Τα 5 στάδια του πένθους

Γράφει η Αναστασία Δημ. Ράπη,

ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια ενηλίκων

To πένθος χαρακτηρίζεται ως μία κατάσταση κατά την οποία πλήθος αρνητικών συναισθημάτων κατακλύζουν την ψυχική υγεία του ατόμου εξαιτίας της απώλειας ενός αγαπημένου προσώπου. Θλίψη, ενοχές, θυμός, άρνηση και ψυχική οδύνη απαρτίζουν το συχνότερο μοτίβο του πενθούντα. Ο θάνατος αποτελεί μία βαθιά ανοιχτή πληγή και ο μοναδικός δρόμος για την επούλωσή της είναι το πένθος, το οποίο εκφράζει την άρνηση του ατόμου έναντι του θανάτου αλλά σύγκαιρα και την προσπάθειά του να προσαρμοστεί στη νέα κατάσταση.

Σύμφωνα με την Kubler Ross, η οποία έχει χαρακτηριστεί και ως ”η Ψυχολόγος του πένθους”, το άτομο κλονίζεται και διαπερνά από 5 βασικά στάδια, τα οποία δεν έχουν απαραίτητα προκαθορισμένη σειρά.

• Στάδιο άρνησης και απομόνωσης. Αρχικά, ένας άνθρωπος στο άκουσμα της δυσάρεστης είδησης του θανάτου ενός οικείου αρνείται να δεχτεί το γεγονός. Το ”σοκ” είναι εμφανές και η προσωρινή απόσταση από την κοινωνική ζωή αποτελεί έναν μηχανισμό άμυνας στο χείμαρρο των αρνητικών συναιθημάτων που επακολουθούν έπειτα από τη δυσάρεστη είδηση.
• Στάδιο του θυμού. Μετά την απομόνωση και την άρνηση της απώλειας ακολουθεί η επαναφορά στην πραγματικότητα. Στο στάδιο αυτό ο άνθρωπος καλείται να έρθει σε άμεση επαφή με τον εσωτερικό του πόνο και να πάψει να αρνείται την ύπαρξή του. Επειδή κατά τη διάρκεια του σταδίου αυτού οι περισσότεροι άνθρωποι δεν «αντέχουν» ή δεν είναι προετοιμασμένοι να βιώσουν την εσωτερική οδύνη της απώλειας, συχνά ο πόνος τους μετατρέπεται σε θυμό. Ο θυμός αυτός άλλοτε απευθύνεται σε άτομα του περιβάλλοντός τους και άλλοτε στο άτομο που αποχώρισε από τη ζωή του ανθρώπου που πενθεί. Αρκετοί άνθρωποι στη αισθάνονται ενοχή, γεγονός που τους κάνει να θυμώνουν με τον ίδιο τους τον εαυτό.
• Στάδιο της διαπραγμάτευσης. Στο στάδιο αυτό ο άνθρωπος κατακλύζεται από σκέψεις που αφορούν κυρίως το τι διαφορετικό θα μπορούσε να είχε κάνει προκειμένου να απέφευγε την απώλεια που βιώνει. Στόχος αυτής της αντίδρασης είναι η προσπάθεια επανάκτησης του ελέγχου απέναντι σε μία κατάσταση που στην πραγματικότητα δεν μπορεί να αλλάξει. Πρόκειται για έναν ακόμη τρόπο να «προστατέψει» κανείς τον εαυτό του από τον επώδυνο και αμετάκλητο χαρακτήρα της απώλειας.
• Στάδιο της κατάθλιψης. Είναι η στιγμή κατά την οποία το άτομο κατανοεί το αμετάκλητο του συμβάντος. Όχι, ο αγαπημένος άλλος δε θα επιστρέψει ξανά, μην αυταπατάσαι. Η θλίψη είναι βαθιά, τόσο έντονη που ορισμένες φορές δυσχεραίνει την καθημερινότητα όσων πενθούν. Οι δυσκολίες είναι πολυάριθμες και συχνά επηρεάζουν την όρεξη ή ακόμα και τον ύπνο. Οι παραπάνω αντιδράσεις, εφόσον δεν διαρκέσουν για μεγάλο χρονικό διάστημα είναι φυσιολογικές. Εάν όμως η εικόνα αυτή παραταθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, τότε η αναζήτηση υποστήριξης από ψυχολόγο κρίνεται απαραίτητη.
• Στάδιο της αποδοχής. Το στάδιο αυτό δεν κατακτάται από όλους τους ανθρώπους που βρίσκονται σε πένθος ή βιώνουν κάποια άλλη σοβαρή απώλεια στη ζωή τους. Όπως μάλιστα επισημαίνουν κάποιες έρευνες, η απώλεια ενός παιδιού είναι μία κατάσταση που ο γονέας δεν μπορεί να ξεπεράσει ποτέ. Σε όλες τις υπόλοιπες περιπτώσεις απώλειας, η φάση της αποδοχής χαρακτηρίζεται από συναισθήματα υγιούς απόσυρσης και από ηρεμία. Οι άνθρωποι που βιώνουν αυτή την κατάσταση δεν ξεχνούν εντελώς την απώλεια που βίωσαν, όμως μαθαίνουν να ζουν με αυτή και αντιλαμβάνονται ότι πρέπει να συνεχίσουν τη ζωή τους. Στη φάση αυτή οι άνθρωποι τείνουν να συνάπτουν καινούριες σχέσεις, να ανακτούν την αισιοδοξία τους και την όρεξή τους για νέες εμπειρίες. Η ψυχοθεραπεία είναι μία διαδικασία που συχνά διευκολύνει τη μετάβαση του ανθρώπου που πενθεί στο στάδιο της αποδοχής και στην ομαλή συνέχιση της ζωής του.

Το πένθος αποτελεί μία σύνθετη διαδικασία κατά την οποία το άτομο βιώνει τα παραπάνω στάδια. Ορισμένοι παραμένουν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στο στάδιο της κατάθλιψης, άλλοι στο στάδιο του θυμού ή της απομόνωσης. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι η λύπη είναι ο μοναδικός δρόμος διαμέσου του οποίου κανείς είναι δυνατό να επέλθει στην αποδοχή του γεγονότος. Τα αρνητικά συναισθήματα είναι εξίσου σημαντικά για τον σχηματισμό μιας υγιούς ψυχικής υγείας που έχει ως στόχο την αποδοχή της πραγματικότητας. Εσύ άραγε αναγνωρίζεις τον εαυτό σου σε κάποιο από αυτά τα στάδια;