Η Κεραμική στις Πρέσπες: ένα ξεκίνημα

Η Στέγη Φιλοτέχνων Φλώρινας και η Δομή Κεραμικής Ψαράδων του Κέντρου δια Βίου Μάθησης του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας παρουσιάζουν την έκθεση Η Κεραμική στις Πρέσπες: ένα ξεκίνημα.

Η έκθεση παρουσιάζει έργα των εκπαιδευόμενων που υλοποιήθηκαν στη Δομή Κεραμικής των Ψαράδων Πρεσπών του Προγράμματος Αναζωογόνηση των τοπικών χειροτεχνικών μονάδων ως κινητήρια δύναμη της ανάπτυξης. Το Πρόγραμμα είναι μια Δράση του Ταμείου Ανάκαμψης του Υπουργείο Πολιτισμού που υλοποιούν τα Πανεπιστήμια Δυτικής Μακεδονίας, Θεσσαλίας, Δυτικής Αττικής σε συνεργασία με τοπικούς Δήμους και φορείς. Η εκπαιδευτική διαδικασία πραγματοποιείται από τα Κέντρα Δια Βίου Εκπαίδευσης των Πανεπιστημίων και προσφέρει ακαδημαϊκή και επαγγελματική πιστοποίηση.

Η Κεραμική στη Δυτική Μακεδονία μετά τη δεκαετία του ’60 και την εισαγωγή των βιομηχανοποιημένων οικιακών σκευών ουσιαστικά έπαψε σταδιακά να υπάρχει . Τα κεραμεία, όπως στο Αρμενοχώρι και το Βατοχώρι έκλεισαν και ελάχιστη δραστηριότητα σε αυτόν το τομέα υπάρχει από τότε. Ταυτόχρονα δεν υπήρξαν κάποιες συλλογές που να διαφυλάξουν την παράδοση της Κεραμικής Τέχνης και να την μεταβιβάσουν στις νεότερες γενιές.

Στη Δομή Κεραμικής των Ψαράδων ολοκληρώθηκε το πιλοτικό εγχείρημα για την αναζωογόνηση της πανάρχαιας αυτής Τέχνης στην περιοχή των Πρεσπών αλλά και ευρύτερα στη Δυτική Μακεδονία. Με την ουσιαστική συμβολή του Δήμου Πρεσπών ένα κτήριο των Ψαράδων (πρώην Παιδικός Σταθμός) ανακαινίστηκε  πλήρως και φιλοξενεί μια σύγχρονη Δομή Κεραμικής. Στη Σχολή αναπτύχθηκε ο εξοπλισμός που επέτρεψε την  διεξαγωγή της διαδικασίας. Κεραμίστες και κεραμίστριες, καλλιτέχνες και θεωρητικοί δίδαξαν τις τεχνικές, τα υλικά, την αισθητική και το εννοιολογικό πλαίσιο της Κεραμικής.

Στη Δομή Κεραμικής των Ψαράδων δεκαπέντε εκπαιδευόμενοι και εκπαιδευόμενες καταρτίστηκαν στην τέχνη της Κεραμικής και δημιούργησαν τα κεραμικά αντικείμενα (χρηστικά και εικαστικά) που παρουσιάζονται στην έκθεση Η Κεραμική στις Πρέσπες: ένα ξεκίνημα. Η έκθεση αποτελεί μια διπλή πρόταση: ως προς την καλλιτεχνική και επαγγελματική πραγμάτωση της Κεραμικής τέχνης και, ταυτόχρονα, για δυναμικές που θα οδηγήσουν τις Πρέσπες, την Φλώρινα και την Δυτική Μακεδονία στην επόμενη ημέρα.

Τίτλος: Η Κεραμική στις Πρέσπες: ένα ξεκίνημα

Διάρκεια: 21 Δεκεμβρίου 2025 έως 18 Ιανουαρίου 2026

Εγκαίνια: Κυριακή, 21 Δεκεμβρίου, 18:00

Ώρες λειτουργίας: Τρίτη – Σάββατο 17:00-20:00, Κυριακή 11:00-13:00

Παράλληλες Δράσεις:

Δευτέρα, 22 Δεκεμβρίου 2025, 16:00-19:00: Σάκης Ζουζέλης, Εναλλακτικές τεχνικές ψησίματος (rakuobvara), εργαστήριο κεραμικής για παιδιά και ενήλικες.

