Νεκρός ροδοπελεκάνος μετά από πρόσκρουση σε ανεμογεννήτρια στον Βαρνούντα, το τέταρτο καταγεγραμμένο θύμα από το 2020

Την Τετάρτη, 31 Αυγούστου 2022, ακριβώς 2 χρόνια μετά το προηγούμενο παρόμοιο περιστατικό (https://bit.ly/3cBfOc4), οι συνεργάτες της Μονάδας Διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου Πρεσπών και Προστατευόμενων Περιοχών Δυτικής Μακεδονίας και της Εταιρίας Προστασίας Πρεσπών κλήθηκαν να παραστούν στην αποκομιδή ενός ακόμη ατόμου του προστατευόμενου είδους ροδοπελεκάνος (Pelecanus onocrotalus) κάτω από την ανεμογεννήτρια 31 του αιολικού σταθμού στο όρος Βαρνούς (περιοχή Ανθοβούνι).

Το νεκρό πτηνό συνέλεξε η Διεύθυνση Δασών Φλώρινας και παρέδωσε στον ΑΡΚΤΟΥΡΟ για νεκροψία από κτηνίατρο.

Η νεκροψία κατέληξε ότι ο θάνατός του επήλθε από πρόσκρουση σε ανεμογεννήτρια, η οποία προκάλεσε πολλαπλά κατάγματα στα φτερά, τα πλευρά και το ράμφος, ρήξη θωρακικών αεροφόρων σάκων και οργάνων.

Οι ροδοπελεκάνοι είναι μεγάλα πουλιά με άνοιγμα φτερών σχεδόν 2,5 μέτρα. Φωλιάζουν μαζί με τους αργυροπελεκάνους (Pelecanus crispus) στον υγρότοπο της Μικρής Πρέσπας και αποτελούν εμβληματικά είδη, προστατευόμενα σε διεθνές επίπεδο. Το Εθνικό Πάρκο Πρεσπών φιλοξενεί πληθώρα σπάνιων ζώων, φυτών και οικοτόπων, αλλά προστατεύεται από την δεκαετία του ’70 κυρίως χάρη στην παρουσία της μεγάλης αποικίας πελεκάνων. Ο συγκεκριμένος πελεκάνος είχε δακτυλιωθεί από την Εταιρία Προστασίας Πρεσπών και τον Φορέα Διαχείρισης Κάρλας – Μαυροβουνίου – Κεφαλόβρυσου Βελεστίνου – Δέλτα Πηνειού ως νεοσσός, στις 13 Ιουλίου του 2017 στην Κάρλα.

Ο Αιολικός Σταθμός Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΑΣΠΗΕ) της εταιρίας ΑΝΕΜΟΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ στον Βαρνούντα κατασκευάστηκε πριν από περίπου μια δεκαετία, μετά από πολυετή διαμάχη των επενδυτών με την Εταιρία Προστασίας Πρεσπών και τις Περιβαλλοντικές Οργανώσεις που αποτελούν μέλη της, ακόμα και ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας. Οι Περιβαλλοντικές Οργανώσεις διαμαρτύρονταν τότε ότι οι μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων του ΑΣΠΗΕ, καθώς και η περιβαλλοντική του αδειοδότηση, έπασχαν από πολύ σοβαρά ελαττώματα στον τύπο και στην ουσία.

Το έργο άλλαξε πολλές φορές χωροθέτηση σε μια προσπάθεια του επενδυτή να το απομακρύνει όσο γίνεται περισσότερο από την προστατευόμενη περιοχή των Πρεσπών και από το στόχαστρο των Περιβαλλοντικών Οργανώσεων. Τελικά κατασκευάστηκε στη συγκεκριμένη θέση, σε υψόμετρο 2100μ., σε έκταση που σήμερα εντάσσεται σε δυο περιοχές του δικτύου Natura 2000, με περιβαλλοντικούς όρους που περιλάμβαναν και την εγκατάσταση, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, ενός συστήματος οπτικής ανίχνευσης, ως μέτρου αποτροπής των συγκρούσεων μεγάλων πουλιών, θεωρητικά και νυχτερίδων, με τις φτερωτές των ανεμογεννητριών.

Οι πρώτοι νεκροί ροδοπελεκάνοι στον συγκεκριμένο ΑΣΠΗΕ καταγράφηκαν το 2020 κι ενώ το σύστημα ανίχνευσης ήταν ανενεργό. Πλέον το σύστημα λειτουργεί εγκατεστημένο σε δύο μόνο ανεμογεννήτριες στο νότιο άκρο του σταθμού, απ’ όπου το πρόγραμμα περιβαλλοντικής παρακολούθησης που εφαρμόζεται δείχνει ότι παρατηρούνται οι περισσότερες διελεύσεις πελεκάνων. Η αντικειμενική αποτυχία του συστήματος να αποτρέψει την πρόσκρουση του ροδοπελεκάνου στην ανεμογεννήτρια 31, που βρίσκεται ακριβώς μεταξύ των δυο καμερών, θέτει και πάλι ερωτήματα για την αποτελεσματικότητα των αυτοματοποιημένων συστημάτων αποτροπής πρόσκρουσης, ειδικά σε περιοχές με συχνές διελεύσεις πουλιών.

