Συζυγικές σχέσεις

(Τρίτη Ζ΄ εβδομάδος Επιστολών, Α΄ Κο 6,20᾿  7,1-12)

Μιλώντας πιο πάνω, ο απόστολος Παύλος, για σαρκικές παρεκτροπές, και μάλιστα για την πορνεία, και εκθέτοντας τους λόγους για τους οποίους οι Χριστιανοί πρέπει ν΄ αποφεύγουν  το βαρύ αυτό αμάρτημα, πριν μπει σε άλλο συναφές θέμα, το θέμα της συμβιώσεως των Χριστιανών συζύγων, καταλήγει᾿

Έχετε αγορασθεί με ακριβή τιμή᾿ δοξάστε λοιπόν το Θεό με το σώμα σας και με το πνεύμα σας, τα οποία είναι του Θεού (6,20).

Ο Ιωάννης χρυσόστομος [1] εξηγεί᾿  Αυτά τα λέει  για ν᾿ ασφαλίσει τους Χριστιανούς να μην πορνεύουν ακολουθώντας τις άνομες επιθυμίες της ψυχής. Διότι πολλά άνομα θέλουν οι άνθρωποι, αλλά πρέπει να τα συγκρατούν. Και μπορούν. Αν δεν μπορούσαν, θα ήταν περιττή η συμβουλή.

Πώς τους ασφάλισε να μη πορνεύουν; Αφού τους είπε πιο πάνω ότι «Δεν ανήκετε στον εαυτό σας» (Α΄ Κο 6,20), τώρα τους λέει᾿  «Έχετε αγοραστεί με ακριβή τιμή». Και οι ειδωλολάτρες είναι δούλοι του Θεού, όπως όλοι οι άνθρωποι, αλλά το ότι εμάς που τον πιστεύουμε μας εξαγόρασε, είναι υψηλή εξαίρεση. Μας θυμίζει το μέγεθος της ευεργεσίας και τον τρόπο της σωτηρίας. Ενώ δηλαδή είχαμε αποξενωθεί και περιέλθει σε άλλα χέρια, τα χέρια του διαβόλου, μας εξαγόρασε ακριβά και μας έκανε πάλι δικούς του με το θάνατό του.

Έχει λοιπόν όλο το δικαίωμα να μας προτρέψει᾿  «Δοξάστε το Θεό με το σώμα σας και το πνεύμα σας». Με το σώμα σας, λέει, για ν’ αποφεύγουμε την πορνεία, και με το πνεύμα σας, για να μη σκέφτεστε τίποτε το πονηρό, αλλ᾿ αν χωρίς να το επιδιώκετε εισχωρεί στη σκέψη σας, να το διώχνετε, για να έρχεται η χάρη.

Προσθέτει μάλιστα ότι το σώμα και το πνεύμα είναι του Θεού, κι όχι δικά μας. Ο Θεός μας τα χάρισε και τα κατέστησε ναό του αγίου Πνεύματος και μέλη του Χριστού. Δεν εξουσιάζει λοιπόν ο άνθρωπος, αλλά ο Χριστός. Παράδειγμα.

Ένας έχει μια θυγατέρα και με μεγάλη απερισκεψία τη μίσθωσε στον πορνοβοσκό, για να πορνεύει. Έπειτα πέρασε ο γιος του βασιλιά και την ελευθέρωσε από τη δουλεία, και την πήρε για δική του. Τώρα πια ο πατέρας δεν έχει το δικαίωμα να την οδηγήσει στο πορνείο. Κάτι τέτοιο συμβαίνει μ᾿ εμάς. Μισθώσαμε το σώμα μας στο διάβολο, τον δεινό αυτόν πορνοβοσκό. Είδε ο Χριστός και το απάλλαξε από την τυραννία. Τώρα πια δεν είναι δικό μας, αλλ᾿ εκείνου που το έσωσε. Αν θέλεις να χρησιμοποιείται σα νύφη του Χριστού, έχει καλώς, δεν σε εμποδίζει κανένας᾿ αν όμως θέλεις να το οδηγήσεις πάλι εκεί που ήταν πριν, θα πάθεις τα ίδια με αυτούς που το ξευτελίζουν.