Πέμπτη, 15 Ιανουαρίου 2026, 19:00: Γιάννης Ζιώγας, Ξενάγηση στην έκθεση

Επιμέλεια: Γιάννης Ζιώγας, Καθηγητής, Επιστημονικός Υπεύθυνος Προγράμματος για την Αναζωογόνηση των τοπικών χειροτεχνιών μονάδων (Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας).

Συμμετέχουν οι εκπαιδευόμενες και εκπαιδευόμενοι:

Γιάννης Αγγελής, Αντωνία Απιδοπούλου, Ρένα Γουμπερίτση, Μαρία Καραΐσκου, Βασιλική Κλωνάρα, Αγγελική Μαριοράκη, Χριστίνα Μπακάλη, Φιλιώ Νεοκαζιώτου, Μαρία-Ίσαμπελ Ράμος, Ηλιάνα Σιέκρη, Σταυρούλα Στάμκου, Αναστασία Στόιου, Φάνης Χρηστίδης

Την εκπαιδευτική διαδικασία υλοποίησαν οι:

Εκπαιδευτές: Carlota Aquire Blasco, Στεφανία Βελδεμίρη, Κωνσταντίνος, Γιάννης Ζιώγας, ΣάκηςΖουζέλης, Φίλιππος Καλαμάρας, Άρης Κατσιλάκης, Λεωνίδας Νικολαΐδης, Ανθή Σουλτάνη

Επισκέπτες Καλλιτέχνες: Christine Willis, Γιώργος Βαβάτσης, Ευαγγελία Κέκου, Κλεοπάτρα Τσαλή

Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Φλώρινας, Ταγματάρχου Φουλεδάκη 8, Φλώρινα, e-mail: info@mstf.gr

Η Κεραμική στις Πρέσπες: ένα ξεκίνημα

Η έκθεση Η Κεραμική στις Πρέσπες: ένα ξεκίνημα παρουσιάζει έργα των εκπαιδευόμενων που δημιουργήθηκαν στη Δομή Κεραμικής των Ψαράδων Πρεσπών, την περίοδο 2024-25, στο πλαίσιο του Προγράμματος Αναζωογόνηση των τοπικών χειροτεχνικών μονάδων ως κινητήρια δύναμη της ανάπτυξης. Το Πρόγραμμα είναι μια Δράση του Ταμείου Ανάκαμψης του Υπουργείο Πολιτισμού που υλοποιούν τα Πανεπιστήμια Δυτικής Μακεδονίας, Θεσσαλίας, Δυτικής Αττικής σε συνεργασία με τοπικούς Δήμους και φορείς. Η εκπαιδευτική διαδικασία πραγματοποιήθηκε την περίοδο 2024-25 σε δεκαεννιά Δομές υπό την εποπτεία των Κέντρων Δια Βίου Εκπαίδευσης των Πανεπιστημίων και προσφέρει ακαδημαϊκή και επαγγελματική πιστοποίηση στους εκπαιδευόμενους και τις εκπαιδευόμενες. Οι Δομές αναπτύσσονται σε όλο τον ελλαδικό χώρο εκπαιδεύοντας στην Κεραμική, Υφαντική, Ξυλοτεχνία.

Η Κεραμική στη Δυτική Μακεδονία μετά τη δεκαετία του’60 και την εισαγωγή των βιομηχανοποιημένων οικιακών σκευών ουσιαστικά έπαψε σταδιακά να υπάρχει. Τα κεραμεία, όπως στο Αρμενοχώρι και το Βατοχώρι έκλεισαν και ελάχιστη δραστηριότητα σε αυτόν το τομέα υπάρχει από τότε. Σε άλλες περιοχές της Ελλάδας (όπως στην Σίφνο, τις Μαργαρίτες και τον Θραψανό στην Κρήτη) νέες χρήσεις της κεραμικής που σχετίζονταν με τον τουρισμό ή με δραστηριότητες όπως η διαμόρφωση κήπων όχι μόνο επέτρεψαν στα κεραμεία να συνεχίσουν να λειτουργούν αλλά ο κύκλος εργασιών πολλαπλασιάστηκε. Ταυτόχρονα δεν υπήρξαν στη Δυτική Μακεδονία συλλογές που να διαφυλάξουν την παράδοση της Κεραμικής Τέχνης και να την μεταβιβάσουν στις νεότερες γενιές. Η Κεραμική έχει μεταμορφωθεί σε ένα από τα δεκάδες απότοκα της μετατραυματικής συνθήκης της περιόδου από το 1950 και μετά.

