Η χιονοδρομία στην Φλώρινα

Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης

Το χιόνι στην Φλώρινα έπεφτε άφθονο κάθε χειμώνα. Τότε πριν την κλιματική αλλαγή και την άνοδο της θερμοκρασίας, οι χειμώνες ήταν δριμύτατοι, επειδή η πόλη είναι χτισμένη μέσα στα βουνά και σε αρκετό υψόμετρο.

Κάθε χειμώνα το τοπίο της Φλώρινας γινόταν κάτασπρο και καθαρό, με χιονισμένα τα βουνά, αλλά χιονισμένες και οι στέγες των σπιτιών και οι δρόμοι. Ωραίο τοπίο, που ανάγκαζε όμως τους γεροντότερους να μην απομακρύνονται από την σόμπα. Οι νέοι και κυρίως τα παιδιά απολάμβαναν το χιόνι. Γι αυτούς οι χειμώνας είχε να τους προσφέρει τον χιονοπόλεμο και κυρίως την γλίστρα.

Τα παιδιά πήγαιναν σε ένα κατηφορικό χιονισμένο δρόμο και πατούσαν το χιόνι. Μετά έπαιρναν φόρα και με το ένα πόδι μπροστά λόξα και το άλλο πίσω, όρθιοι, γλιστρούσαν με τα παπούτσια τους. Η γλίστρα πάγωνε και γινόταν ακόμη καλύτερη, προσφέροντας στα παιδιά απόλαυση, από την ταχύτητα. Συχνά έπαιρναν και τα ξύλινα τσόκαρα των μεγάλων και με αυτά έκαναν γλίστρα. Φορούσαν τα τσόκαρα, όταν τα παπούτσια τους είχαν πρόκες. Οι τούμπες ήταν συχνές, αλλά χωρίς να νοιάζονται τα παιδιά, που ανυπομονούσαν να έρθει πάλι η σειρά τους να κάνουν γλίστρα με τα παπούτσια. Αν η γλίστρα ενοχλούσε την γειτονιά, τότε κάποια γειτόνισσα έπαιρνε στάχτη από την σόμπα και χαλούσε την γλίστρα. Όλα αυτά από τον φόβο μην πατήσει κανένας ενήλικας την γλίστρα και βρεθεί κάτω με σπασμένο κανένα κόκαλο. Τα παιδιά έψαχναν άλλη κατηφόρα για να συνεχίσουν το παιχνίδι τους.

Ήταν και οι σάινες, τα φλωρινιώτικα έλκηθρα, που τα έφτιαχναν τα ίδια τα παιδιά. Ένωναν δυο καμπυλωτά ξύλα με μερικές σανίδες στις οποίες κάθονταν. Απαραίτητη ήταν και η τριχιά για να σέρνουν στην σάινα στην ανηφόρα. Οι κατηφόρες προσήλκυαν τα παιδιά με τις σάινες. Ανέβαιναν σε αυτές και αμολιόταν. Η σάινα γλιστρούσε με μεγάλη ταχύτητα και σταματούσε στο ίσιωμα. Αν τα παιδιά ήθελαν να σταματήσουν νωρίτερα φρέναραν με τις φτέρνες των ποδιών τους. Καλή η σάινα, όμως τα παντελόνια μουσκεύονταν στο πίσω μέρος και στα μπατζάκια. Και τα βρεγμένα παντελόνια έδιναν την αφορμή στις μάνες να ξεσπάσουν και να τρομάξουν τα παιδιά με τις φωνές τους. Την άλλη μέρα όμως τα παιδιά πάλι βρίσκονταν σε κάποια κατηφόρα για να απολαύσουν τις καταβάσεις με τις σάινες.

Για τα πιο μεγάλα παιδιά υπήρχαν οι βαρελοσανίδες, που ήταν σαν τα σκι. Έπαιρναν τις σανίδες παλιών βαρελιών, κάρφωναν δυο λωρίδες δέρμα για να συγκρατούν τα παπούτσια τους, τα άλειφαν στο κάτω μέρος των βαρελοσανίδων με παραφίνη, έπαιρναν και δυο ραβδιά και όλα ήταν έτοιμα. Οι νέοι αυτοί προτιμούσαν τις πλαγιές της πόλης. Άλλοι στα Ένδεκα Πεύκα και άλλοι στην άλλη πλαγιά, στα αμπέλια και στο Υψωματάκι, απολάμβαναν τις βαρελοσανίδες. Αυτός ο τρόπος ήταν πρόδρομος των σκι.