Δεν έχεις λοιπόν δικαίωμα να χρησιμοποιείς το σώμα σου σε πονηρές και άνομες επιθυμίες, αλλά μόνο  σ᾿ αυτές που διατάσσει ο Θεός μέσα στο γάμο.

Μετά τα παραπάνω ο Παύλος μπαίνει στο θέμα του χριστιανικού γάμου, και των συζυγικών σχέσεων. Λέει᾿

Σχετικά με όσα γράψατε, καλό είναι στον άνθρωπο να μην εγγίζει γυναίκα καθόλου΄ για να μην υπάρχουν όμως πορνείες, ο καθένας να έχει τη δική του γυναίκα, και κάθε γυναίκα το δικό της άντρα (1-2).

Φαίνεται σαφώς ότι οι Κορίνθιοι με επιστολή τους είχαν απευθύνει κάποια ερωτήματα, στα οποία ζητούσαν απάντηση. Ένα από αυτά ήταν, αν πρέπει οι άντρες ν΄ απέχουν από γυναίκα, δηλαδή να μην παντρεύονται, να μένουν παρθένοι. Και τους απαντά εδώ ο απόστολος με αλήθειες που έχουν κύρος αιωνίου νόμου. Καλό είναι, είπε, να μην έχεις γυναίκα΄ αν πάλι θέλεις το ασφαλές και σίγουρο, αυτό που θα σε βοηθάει, σύναψε γάμο.

Ο άνθρωπος, άντρας ή γυναίκα, είναι ελεύθερος ν᾿ ακολουθήσει ή το ένα, την αγαμία, ή το άλλο, το γάμο, αρκεί αυτό που θα επιλέξει να προέρχεται από δική του απόφαση, αφού σταθμίσει τις δυνάμεις του, ώστε να τιμήσει την επιλογή του. Επειδή όμως εμφωλεύει ο κίνδυνος από έναν άκαιρο και ανώριμο ενθουσιασμό να επιλέξουν κάποιοι την άγαμη ζωή και στη συνέχεια να λακίσουν και να πέσουν στην πορνεία, ο Παύλος συνιστά τον ασφαλέστερο δρόμο, το δρόμο του γάμου, που είναι σύμφωνος με τις σαρκικές τάσεις του. Ειδικά οι Κορίνθιοι είχαν μια επιρρέπεια προς την πορνεία, καθώς η πόλη τους στα χρόνια εκείνα ήταν πορνούπολη. Αρκεί να σημειωθεί ότι, λόγω της εκτεταμένης πορνείας, «κορινθιάζειν» σήμαινε «πορνεύειν» [2].

Και προσθέτει ο Παύλος᾿

Στη γυναίκα ο άντρας ν᾿ αποδίδει την αγάπη που της οφείλει, ομοίως και η γυναίκα στον άντρα (3).

Είναι χρέος του ανδρός προς τη γυναίκα του, που την αγαπά, ν᾿ αποδίδει την αγάπη με ίσο τρόπο. Όπως ένας που παίρνει ένα δάνειο, οφείλει να το επιστρέψει στο δανειστή του, έτσι κι ο άντρας χρωστάει την επιστροφή της αγάπης στη γυναίκα του. Αυτό εννοεί ο Παύλος επιλέγοντας τη λέξη «αποδιδότω». Το ίδιο ισχύει και για τη γυναίκα. Ν᾿ αποδίδει πρόθυμα στον άντρα της, που την αγαπά, την αγάπη της σα δάνειο.