Στη Δομή Κεραμικής των Ψαράδων λειτουργεί εμβληματικά όχι μόνο για την αναβίωση της Κεραμικής αλλά και για την αναζωογόνηση της πολύπαθης Δυτικομακεδονικής ενδοχώρας. Με την ουσιαστική συμβολή του Δήμου Πρεσπών ένα κτήριο των Ψαράδων (πρώην Παιδικός Σταθμός) ανακαινίστηκε πλήρως και φιλοξενεί μια σύγχρονη Δομή Κεραμικής. Στη Σχολή αναπτύχθηκε ο εξοπλισμός που επέτρεψε την διεξαγωγή της διαδικασίας. Κεραμίστες και κεραμίστριες, καλλιτέχνες και θεωρητικοί δίδαξαν τις τεχνικές, τα υλικά, την αισθητική και το εννοιολογικό πλαίσιο της Κεραμικής. Σε αυτό το τριεθνές συνοριακό σημείο της Ελλάδας δημιουργήθηκε ένας πόλος πολιτισμού που διαχέεται υπερ τοπικά τόσο ως παράδειγμα όσο και με τα καλλιτεχνικά απότοκα που είναι τα κεραμικά έργα που παρουσιάζονται στην έκθεση.

Οι δεκατρείς εκπαιδευόμενοι και εκπαιδευόμενες που εκθέτουν είναι οι: Γιάννης Αγγελής, Αντωνία Απιδοπούλου, Ρένα Γουμπερίτση, Μαρία Καραΐσκου, Βασιλική Κλωνάρα, Αγγελική Μαριοράκη, Χριστίνα Μπακάλη, Φιλιώ Νεοκαζιώτου, Μαρία-Ίσαμπελ Ράμος, Ηλιάνα Σιέκρη, Σταυρούλα Στάμκου, Αναστασία Στόιου, Φάνης Χρηστίδης. Όλες και όλοι τους καταρτίστηκαν στην τέχνη της Κεραμικής και δημιούργησαν τα αντικείμενα (χρηστικά και εικαστικά) που νοηματοδοτούνται από τον τίτλο της έκθεσης Η Κεραμική στις Πρέσπες: ένα ξεκίνημα.

Η λειτουργία της Δομής στους Ψαράδες υπήρξε η αφορμή για πολλαπλά ξεκινήματα.

Αρχικά πρόκειται για ένα ξεκίνημα στις προσωπικές πορείες των όσων συμμετείχαν. Διδάχθηκαν τεχνικές που τους επέτρεψαν να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους, να κατανοήσουν τα υλικά, να διαπραγματευθούν με ένα ανανεωτικό τρόπο το τοπίο. Ένα ακόμη ξεκίνημα είναι η επανεκκίνηση της Κεραμικής τέχνης στην Δυτική Μακεδονία σε ένα θεσμικό χώρο διδασκαλίας. Στο όριο της ενδοχώρας νοηματοδοτείται με έναν άλλο τρόπο όχι μόνο η πανάρχαιη τέχνη της Κεραμικής αλλά και ο πολιτισμός ευρύτερα. Επίσης αποτελεί ξεκίνημα για κοινότητες που έχουν προσδιοριστεί με την απομόνωση και την εγκατάλειψη, και πιθανόν αυτή η προσπάθεια να προσδώσει νέες προοπτικές.

Τα έργα της έκθεσης Η Κεραμική στις Πρέσπες: ένα ξεκίνημα μπορούν να αναγνωστούν ως αφηγήσεις με δύο προσεγγίσεις.

