειπε το αισθητικό της ανθρώπινης Φύσης μας δηλαδή ο ουδέτερος, δεν θα έκανε σώμα η ροή των φορτίων ώστε να κλείνει όλο το κύκλωμα του ανθρώπου.

Αν πάλι έλλειπε η χοϊκή ανθρώπινη ουσία που αποτελείται από τα υλικά στοιχεία της φύσης δεν θα ήταν γειωμένη η φύση μας που είναι πλασμένη από την γη και δεν θα λειτουργούσαμε ως άνθρωποι, αφού δεν θα είχαμε κτιστό σώμα και έτσι δεν θα υπήρχαμε καθόλου. Η ανθρώπινη φύση μας επειδή κλήθηκε με ελευθερία στον αγώνα για σωτηρία και θέωση έχει περισσότερη αξία ο αγώνας της. Είναι μεγάλο πράγμα να πατάς στην γη αλλά να πορεύεσαι στον ουρανό αυτό που δηλώνει η όρθια στάση μας που διαφέρει από τα ζώα ποθώντας την αθανασία και την μέθεξη των Ακτίστων ενεργειών.

Προσέξτε τώρα κάτι πολύ σημαντικό!!!

Η λογική ως ενέργεια του έμφυτου λόγου -και όχι μόνο- διατρέχει την ύπαρξη της ψυχής μας σε όλα τα μέρη και τις δυνάμεις της που είναι λογικά ή τουλάχιστον υπακούουν στην λογική ή ακόμη ελέγχονται από τον λόγο. Η Θελητική ενέργεια το ίδιο και αυτή αφού η ύπαρξή μας θέλει να υπάρχει ως οντότητα και όσα σχετίζονται με την φύση της. Έχει επιθυμία και έρωτα προς το θείο αλλά θέλει και να γνωρίζει την φύση των όντων και να κοινωνεί με όλα αυτά αγαπητικά. Έχει έρωτα και φορά προς τα πάνω ζητώντας το υπερβατικό και δεν ικανοποιείται με τίποτε από τα κτιστά αλλά θέλει το απόλυτα ωραίο -αγαθό και δυνατό και σοφό. Ἡ ἀνθρώπινη πνευματικὴ δίψα γιὰ τὸ ὑπερβατικό, «ἕνα δῶρο -ὅπως γράφει ὁ Ἀλέξανδρος Σμέμαν- δοσμένο ἀποκλειστικὰ στὸν ἄνθρωπο ὡς σημεῖο καὶ οὐσία αὐτῆς τῆς ἴδιας τῆς ἀνθρώπινης φύσεώς του». Ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἀληθινὸς ἄνθρωπος ἐξ αἰτίας τοῦ ἀνειρήνευτου πόθου του γιὰ ὑπερβατικότητα. Καὶ βέβαια ὁ πόθος αὐτὸς δὲν μπορεῖ νὰ ἰκανοποιηθεῖ ἂν ὁ ἄνθρωπος δὲν ἔχει κοινωνία μὲ τὸν Ὄντα, μὲ Αὐτὸν ποὺ ὑπάρχει πάντοτε καὶ ποὺ δὲν ὑπῆρχε καιρὸς ποὺ νὰ μὴν ὑπάρχει. Ἡ ἀποδοχὴ Αὐτοῦ, τοῦ “Ὄντος ἀπαρχῆς”, εἶναι ὁ λόγος τῆς προσωπικῆς μας ζωῆς! Εἶναι αὐτὸ ποὺ δίνει νόημα στὸ πρόσκαιρο αὐτὸ πέρασμά μας ἀπὸ τὴ γῆ. Διότι, ἂν ἡ βιωτή μας δὲν γίνῃ Πάσχα (= ἀληθινὸ πέρασμα) ἀπὸ τοῦτον τὸν κόσμο στὴν Βασιλεία τοῦ Θεοῦ, ἀστοχήσαμε στὶς ἐπιλογές μας καὶ θὰ στερηθοῦμε τὴν μετοχή μας στὸ ἄκτιστο Φῶς τῆς Παρουσίας τοῦ Θεοῦ. Τότε τὸ πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ θὰ λάμψει στὸν μακάριο καὶ ἀθάνατο ἐκεῖνον κόσμο ἀπείρως περισσότερο ἀπὸ τὸν ἥλιο ἀλλὰ δὲν θὰ εἶναι δυνατὸν νὰ πλασθοῦν τότε μάτια. Ἡ μέλλουσα ζωή, ὅσους δεχθῆ χωρὶς τὶς δυνάμεις καὶ τὶς αἰσθήσεις ποὺ εἶναι ἀπαραίτητες γι’ αὐτὴ δὲν θὰ τοὺς βοηθήσει καθόλου στὴν μακαριότητα. Οἱ πιστοὶ δέχονται στὴν παροῦσα ζωὴ πολλὲς ἀνταύγειες ἀπὸ τὴ μέλλουσα καὶ τοῦτο εἶναι τὸ διαπιστευτήριο γιὰ νὰ δράξουν τὴν εὐκαιρία τῆς σωτηρίας· «ἐπιλαβοῦ τῆς αἰωνίου ζωῆς». Ἡ ἐν Χριστῷ ζωὴ γεννιέται σ’ αὐτὴ τὴ ζωὴ καὶ ἀρχίζει ἀπὸ ἐδῶ. Ὁλοκληρώνεταιὅμως στὴ μέλλουσα, ὅταν φθάσουμε σ’ ἐκείνη τὴν ἡμέρα. Ἀλλὰ οὔτε αὐτὴ ἡ ζωὴ μπορεῖ νὰ τὴν τελειοποιήσῃ στὶς ψυχὲς τῶν ἀνθρώπων οὔτε ἡ μέλλουσα, ἂν δὲν ξεκινήσει ἀπὸ ἐδῶ. Με την νοερή πάλι δύναμη του Θεού ο άνθρωπος χαίρεται να συνομιλεί με το Θεό. Ζει την ανώδυνη και ευτυχισμένη ζωή που δεν γνωρίζει θάνατο. Τίποτε δεν τον εμποδίζει στη γνώση του Θεού. Ανάλογα με τη καθαρότητά του βλέπει την εικόνα του Θεού Πατέρα, δηλαδή τον Υιό Λόγο, τον οποίο και εικονίζει. Μένει κατάπληκτος από τη πρόνοια του Θεού για τον κόσμο. Ο κατ’ εικόνα Θεού άνθρωπος ξεπερνά κάθε τι το αισθητό, ακόμη και το ίδιο του το σώμα, και ενώνεται νοητά με τα ουράνια θεία ενεργήματα. Όταν ο ανθρώπινος νους ξεφύγει από τα αισθητά και δεν επιθυμεί τίποτε απ’ αυτά τα γήϊνα, τότε υπερβαίνει τον εαυτό του και βρίσκεται στην αρχική κατάσταση της δημιουργίας πριν την πτώση. Υπερβαίνει κάθε τι το ανθρώπινο και αισθητό, μεταρσιώνεται και βλέπει τον Υιό Λόγο και μαζί και τον Πατέρα Του Χαίρεται σ’ αυτή τη θεοπτία και ανανεώνεται μέσα του ο θείος πόθος…

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

[1] Έχει γίνει λάθος στην αρίθμηση της τελευταίας ενότητας της προηγούμενης δημοσίευσης γι’ αυτό εδώ επαναλαμβάνεται το 22.