Μερικοί ισχυρίζονται πως ο γαλλικός στρατός έφερε σκι στην Φλώρινα κατά την διάρκεια του Α΄ παγκοσμίου πολέμου (1916 – 18). Ίσως να έχουν δίκιο, όμως η γλίστρα με την σάινα είναι Φλωρινιώτικης εμπνεύσεως, καθώς και οι βαρελοσανίδες, που έμοιαζαν με σκι. Ο πρώτος που έφερε κανονικά σκι ήταν ο Πομπόρτσι, αριστοκράτης αξιωματικός του Τσαρικού Πολεμικού Ναυτικού στην Ρωσία, και μηχανικός. Ο Πομπόρτσι είχε πάρει πολιτικό άσυλο, μετά την επανάσταση των Μπολσεβίκων, και εργαζόταν στο Δήμο Φλώρινας ως μηχανικός. Ο γιός του Αλέκος Πομπόρτσι είχε φτιάξει ένα ψηλό έλκηθρο ρωσικού τύπου. Σε αυτό ανέβαιναν πέντε έξι παιδιά και κατέβαιναν τις κατηφόρες με μεγάλη ταχύτητα. Επίσης ο ετεροθαλής αδελφός του, ο Ζίγας Βόνσοβιτς ήταν πρωτοπόρος του σκι και από αυτόν έμαθαν πολλοί νέοι να κάνουν σωστά σκι.

Οι πρώτοι ορειβάτες χιονοδρόμοι ήταν ο Παντελής Μηλώσης, ο Ηλίας Βυζάντης, ο Παύλος Τσάμης, ο Δημήτριος Καράντζας, ο Γεώργιος Θ. Μόδης, ο Μιχάλης Πατσούρης, ο Γιώργος Κεραμιτζής, ο Ρήγας Κανέλος, ο Πομπόρτσι, ο Μιχάλης Σλατίνας, ο Δημήτριος Σαμαράς κ. α. Όλοι οι παραπάνω έμαθαν να κάνουν καταβάσεις με σκι από τον Πομπόρτσι. Η ομάδα αυτή το 1933 πλαισίωσε τον νεοσύστατο «Ελληνικό Ορειβατικό Σύνδεσμο» (ΕΟΣ), που είχε έδρα την Αθήνα. Της Φλώρινας το παράρτημα ήταν το τέταρτο κατά χρονολογική σειρά. Αυτοί οι πρώτοι χιονοδρόμοι της Φλώρινας έκαμναν σκι στην Βίγλα και γευμάτιζαν και διανυκτέρευαν στο Πισοδέρι. Έτσι άρχισε η οργανωμένη χιονοδρομία στην Φλώρινα.

Ο αείμνηστος Λάζαρος Γούναρης θυμόταν το Ορειβατικό Τμήμα του Αριστοτέλη (ΟΤΑ) που ιδρύθηκε κατά την διάρκεια της γερμανικής Κατοχής, από ορειβάτες και χιονοδρόμους. Οι νέοι αυτοί της Φλώρινας, οι χιονοδρόμοι, συγκεντρώνονταν στο παλιό γυμνάσιο και με τα σκι στους ώμους και τραγουδώντας πατριωτικά τραγούδια ξεκινούσαν για την Βίγλα. Τότε εμφανίστηκε και η πρώτη γυναίκα χιονοδρόμος, η Αντιγόνη Τσάμη, μετέπειτα λαογράφος, από το Πισοδέρι.

Και όταν έφευγαν οι Γερμανοί, ο Βαγγέλης Υφαντής έκρυψε ένα Γερμανό στρατιώτη στο σπίτι του. Ο Γερμανός ήταν αριστερός και σπουδαίος σκιέρ, που ανέλαβε να εκπαιδεύσει όλους τους χιονοδρόμους.

Πρέπει να αναφέρομε ότι τα σκι ήταν ξύλινα με μεταλλικές δέστρες. Αυτά τα έφτιαχναν μερικοί μαραγκοί της πόλης μας. Είχαν ένα αχνάρι και με πολύ μεράκι δούλευαν τις βρασμένες σανίδες μέχρι αυτές να γίνουν σκι. Μέχρι τότε καλά ευρωπαϊκά σκι είχαν δυο τρεις, όπως ο Γιώργος Αλεξίου, ο Μηλώσης, ο Χατζηλίας… Το 1945 πολλά ζευγάρια σκι έφεραν από το Μοναστήρι. Ήταν σκι του γερμανικού στρατού, πολύ καλά, που τα έφερε το ΕΑΜ με τον Κώστα Κετσετζή, ο οποίος είχε φτιάξει μια ομάδα χιονοδρόμων. Η Ομάδα αυτή διαλύθηκε γρήγορα λόγω των πολιτικών εξελίξεων. Τα σκι όμως έμειναν στην Φλώρινα. Το 1945 ανασυγκροτήθηκε ο ΕΟΣ που είχε διαλυθεί κατά την γερμανική Κατοχή. Επίσης το 1945 έγιναν αγώνες στην Μικρή Βίγλα και πήραν βραβεία ο Λάζαρος Γούναρης και ο Φώτης Γκίλου. Το 1947, σταμάτησαν όλες οι δραστηριότητες εξ αιτίας του Εμφυλίου Πολέμου.

Μετά τον πόλεμο άρχισαν πάλι οι δραστηριότητες. Όπως αναφέρει ο Γιώργος Ανθόπουλος στο Αθλητικό Χρονολόγιό του, αλλά και αυτά που μας είπε ο Λάζαρος Γούναρης, στις 19 Φεβρουαρίου του 1950 έγιναν αγώνες στο Σέλι Βεροίας, που οργάνωσε ο ΕΟΣ. Έλαβαν μέρος οι παρακάτω χιονοδρόμοι Φλωρινιώτες: Ηλίας Βυζάντης, Λάζαρος Γούναρη, Σπύρος Κύρου, Παντελής Λουκάς, Βασιλάκης Τοσίου, Μιχαήλ Σλατίνας, Χατζηλίας, Θεοδωρλής, Λάζαρος Ζαμπέρτσης, Γιώργος Τσιώκας, Λάζαρος Κοΐδης, Βαγγέλης Παρασκευαΐδης, Γιάννος Παυλίδης, Τάκος Παπανέστωρας, Μιχάλης Σαπουντζής, Αλέκος Γυμνόπουλος, Γιάννης Σίσκος και άλλοι, συνολικά 27 αθλητές.

Όπως αναφέρει ο Γ. Ανθόπουλος στην δεκαετία του 1950 έγιναν πολλοί αγώνες στην Βίγλα Πισοδερίου και στο Σέλι Βερμίου. Επίσης το 1952 έγιναν χιονοδρομικοί αγώνες στο Άντερμπαζ της Ελβετίας, για στρατιώτες των Ειδικών Δυνάμεων, αργότερα και στην Γιουγκοσλαβία. Από τους 7 ΛΟΚατζήδες που συμμετείχαν οι 5 ήταν Φλωρινιώτες. Ήταν ο ανθυπολοχαγός τότε Δημήτριος (Τάκος) Παπανέστωρας και οι στρατιώτες Λάζαρος Γούναρης, Λάζαρος Κοΐδης, Ευάγγελος Παρασκευαΐδης και Γιάννος Παυλίδης. Επίσης την ίδια χρονιά έγιναν χιονοδρομικοί Πανελλήνιοι αγώνες. Πρωταθλητής Ελλάδος ο Φλωρινιώτης καταδρομέας Βαγγέλη Μπάρας, μετέπειτα ζωγράφος.

Ο Λάζαρος Γούναρης και άλλοι εθελοντές έχτισαν το καταφύγιο της Βίγλας. Όλοι ήταν μέλη του ΕΟΣ Φλώρινας. Ο Λάζαρος Γούναρης έφερνε πέτρες από την Μελίτη με το τρακτέρ, ο μηχανικός Καράντζας σχεδίασε το κτήριο και το μοναδικό τζάκι. Ο Δαμιανίδης δούλευε την πέτρα. Όλες οι δουλειές έγιναν από εθελοντές. Πρώτα έφτιαξαν ένα δωμάτιο, μετά ένα δεύτερο δωμάτιο και τέλος τον πάνω όροφο. Όλα αυτά γίνονταν το 1960 και μετά. Το 1961 υπήρχε μόνο ένα δωμάτιο. Στις 7 Ιουλίου 1963 εγκαινιάστηκε το χιονοδρομικό καταφύγιο του ΕΟΣ στην Βίγλα Πισοδερίου.

Ο Λάζαρος Γούναρης είχε την ιδέα να ιδρυθεί ομάδα χιονοπροσκόπων στην Φλώρινα. Έκανε αίτηση στο Σώμα Ελλήνων Προσκόπων (ΣΕΠ) και μετά από πολύ καιρό πήρε την έγκριση. Η ομάδα ιδρύθηκε το 1965, και υποστηρίχτηκε από τον στρατό, που τους χάρισε χειμερινές στολές και δέρματα φώκιας για τα σκι. Οι χιονοπρόσκοποι απέκτησαν και εκπαιδευτή, τον Ζαν Πιέρ, ο οποίος ήταν μάλλον Ελβετός, και τους δίδαξε κατάβαση, ανώμαλο δρόμο, χιονάροτρο και φρενάρισμα. Την περίοδο 1968 – 1971 έρχονταν στην Σχολή του σκι της Βίγλας, ομάδες από την Θεσσαλονίκη, την Βέροια και την Νάουσα. Οι χιονοπρόσκοποι διαλύθηκαν το 1976. Το 1977 ιδρύθηκε ο Σύλλογος Ορειβασίας Χιονοδρομία (ΣΟΧ).

Μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο η Βίγλα ήταν αποκλεισμένη και το Πισοδέρι, τα Κορέστεια και η Πρέσπα. Ο στρατός φύλαγε την Βίγλα και για να περάσει κανείς έπρεπε να έχει άδεια από το Τμήμα Ασφαλείας Φλωρίνης. Με αυτές τις συνθήκες ήταν αδύνατον να αναπτυχτεί τουριστικά η περιοχή, και μάλιστα η χιονοδρομία.

Πρώτος, μεταπολεμικά, Νομάρχης, που χαλάρωσε λιγάκι τον αποκλεισμό της περιοχής ήταν ο Θεοδόσης Μπαγλανέας (1957 – 58) ο οποίος έκανε αθλητικές εκδηλώσεις στην Βίγλα και πολιτιστικές εκδηλώσεις στην Πρέσπα. Μεγάλη ήταν και η προσφορά του Νομάρχη της χούντας Ιωάννη Βοΐλα (1970 – 72) ο οποίος κατήργησε τον έλεγχο στην Βίγλα, έτσι που όλοι περνούσαν το φυλάκιο ελεύθερα. Επίσης ο Νομάρχης του ΠΑΣΟΚ, Φώτης Παπαγιάννης (1985 – 87), πρόσφερε πολλά στην Βίγλα. Περίπου 600 μέτρα συρόμενο αναβατήρα (λιφτ) ώστε οι χιονοδρόμοι να μπορούν με τον αναβατήρα, ξεκούραστοι να φτάνουν σε κάποια σημεία της πίστας. Και αργότερα, στην δεκαετία του 1990, από τον Γιώργο Λιάνη, όταν αυτός ήταν Υφυπουργός Αθλητισμού και Πολιτισμού τοποθετήθηκε ο εναέριος αναβατήρας διθέσιος μήκους 1200ων μέτρων. Οι αναβατήρες τοποθετήθηκαν μετά από την εισήγηση του Κώστα Βάσσου, που ήταν πρόεδρος του ΣΟΧ. Ο Κ. Βάσσος ήταν ο μακροβιότερος Πρόεδρος του ΣΟΧ, που η θητεία του κράτησε 20 χρόνια περίπου και η προσφορά του μεγάλη. Παλιός χιονοδρόμος ο Κ. Βάσσος που θυμόταν την Βίγλα χωρίς καταφύγιο. Και όταν πάγωναν πήγαιναν στο φυλάκιο του στρατού για να ζεσταθούν. Η Βίγλα με τον καιρό άλλαξε. Κοντά στο καταφύγιο των ορειβατών και χιονοδρόμων, ο Δημήτριος Τόττης έχτισε το σαλέ (εστιατόριο και καφετέρια), όπου μπορούν να γευματίσουν και πιουν τον καφέ τους. Αλλά και στο καταφύγιο – ξενώνα των ορειβατών σερβίρουν φαγητό και καφέδες. Επίσης ο Στάθης Βογδάνου, δάσκαλος του σκι παρέδιδε μαθήματα και ενοικίαζε όλον τον απαραίτητο εξοπλισμό (σκι, παπούτσια, φόρμες), την περίοδο 1980 – 2005.