Στη πρώτη προσέγγιση τα έργα έχουν με ουσιαστικό τρόπο ενσωματώσει τις προσλήψεις του τοπίου. Το τοπίο δεν είναι μόνο η αισθητηριακή του πρόσληψη. Είναι οι ερμηνείες που προσδίδουμε στο άμεσα ορατό, η ανακάλυψη των υλικών, η βίωση των θρύλων και των ιστοριών που υποβόσκουν, τα μονοπάτια που διασχίζονται σχηματίζοντας διαδρομές, οι κοινότητες με τις οποίες συμβιώνουμε.

Τα A WAY THROUGH: |PLASMATA| της Αναστασίας Στόιου είναι καταδεσμοί/κατάρες όχι αναγκαία για να καταγράψουν μια επίκληση συμφοράς για κάποιον. Είναι ενεργοποιητές για να κατανοήσουμε την σχέση μας με την φύση και το κακό που της έχουμε κάνει και αν μας αξίζει να ζούμε σε αυτή. Αντιστιτικά λειτουργεί η προσέγγιση της Ηλιάνας Σιέκρη με τις Φούσκες σχολιάζει το σύγχρονο κοινωνικό τοπίο και τον απομονωτισμό που αυτό έχει επιβάλλει. Οι Φούσκες αποτελούν υπόμνηση για την κοινωνική απομόνωση που μας καθορίζει τουλάχιστον μετά τον covid, αλλά και ένα εικαστικό σχόλιο για την κενότητα, συχνά, των ιδεών του δημόσιου χώρου. Η Βασιλική Κλωνάρα με την σύνθεση Υλικό Τοπίο | Material Landscape επαναπροσδιορίζει μερικές από τις πιο γνώριμες τοποθεσίες της Πρέσπας αποτυπώνοντας αυτό που είναι το «μέσα» τους δημιουργώντας μετα-χώρους ενσυναίσθησης. Τα Ασκηταριά ανακαλύπτονται εκ νέου από την Βασιλική ως κελύφη λανθανουσών πραγματικοτήτων. Η έρευνα που πραγματοποιεί με τα υλικά της περιοχής, αλλά και ευρύτερα, ενσωματώνουν περεταίρω το τοπίο ως ύλη στα έργα της. Η Αντωνία Απιδοπούλου δημιουργεί ερμηνείες του πουλιών της περιοχής με το έργο Η Συμφωνία των Φτερών. Ο αργυροπελεκάνος, η λαγγόνα, η σταχτοχήνα, ο νυχτοκόρακας που έχει σχηματίσει φαντάζουν ως πλάσματα έτοιμα να πετάξουν και πάλι, όχι όμως ως πτηνά αλλά ως ιδέες. Αντίστοιχα η Χριστίνα Μπακάλη παρατηρεί την κοινοτική δραστηριότητα των μελισσών, είναι η ίδια μελισσοκόμος, και στο έργο Σώματα από πηλό και μέλι αναπαράγει με την δική της ερμηνεία την συμβιωτική συνθήκη ενός μελισσιού. Η μέλισσες το κατεξοχήν έμβιο όν που επιβιώνει με κοινοτική δραστηριότητα αναδεικνύεται σαν ένα παράδειγμα και για το ανθρώπινο είδος και η Χριστίνα το προσεγγίζει με αυτόν τον τρόπο και στο έργο της. Ο δικός μου καλαμιώνας της Maria Isabel Ramos ενσωματώνει ερμηνείες των καλαμιών από τρεις  τόπους που έχει ζήσει: Fuengirola, Vélez Malaga και Πρέσπες. Η κατακόρυφη γραμμικότητα των καλαμιών είναι ταυτόχρονα και η διαδρομής της ζωής της που την έχει οδηγήσει στην Πρέσπα και την Φλώρινα. Τα protoforms a collection of objects from the future της Ρένας Γουμπερίτση σχηματίζουν ένα μελλοντικό παρόν όπου τα protoforms δεν είναι παρά τα ίχνη ενός κόσμου που δεν έχει ακόμη σχηματιστεί αλλά βρίσκεται γύρω μας. Αυτό είναι ένα συναίσθημα που βιώνεται συχνά περπατώντας στις όχθες των λιμνών της περιοχής. Τα Ίχνη στο Τοπίο της Αγγελικής Μαριοράκη συνοψίζουν τη βίωση του τοπίου μέσα από τα ίχνη που αποτυπώνονται σε αυτό. Από ποια όντα άραγε; Από ποια αιτία; Με ποια αφορμή; Με ποιο τρόπο τάχα η μνήμη μπορεί να λειτουργήσει όχι ως νοσταλγία αλλά και ως αφορμή; Οι κατακόρυφες δομές της Σταυρούλας Στάμκου στο Κύκλοι Μνήμης ενσωματώνουν την απεικόνιση μιας μνήμης που θέλει να επιβιώσει και ακόμη έχει νόημα. Οι δομές αποτελούν υπομνήσεις παράξενων κατασκευών σχηματισμένων με άμορφες διαδικασίες που σηματοδοτούν πραγματικότητες που κάποτε υπήρξαν και ακόμη μας συνοδεύουν.

