Η αντισυνταγματικότητα της ασφαλιστικής «μεταρρύθμισης» του 2016 και του «Νόμου Κατρούγκαλου»

Στυλιανού Δ. Μαυρίδη,

Δικηγόρου παρ’ Αρείω Πάγω, Διδάκτορα Νομικής ΑΠΘ, Αντιπροέδρου ΔΣΘ, Πολιτευτή ΚΙΝΑΛ ΠΕ  Φλώρινας

Μετά από 2 χρόνια (ας αναλογιστεί κανείς τι μεσολάβησε έκτοτε), δεδομένου ότι οι υποθέσεις συζητήθηκαν στις 7.10.2017, εκδόθηκαν οι αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας, επί των μαζικών αιτήσεων ακυρώσεως του συνόλου σχεδόν των Επιστημονικών Συλλόγων και Συνδικαλιστικών Οργανώσεων κατά των πρώτων Υπουργικών Αποφάσεων που εκδόθηκαν κατ’ εξουσιοδότηση των διατάξεων του ν. 4386/2016 (Νόμος Κατρούγκαλου).

Οι αποφάσεις δικαιώνουν τις, αυτονόητες για όσους από εμάς ασχοληθήκαμε και ασχολούμαστε με τα συγκεκριμένα ζητήματα, απόψεις του Νομικού κόσμου (υπενθυμίζω ότι οι δικηγόροι βρισκόμασταν σε κινητοποιήσεις και αποχές για αρκετούς μήνες όταν ανακοινώθηκε και όταν ψηφιζόταν ο συγκεκριμένος Νόμος), της επιστημονικής υπηρεσίας της Βουλής και γενικά των Κοινωνικών Φορέων, οι οποίοι αντέδρασαν από την αρχή, αφενός στις υπέρμετρες επιβαρύνσεις και στην αύξηση των ασφαλιστικών εισφορών και αφετέρου, στη δραματική μείωση των συντάξεων που θα λάμβαναν οι ασφαλισμένοι με τις προβλέψεις για τα ποσοστά αναπλήρωσης που επέφεραν οι συγκεκριμένες επιλογές της τότε Κυβέρνησης και ο Νόμος Κατρούγκαλου, κατά παράβαση και του Συντάγματος, όπως ήδη κρίθηκε.

Με δεδομένο ότι ακόμα δεν έχει δοθεί στη δημοσιότητα το πλήρες κείμενο, αλλά μόνο περιλήψεις μερικών από τις 20 περίπου αποφάσεις (1880 – 1891/2019) αποφάσεις της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας, θα αναπαράξω ορισμένα χωρία και σχόλια του συναδέλφου Ανδρέα Κουτσόλαμπρου, Προέδρου Ένωσης Εμμίσθων Δικηγόρων, Σύμβουλου ΔΣΑ, Προϊστάμενου Τμήματος μη μισθωτών ΔΝΥ ΕΦΚΑ, ο οποίος παρακολούθησε στενά και συμμετείχε ενεργά στο όλο ζήτημα, όπως δημοσιεύτηκαν στην πλατφόρμα www.sakkoulas-online.gr., με τίτλο «Η αντισυνταγματικότητα των διατάξεων του ν. 4387/2016 περί ΕΦΚΑ, γνωστού ως «Νόμου Κατρούγκαλου». Μια πρώτη κριτική προσέγγιση των σχετικών αποφάσεων της Ολομελείας του Συμβουλίου της Επικρατείας, επιφυλασσόμενος να επανέλθω όταν θα έχουμε πληρέστερη εικόνα των κρίσιμων αποφάσεων.

Πιο συγκεκριμένα, επισημαίνεται  επί της αντισυνταγματικότητας του Νόμου :