Ο Γιάκος Συμεωνίδης, πολύ καλός σκιέρ, είχε λάβει μέρος σε αγώνες στα Τρία Πέντε Πηγάδια της Νάουσας το 1963 μαζί με τον Νίκο Σιάμκουρη, την Κώστα Βάσσο, τον Θέμη Ρόζα και τον Γιώργο Μπανά. Όταν ο Γιάκος Συμεωνίδης κατατάχτηκε στον στρατό, το 1968, τον απέσπασαν στον Όλυμπο, ως εκπαιδευτή των καταδρομέων του Κέντρου Εκπαιδεύσεως Ορεινού Αγώνα. Και ο Στάθης Βογδάνου αποσπάστηκε σε αυτό το κέντρο κατά την διάρκεια της στρατιωτικής του θητείας και ως εκπαιδευτής εκπαίδευε τους καταδρομείς όσο ο Όλυμπος είχε χιόνια.

Οι χιονοδρόμοι του ΕΟΣ και του ΣΟΧ Φλώρινας συμμετείχαν σε αναρίθμητους πανελλαδικούς αγώνες και έλαβαν μετάλλια και βραβεία. Τότε οι χιονοδρομικοί αγώνες ήταν τρεις: 1.Οι Πανελλήνιοι αγώνες, 2.το Κύπελλο του Βουνού (Βέρμιο) και 3.οι Παμμακεδονικοί αγώνες. Πολλοί Φλωρινιώτες χιονοδρόμοι βραβεύτηκαν στους παραπάνω αγώνες. Από τις πίστες της Βίγλας ξεπήδησαν και άλλοι χιονοδρόμοι, που ξεπέρασαν τα σύνορα της χώρας.

Ο Στάθης Βογδάνου σαν αθλητής δρόμων αντοχής, το 1970, είχε λάβει μέρος στο παγκόσμιο πρωτάθλημα στην Τσεχοσλοβακία. Την περίοδο 1970- 1975 συμμετείχε σε Βαλκανικούς αγώνες, στην Ρουμανία, την Τουρκία, την Βουλγαρία και στην Γιουγκοσλαβία. Το 1976 συμμετείχε στην χειμερινή Ολυμπιάδα στην Αυστρία. Την περίοδο 1980 – 1995 ήταν ομοσπονδιακός προπονητής στης Εθνικής ομάδος.

Ο Λάζαρος Τοσουνίδης συμμετείχε, το 1984, στην χειμερινή Ολυμπιάδα του Σεράγεβο Γιουγκοσλαβίας. Το 1985, στο παγκόσμιο πρωτάθλημα στην Αυστρία, και το 1987, στους Βαλκανικούς αγώνες. Αγωνίστηκε στο σκι δρόμου αντοχής. Επίσης ο Χρήστος Τίτας, συμμετείχε σε αγώνα παγκοσμίου πρωταθλήματος δρόμου αντοχής με σκι, το 1987 για το παγκόσμιο πρωτάθλημα στην Δυτική Γερμανία, το 1988, στους χειμερινούς Ολυμπιακούς αγώνες στον Καναδά και, το 1994, στους χειμερινούς Ολυμπιακούς αγώνες στην Νορβηγία.

Ο Βασίλης Δημητριάδης μεγάλος αθλητής που ξεκίνησε από τις πίστες της Βίγλας Πισοδερίου. Σε εγχώριους και διεθνείς αγώνες ανέβηκε 84 φορές στο βάθρο. Στην πρώτη θέση 45 φορές. Στην δεύτερη θέση 26 φορές, και στην τρίτη θέση 13 φορές. Ο Βασίλης Δημητριάδης ζει στην Αυστραλία με την οικογένεια του.

Οι πίστες της Βίγλας είναι από τις παλαιότερες στην Ελλάδα. Βρίσκονται δίπλα στο δημόσιο δρόμο και κοντά στο Πισοδέρι και στην Φλώρινα. Διαθέτουν χιονοδρομικό – ορειβατικό καταφύγιο και σαλέ. Είναι ένα από τα πιο παλιά χιονοδρομικά κέντρα φτιαγμένο από το μεράκι και την εθελοντική εργασία των Φλωρινιωτών. Για την ποιότητα του χιονιού του και την διάρκεια του είχε προταθεί για παγκόσμιους αγώνες. Σήμερα υπάρχου 15 χιονοδρομικά κέντρα στην Ελλάδα και ο ανταγωνισμός είναι μεγάλος.

Το χιονοδρομικό κέντρο της Βίγλας παλιά ανήκε στην Νομαρχία Φλώρινας και τώρα στην Περιφέρεια.

Δημήτρης Μεκάσης

Κεντρική φωτογραφία: Μια παρέα Φλωρινιωτών ανεβαίνει στα Ένδεκα Πεύκα για να κάνει σκι (δεκαετία 1950) – από την έκθεση του Συλλόγου το Βαρόσι, αρχείο Γεωργίου Σίμου