Όπως έχει κατ’ επανάληψη επισημανθεί από Περιβαλλοντικές Οργανώσεις, αλλά και από άλλους αρμόδιους φορείς (https://bit.ly/3CNzP9T) και την ίδια την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (https://bit.ly/3RHtCR7) :

1^ον. Τα συστήματα οπτικής ανίχνευσης δε θα πρέπει να θεωρούνται επαρκή για την αποτροπή του κινδύνου πρόσκρουσης σε περιοχές συχνής διέλευσης προστατευόμενων πτηνών.

2^ον. Η μόνη αποτελεσματική προσέγγιση για την εξασφάλιση της ακεραιότητας του δικτύου Natura 2000 είναι η ορθή χωροθέτηση των έργων. Για τον παραπάνω λόγο κρίνεται επιτακτική η ανάγκη που υπάρχει, γενικότερα στη χώρα και ειδικότερα στην ευρύτερη περιοχή των Πρεσπών, να εκτιμηθούν οι σωρευτικές επιπτώσεις από το σύνολο των αδειοδοτημένων και υπό αδειοδότηση ΑΣΠΗΕ για τα προστατευόμενα είδη και τύπους οικοτόπων, και να θεσμοθετηθούν ζώνες αποκλεισμού εγκατάστασης νέων σταθμών. Σχετικές προτάσεις θα καταθέσει το επόμενο διάστημα η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών στο πλαίσιο της αναθεώρησης του Ειδικού Χωροταξικού Σχεδίου για τις ΑΠΕ.

Η ΕΠΠ και οι συνυπογράφουσες Οργανώσεις – μέλη της επαναφέρουν επίσης το – δυστυχώς – επίκαιρο αίτημα Περιβαλλοντικών Οργανώσεων όπως έχει διατυπωθεί από τον Μάρτιο του 2020, να ανασταλεί οριζοντίως η αδειοδότηση όλων των έργων κατηγορίας Α, στα οποία περιλαμβάνονται και οι ΑΣΠΗΕ, στις  περιοχές του δικτύου Natura 2000 της χώρας μέχρι την ολοκλήρωση της διαδικασίας θεσμοθέτησης μέτρων προστασίας στις περιοχές αυτές προκειμένου να αποφευχθούν μη αναστρέψιμες επεμβάσεις.

Για τους ήδη εγκατεστημένους ΑΣΠΗΕ, όπως αυτός της εταιρίας ΑΝΕΜΟΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Μ.Α.Ε. στον Βαρνούντα απαιτείται η πολύ προσεκτική προσαρμογή της δραστηριότητας και τροποποίηση των περιβαλλοντικών όρων του έργου, ώστε να αντιμετωπιστεί και ανασχεθεί το όχι σπάνιο πλέον φαινόμενο της θανάτωσης πελεκάνων λόγω πρόσκρουσης. Αυτό γίνεται επιτακτικό μετά τη μαζική θανάτωση, στις αρχές του 2022, μεγάλου μέρους του πληθυσμού αργυροπελεκάνων, της αποικίας της Πρέσπας, εξαιτίας της γρίπης των πτηνών. Πλέον και η παραμικρή απώλεια που θα μπορούσε να αποφευχθεί πρέπει να αποτραπεί με κάθε πρόσφορο μέσο.

Για τον συγκεκριμένο σταθμό, ο πρώην Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Πρεσπών και η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών έχουν κάνει συγκεκριμένες προτάσεις στις αρμόδιες αρχές μετά το περιστατικό του 2020 και τα πορίσματα των επιθεωρητών περιβάλλοντος που ακολούθησαν, αλλά αυτές δεν έχουν ακόμη υλοποιηθεί. Συγκεκριμένα, έχει προταθεί:

• Η επέκταση του συστήματος ανίχνευσης πτήσης πτηνών για το σύνολο των ανεμογεννητριών με τεχνολογία μη οπτικών μέσων (π.χ. τεχνολογία «ραντάρ»).
• Εναλλακτικά, η επιπρόσθετη, μετά την επέκταση του υφιστάμενου συστήματος σε όλο το αιολικό πάρκο, εγκατάσταση συστήματος παρακολούθησης των συνθηκών ορατότητας, ώστε να σταματάει η λειτουργία των ανεμογεννητριών, όταν η ορατότητα στην περιοχή είναι περιορισμένη, κατά τη διάρκεια της ημέρας και κατά τους μήνες Φεβρουάριο έως Σεπτέμβριο οπότε και σημειώνονται συνεχείς διελεύσεις πελεκάνων.

Η επιλογή του μέτρου που πρέπει να επιβληθεί από τις αρμόδιες υπηρεσίες εξαρτάται από διάφορους τεχνικούς και άλλους παράγοντες, όπως η μορφολογία του εδάφους.

Η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών και οι συνυπογράφουσες Οργανώσεις-μέλη της επαναφέρουν αυτές τις προτάσεις και ζητούν να εφαρμοστούν το συντομότερο τα ενδεδειγμένα μέτρα πριν μετρήσουμε και άλλες απώλειες.