«Πεδίο εισφορών

Με τις αποφάσεις 1880 και 1888/2019 της Ολομελείας του Συμβουλίου της Επικρατείας κρίθηκε ότι αντίκειται στο άρθρο 4 παρ. 1 του Συντάγματος η δια των άρθρων 39, 40 και 41 του ν. 4387/2016 θέσπιση ασφαλιστικών εισφορών για την υπαγωγή στην ασφάλιση του ΕΦΚΑ των μη μισθωτών ασφαλισμένων στο ίδιο ποσοστιαίο ύψος με εκείνο των ασφαλιστικών εισφορών που ο νόμος προβλέπει για την ασφάλιση των μισθωτών, για τον λόγο δε αυτόν ακυρώθηκαν: α) η 61502/3399/30.12.2016 απόφαση του Υφυπουργού Εργασίας, Κοινωνικής Ασφαλίσεως και Κοινωνικής Αλληλεγγύης με τίτλο «Προσδιορισμός της βάσης υπολογισμού ασφαλιστικών εισφορών αυτοαπασχολούμενων και ελεύθερων επαγγελματιών από 1.1.2017», όπως αυτή τροποποιήθηκε με την 2559/1453/2.6.2017 απόφαση του Υφυπουργού Εργασίας, Κοινωνικής Ασφαλίσεως και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, β) η Φ.80000/οικ.60298/1472/23.12.2016 απόφαση του ιδίου Υφυπουργού με τίτλο «Προθεσμία καταβολής, από 1.1.2017, των ασφαλιστικών εισφορών ασφαλισμένων, ελευθέρων επαγγελματιών και εμμίσθων, οι οποίοι έως την έναρξη του ν. 4387/2016 υπάγονταν στην ασφάλιση του ΟΑΕΕ, του ΕΤΑΑ και του ΟΓΑ» και γ) η 25598/1452/2.6.2017 κοινή απόφαση των Υφυπουργών Οικονομίας και Εργασίας, Κοινωνικής Ασφαλίσεως και Κοινωνικής Αλληλεγγύης με τίτλο «Τροποποίηση της 61501/3398/30.12.2016 (ΦΕΚ Β΄ 4330) απόφασης των Υπουργών Οικονομικών και Εργασίας Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης “Προσδιορισμός της βάσης υπολογισμού ασφαλιστικών εισφορών ασφαλισμένων στον ΟΓΑ από 1.1.2017”».

Ειδικότερα, κρίθηκε ότι η υπαγωγή στην ασφάλιση, κατά τις διατάξεις αυτές, μισθωτών και μη μισθωτών, ήτοι κατηγοριών ασφαλισμένων με ουσιωδώς διαφορετικές συνθήκες απασχολήσεως και παραγωγής εισοδήματος, υπό ενιαίους κανόνες εισφορών και παροχών (άρθρα 39, 40 και 41 του ν. 4387/2016), αντίκειται στη συνταγματική αρχή της ισότητας, από της απόψεως της ενιαίας μεταχειρίσεως προσώπων που τελούν υπό διαφορετικές συνθήκες. Πράγματι, κατά το διανεμητικό σύστημα καθορισμένων παροχών, το οποίο επέλεξε ο νομοθέτης για τον νέο φορέα, ασφαλισμένοι οιασδήποτε κατηγορίας από τις υπαγόμενες στον ενιαίο ασφαλιστικό φορέα με τις ίδιες συντάξιμες αποδοχές (για τις οποίες κατέβαλαν εισφορές) και τον ίδιο χρόνο ασφαλίσεως αποκτούν την ίδια ασφαλιστική παροχή (κύρια σύνταξη). Στην χρηματοδότηση της παροχής αυτής τόσο η ασφαλιζόμενη μισθωτή εργασία όσο και τα ασφαλιζόμενα επαγγέλματα συμβάλλουν με το ίδιο ποσοστό εισφοράς (20%) επί του εισοδήματος που παράγουν. Την παροχή, όμως, αυτή οι μη μισθωτοί ασφαλισμένοι (αυτοαπασχολούμενοι, ελεύθεροι επαγγελματίες και αγρότες) αποκτούν έχοντας καταβάλει το σύνολο της ως άνω εισφοράς επί του εισοδήματος που πραγματοποιούν από το επάγγελμά τους, ενώ οι μισθωτοί ασφαλισμένοι αποκτούν την ίδια παροχή έχοντας καταβάλει εισφορά 6,67% επί των αποδοχών τους από την εργασία τους, καθώς το υπόλοιπο της εισφοράς (13,33%) βαρύνει τους εργοδότες τους. Συνεπώς, οι μη μισθωτοί ασφαλισμένοι, μη έχοντες εργοδότη βαρυνόμενο με τμήμα της δικής τους εισφοράς, καταβάλλουν τριπλάσιο μέρος του εισοδήματός τους ως αντιπαροχή για την πρόσβαση στην κοινωνική ασφάλιση και την απόληψη της ίδιας παροχής σε σχέση με τους μισθωτούς ασφαλισμένους και, μάλιστα, χωρίς το ύψος των καταβληθεισών εισφορών τους να συνδιαμορφώνει, όπως στο σύστημα καθορισμένων εισφορών, το ύψος της ασφαλιστικής παροχής. Ίδιας τάξεως δε διαφορά προκύπτει και στις οριζόμενες στον νόμο εισφορές για την υγειονομική περίθαλψη.

Η κρίση αυτή είναι σύμφωνη με όσα είχε προβάλει η επιστημονική υπηρεσία της Βουλής, αλλά και το δικόγραφο του Δικηγορικού Σώματος με μακροσκελή ανάπτυξη του ζητήματος, όπως φυσικά και τα δικόγραφα των λοιπών Επιστημονικών Φορέων, αλλά και του Οικονομικού Επιμελητηρίου που εν τέλει έτυχε αποδοχής.

Με τις ίδιες αποφάσεις κρίθηκε ότι οι συνέπειες της αντισυνταγματικότητας των ανωτέρω διατάξεων πρέπει να επέλθουν από τη δημοσίευση των αποφάσεων της Ολομελείας (άρθρο 50 παρ. 3β του π.δ. 18/1989).

Πεδίο κυρίων συντάξεων

Με την 1891/2019 απόφαση της Ολομέλειας ακυρώθηκε η 26083/887/7.6.2016 απόφαση του Υφυπουργού Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και του Αναπληρωτή Υπουργού Οικονομικών με τίτλο «Αναπροσαρμογή κύριων συντάξεων – Προστασία καταβαλλόμενων συντάξεων» (Β΄ 1605/7.6.2016 και διορθώσεις σφαλμάτων Β΄ 1623/8.6.2016 και Β΄ 1988/1.7.2016). Ειδικότερα, έγινε δεκτό, κατά πλειοψηφία, ότι ναι μεν υπάρχει κλιμάκωση, ως προς τα θεσπιζόμενα με το άρθρο 8 του ν. 4387/2016 ποσοστά αναπληρώσεως, βάσει των οποίων υπολογίζεται η ανταποδοτική σύνταξη και τα οποία εφαρμόζονται και για τον επανυπολογισμό των ήδη καταβαλλόμενων κύριων συντάξεων, τα ποσοστά δηλαδή αυτά αυξάνονται προοδευτικά ανά κλίμακα ετών ασφάλισης, τα νέα, όμως, αυτά ποσοστά αναπληρώσεως, αυτά καθαυτά, είναι ιδιαιτέρως χαμηλά, η δε εφαρμογή τους, ως εκ του ύψους και της ανά τριετία κλιμακώσεώς τους, τόσο στον μέσο όρο των μηνιαίων αποδοχών καθ’ όλη τη διάρκεια του ασφαλιστικού βίου προκειμένου για τους μελλοντικούς συνταξιούχους, όσο και στον συντάξιμο μισθό επί του οποίου κανονίσθηκε η χορηγηθείσα σύνταξη προκειμένου για τους ήδη συνταξιούχους, οδηγεί στη χορήγηση ανταποδοτικής συνταξιοδοτικής παροχής, η οποία τελεί σε προφανή δυσαναλογία προς τις ανωτέρω αποδοχές, εν όψει του ότι το υψηλότερο ποσοστό αναπληρώσεως των εν λόγω αποδοχών είναι κατώτερο του 50%, και προς τις καταβληθείσες με βάση τις αποδοχές αυτές εισφορές. Υπό τα δεδομένα αυτά, τα συγκεκριμένα ποσοστά αναπληρώσεως παραβιάζουν την αρχή της ανταποδοτικότητας, η οποία αποτελεί έκφανση της αρχής της αναλογικότητας, υπό την έννοια της υπέρβασης του ανεκτού ορίου μέχρι του οποίου είναι επιτρεπτή, κατά το Σύνταγμα, η έλλειψη ανταποδοτικότητας εισφορών-παροχών…

Πεδίο επικουρικών συντάξεων

Με την 1889/2019 απόφαση της Ολομέλειας ακυρώθηκε η οικ. 23123/785/7.6.2016 απόφαση του Υφυπουργού Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης με τίτλο «Καθορισμός των τεχνικών παραμέτρων σχετικά με τις παροχές του Ενιαίου Ταμείου Επικουρικής Ασφάλισης» (Β΄1604/7.6.2016).

Με την 1890/2019 απόφαση της Ολομέλειας, ακυρώθηκε η οικ. 25909/470/7.6.2016 απόφαση του Υφυπουργού Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης «Αναπροσαρμογή καταβαλλόμενων συντάξεων του Ενιαίου Ταμείου Επικουρικής Ασφάλισης» (Β΄1605/7.6.2016, διόρθωση σφάλματος  Β΄ 1623/8.6.2016).

Ειδικότερα κρίθηκε, κατά πλειοψηφία, ότι η διάταξη της παρ. 1 του άρθρου 96 του ν. 4387/2016, όπως ισχύει, κατ’ επίκληση της οποίας εκδόθηκε η πιο πάνω απόφαση του Υφυπουργού Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, είναι αντισυνταγματική, για τον λόγο ότι πριν από τη ψήφιση του ως άνω ν. 4387/2016 δεν εκπονήθηκε αναλογιστική μελέτη, που να τεκμηριώνει τη βιωσιμότητα του κλάδου επικουρικής ασφαλίσεως του ΕΤΕΑΕΠ, εν όψει των νέου τρόπου υπολογισμού της επικουρικής συντάξεως για το μέλλον και του αυτόματου μηχανισμού εξισορροπήσεως που προβλέπονται στο άρθρο 96 παρ. 1 του ν. 4387/2016, όπως ισχύει, του επανυπολογισμού-αναπροσαρμογής των ήδη καταβαλλόμενων κατά τη δημοσίευση του εν λόγω νόμου συντάξεων που προβλέπεται στο άρθρο 96 παρ. 4 αυτού, όπως ισχύει, καθώς και της αυξήσεως των εισφορών για την επικουρική σύνταξη κατά την εξαετία 2016 έως 2022, που προβλέπεται στο άρθρο 97 του νόμου.

Και με την απόφαση αυτή, το Δικαστήριο έκρινε, κατά πλειοψηφία, ότι συντρέχουν λόγοι δημοσίου συμφέροντος που επιβάλλουν, κατ’ εφαρμογή του άρθρου 50 παρ. 3β του π.δ. 18/1989, τα αποτελέσματα της ακυρώσεως να επέλθουν από την δημοσίευση της 1889/2019 αποφάσεως.»

Μετά τα ανωτέρω, αποδεικνύεται ότι σε ένα τόσο δύσκολο και ιδιαίτερο ζήτημα όπως το ασφαλιστικό, ειδικά σε μία χώρα που το δημογραφικό πρόβλημα συνεχώς κλιμακώνεται, δεν χωρούν πειραματισμοί και λαϊκισμοί που εξυπηρετούν συγκεκριμένες σκοπιμότητες και αγνοούν την άποψη των εμπλεκόμενων φορέων, όπως επιδεικτικά έπραξε η τότε Κυβέρνηση. Το ζήτημα αυτό απαιτεί εθνική και κοινωνική συνεννόηση για να υπάρξει μια ισορροπία ανάμεσα στις εργαζόμενες γενεές που χρηματοδοτούν τα ταμεία και που δυστυχώς βαίνουν συνεχώς μειούμενες και στην γενεά που πρέπει να ζήσει αξιοπρεπώς από τις συνταξιοδοτικές καταβολές, με δικαιοσύνη και αλληλεγγύη, αλλά και προκειμένου να τελειώσει η ιδιότυπη ομηρία ασφαλισμένων και συνταξιούχων των τελευταίων ετών. Καλούμε και προειδοποιούμε τη νέα Κυβέρνηση να μην επαναλάβει τα ίδια λάθη, να μην προσπαθήσει να δημιουργήσει μονομερώς τετελεσμένες καταστάσεις, να αξιοποιήσει δημιουργικά της ως άνω αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας και να προσέλθει σε έναν ειλικρινή και δημιουργικό διάλογο με όλους τους κοινωνικούς φορείς. Η κοινωνία δεν αντέχει άλλους εμπαιγμούς. Διαφορετικά, θα απαξιώσει, με ακόμα πιο σκληρό τρόπο, όποιον δεν σταθεί ειλικρινά απέναντί της.