Τα έργα στα οποία αναφερθήκαμε εστιάζουν στη μη αισθητηριακή κατανόηση του τοπίου της Πρέσπας αλλά και ευρύτερα. Αναδεικνύεται μέσα από αυτά μια πρότυπη προσέγγιση της Πρέσπας, μια Πρέσπας όπου τα αντικείμενα λειτουργούν ως κυψέλες συναισθηματικών διερευνήσεων και βιωματικών προβολών.

Στη δεύτερη προσέγγιση τα έργα εκκινούν από πολλαπλές αφορμές. Ο Φάνης Χρηστίδης με Τα πολλαπλά μου πρόσωπα διαπραγματεύεται την μακραίωνη πορεία της αυτοπροσωπογραφίας με τεχνικές και εικονογραφικές/γλυπτικές προσεγγίσεις που δείχνουν την αγωνία της αναζήτησης της ταυτότητας. Η Συμμορία των Ψαράδων της Μαρίας Καραϊσκου σχηματίζεται από πλάσματα τα οποία είναι καρικατούρες όντων που διαχέονται στο χώρο. Με αναφορές στα κόμικς τα πλάσματα της συμμορίας φαίνονται σαν να μας προσεγγίζουν με διαθέσεις που μέλλεται να αποκαλυφθούν. Ο Γιάννης Αγγελής παρουσιάζει κεραμικές επαναδιαπραγματεύσεις σημαντικών έργων της αρχαιότητας όπως Αρπιστής της Κέρου ή μοτίβων όπως οι γρύπες στο Πελασγία που μεταμορφώνονται σε προσωπικές ερμηνείες στο Δίδυμο. Η Φιλίτσα Νεοκαζιώτου στο Δίπτυχο απεικονίζει μηχανισμούς που η χρηστικότητά τους έχει λησμονηθεί, οι φόρμες τους σχηματίζουν μια αισθητηριακή προσέγγιση που δεν έχει αιτιατή αφορμή.

Τα έργα της έκθεσης Η Κεραμική στις Πρέσπες: ένα ξεκίνημα έχουν σχηματιστεί από εντατική διερεύνηση όπως φαίνεται από το υποστηρικτικό υλικό: σχέδια, μελέτες των χωμάτων, των υαλώσεων δείχνουν ότι οι εκπαιδευόμενες και εκπαιδευόμενοι έχουν ενσωματώσει στην καλλιτεχνική τους πρακτική μια σε βάθος κατανόηση των εικόνων και όλων των παραμέτρων που συνιστούν την πολυεπίπεδη πραγμάτωση του κεραμικού απότοκου.

Η έκθεση Η Κεραμική στις Πρέσπες: ένα ξεκίνημα αποτελεί μια διπλή πρόταση: ως προς την καλλιτεχνική και επαγγελματική πραγμάτωση της Κεραμικής τέχνης και, ταυτόχρονα, για δυναμικές που θα οδηγήσουν τις Πρέσπες, την Φλώρινα και την Δυτική Μακεδονία στην επόμενη ημέρα τόσο πολιτιστικά όσο και κοινοτικά.

Γιάννης Ζιώγας

Επιστημονικά Υπεύθυνος Προγράμματος Ζωγράφος

Καθηγητής

Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας