Οι ταυτότητες και η Συμφωνία των Πρεσπών
Σ. Ηλιάδου-Τάχου,
Καθηγήτριας Νέας Ελληνικής Ιστορίας Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας
Ανταποκρινόμενη στην πρόσκληση τινών επιφυλλιδογράφων της έγκριτης εφημερίδας σας για «απροκατάληπτο επιστημονικό διάλογο» αναφορικά με τη συμφωνία των Πρεσπών θα μεταθέσω τον λόγο περί «ιθαγένειας (nationality)» και «εθνότητας (ethnicity)» στις «ταυτότητες» (identities), γιατί φρονώ ότι στο πλαίσιο μιας σύγχρονης συμφωνίας που επιχειρεί να επανακαθορίσει τις ταυτότητες του παρελθόντος, οφείλουμε να γνωρίζουμε την γένεση και την λειτουργία των ταυτοτήτων σε προηγούμενα πλαίσια. Γιατί πολλές φορές οι ταυτότητες αναβιώνουν, ανανοηματοδοτούνται μέσα στη δυναμική των συγκυριών και τότε η ιστορία μας εκδικείται για την άγνοιά μας και οι συμφωνίες μετατρέπονται σε θηλιές που μας πνίγουν..
Το σύνθημα για Ενιαία και ανεξάρτητη Μακεδονία και άρα η γένεση ενός «μακεδονισμού» έλαβε χώρα το 1924, στο 5ο συνέδριο της Κομουνιστικής Διεθνούς (ΚΔ) και της Βαλκανικής Κομουνιστικής Ομοσπονδίας (ΒΚΟ), με στήριξη του Κομουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης, και με εισήγηση του κομουνιστικού κόμματος Βουλγαρίας (ΚΚΒ) και συνυπογράφηκε από τους εκπροσώπους του ΚΚΕ. Ο «μακεδονισμός» του 1924 όμως αντικαταστάθηκε από τον «σλαβομακεδονισμό» του 1935 από τα όργανα του ΚΚΕ, όταν υιοθετήθηκε η πλήρης ισοτιμία των μειονοτήτων εντός του ελληνικού κράτους όπως και η ισοτιμία της «σλαβομακεδονικής μειονότητας». Η μεταβολή υπαγορεύτηκε κυρίως από τις ανάγκες του αντιφασιστικού αγώνα που οδήγησε την ΚΔ στην υιοθέτηση της γραμμής των Ενιαίων μετώπων με τα λοιπά αστικά κόμματα, ενώ το ΚΚΕ ευθυγραμμίστηκε.
Η επανεμφάνιση της νέας εκδοχής του «μακεδονισμού» ξεκίνησε την περίοδο 1943-1944 και είχε ως αιτία της την αυξημένη παρουσία εντός του ελληνικού εδάφους των παρτιζάνων του Τίτο, οι οποίοι υπόσχονταν την ένταξη των «σλαβομακεδόνων» σε μια βαλκανική ομοσπονδία. Τον Οκτώβριο του 1943 το ΕΑΜ/ΚΚΕ αποφάσισε την ίδρυση των ΣΝΟΦ, του ΕΑΜ δηλαδή των «σλαβομακεδόνων». Είναι σίγουρο πως η λήψη της απόφασης σχετιζόταν με την προσπάθεια-ανεπιτυχή όπως αποδείχτηκε- να ανακοπεί η αιμορραγία στελεχών του ΕΛΑΣ προς τον Τίτο.
Ως περίοδος θεσμικών πια γενεθλίων του «μακεδονισμού» μπορεί να θεωρηθεί η 29η Νοεμβρίου 1943, οπότε πραγματοποιήθηκε η σύσκεψη στο Γιάιτσε της Βοσνίας και υπογράφηκε το ASNOM (Αντιφασιστικό Σύμφωνο Λαϊκής Απελευθέρωσης), ενώ ελήφθη η απόφαση για την ίδρυση Ομόσπονδης Γιουγκοσλαβίας, με συμπερίληψη της υπό ίδρυση Λαϊκής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Μέσα στο πλαίσιο αυτό από τον Μάρτιο ως τον Οκτώβριο του 1944 δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις για την απαρχή των αυτονομιστικών τάσεων στους κόλπους των «σλαβομακεδόνων» εκπροσώπων του «μακεδονισμού», όπως ο Ηλίας Δημάκης-Γκότσε και ολοκληρώθηκε η προσχώρησή τους στον Τίτο.
Ανακεφαλαιώνοντας εστιάζουμε λοιπόν στα εξής σημεία: α) η ιθαγένεια σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο απονέμεται από το κράτος στους πολίτες του. Γιατί όμως στο πλαίσιο της συμφωνίας των Πρεσπών ένα κράτος που έχει το συνταγματικό όνομα «Βόρεια Μακεδονία», αποδεχόμαστε να απονέμει στους πολίτες του αντί του ονόματος «Βόρειοι Μακεδόνες» το όνομα «Μακεδόνες»; β) Η εθνότητα (ethnicity) διέπεται από τις αρχές του αυτοπροσδιορισμού, αλλά εντούτοις Τσίπρας και Ζάεφ, κυρίως για να καθησυχάσουν ένθεν και ένθεν την κοινή γνώμη, αποδέχτηκαν στο πλαίσιο των αστερίσκων της συμφωνίας, πως οι «Μακεδόνες» της FYROM δεν έχουν σχέση με τους αρχαίους Μακεδόνες. Αλλά ουδέν φαεινότερον τούτου. Αντίθετα και με βάση το δίκαιο θα έπρεπε να καταγραφεί πως η νομική/θεσμική γένεση των «Βορειομακεδόνων» άρχεται από την ψήφιση του Αντιφασιστικού Συμφώνου Λαϊκής Απελευθέρωσης της Γιουγκοσλαβίας που συνομολογήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 1943, για να αποκλειστεί οποιαδήποτε σύγχυση με τους σλαβόφωνους της ελληνικής Μακεδονίας ή με τα μέλη των «σλαβομακεδόνων» του ΚΚΕ που δεν αυτονομήθηκαν εντασσόμενοι στην γιουγκοσλαβική εκδοχή του «μακεδονισμού» την περίοδο 1943-1944. Τότε θα είχαμε διασφάλιση από οποιαδήποτε απόπειρα αναβίωσης ενός «αλυτρωτικού μακεδονισμού». Επίσης αποδεχτήκαμε τον όρο «μακεδονική» για ένα από τα κατεξοχήν στοιχεία του εθνισμού (ethnicity), τη γλώσσα τους, Αν και θα είχα να πω πολλά για τις σχολές σκέψεις περί «έθνους» ή «ταυτοτήτων» μένω σε μια μάλλον απλοϊκή απορία: γιατί δεν ονομάσαμε την γλώσσα αυτή «σλαβομακεδονική» αφού οι Αλβανοί μιλάνε την άλλη κυρίαρχη γλώσσα του κράτους, την αλβανική και δεν συμπεριλαμβάνονται σε αυτήν;
Έτσι για να μην βάλουμε άλλους αστερίσκους, άλλες υποπαραγράφους, άλλες υποσημειώσεις… Να υπάρχει και κάτι «μη δημιουργικά σαφές» και όχι και άλλα «δημιουργικά ασαφή».
Εφημερίδα Καθημερινή, 14.7.2018