Στην προτροπή αυτή του Παύλου είναι ολοφάνερη η αμοιβαιότητα και η μονογαμία. Ένας ἀντρας μια γυναίκα, μια γυναίκα ένας άντρας. Ο ίδιος νόμος ισχύει και για τους δύο, σε αντίθεση από την αρχαιότητα, κατά την οποία ο νόμος ευνοούσε τους άντρες. Η γυναίκα δηλαδή όφειλε  ν᾿ αγαπά τον άντρα της, αλλ᾿ όχι και ο άντρας τη γυναίκα απαραιτήτως [3]. Ήταν άδικος και άνισος και μεροληπτικός ο νόμος προ Χριστού. Και ήταν αναμενόμενο, δεδομένου ότι οι άντρες μπορούσαν να έχουν περισσότερες  από μία γυναίκες. Έτσι η νομοθετημένη πολυγαμία έσπαζε την υποχρέωση που έχει ο άντρας στο σώμα της γυναίκας του, ευνοώντας τον ισχυρό έναντι της αδύνατης. Ενώ ο Παύλος θεωρεί δεδομένη τη μονογαμία και την αμοιβαία αποκλειστικότητα του ενός για τον άλλο. Ιδού η υπεροχή της χριστιανικής νομοθεσίας!

Πόσο προηγείται χρονικώς και νομοθετικώς ο Χριστιανισμός από το κίνημα του φεμινισμού (feminism), που εμφανίστηκε μόλις το 1897, και επιδιώκει τάχα την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών, καθώς  και τη διεύρυνση  του ρόλου της γυναίκας μέσα  στην κοινωνία! Ένα αντρικό ευρωπαϊκό αθεϊστικό και ρατσιστικό κίνημα, πόσο θα μπορούσε να ευνοήσει το ασθενές φύλο; Το κίνημα είναι μια από τις μεγαλύτερες απάτες του ανδρικού φύλου έναντι του γυναικείου. Διότι άντρες το επινόησαν, άντρες που απέβλεπαν, όχι στην ανύψωση αλλά στην καταρράκωση της γυναίκας.

Αλλ᾿ ας επανέλθουμε στον Παύλο. Λέει᾿

Η γυναίκα δεν εξουσιάζει το σώμα της, αλλά ο άντρας της᾿ ομοίως και ο άντρας δεν εξουσιάζει το σώμα του, αλλά η γυναίκα του (4).

Νομοθετεί ο Παύλος αλληλεξάρτηση σωμάτων. Το σώμα της  γυναίκας ανήκει στον άντρα, και το σώμα του ανδρός στη γυναίκα. Χρονικός ή ημερολογιακός περιορισμός δεν υπάρχει. Αν ο ένας από τους δύο δεν πειθαρχήσει και θέσει περιορισμούς, έρχεται αντιμέτωπος με το Θεό, διότι ο Θεός νομοθετεί δια του Παύλου. Αν η γυναίκα θέλει ν᾿ απουσιάσει, θ᾿ απουσιάσει όταν θέλει ο άντρας και για λίγο διάστημα. Το ίδιο και ο άντρας᾿ απουσιάζει με την έγκριση της γυναίκας του και για συγκεκριμένο και προσυμφωνημένο χρονικό διάστημα. Αν ο άντρας προκαλείται από μια πόρνη, ας πει᾿ Δεν είναι δικό μου το σώμα, αλλά της γυναίκας μου. Ομοίως και η γυναίκα σ᾿ αὐτούς που θέλουν να διαρρήξουν την τιμιότητά της, ας λέει᾿  Το σώμα μου δεν είναι δικό μου, αλλά του άντρα μου [4].

Στ᾿ άλλα ζητήματα της συζυγίας ο Παύλος δίνει την προεδρία στον άντρα [5], αλλά στο θέμα των αμοιβαίων σαρκικών σχέσεων και της τιμιότητος και σωφροσύνης δίνει ισοτιμία.

Στον εκκλησιαστικό χώρο η σχέση της αλληλεξαρτήσεως του ανδρός και της γυναικός μέσα στο χριστιανικό γάμο εύστοχα αποδόθηκε με τον όρο «συζυγία», που προϋποθέτει τον άντρα και τη γυναίκα στον ίδιο ζυγό του κατά Θεόν γάμου [6], ζυγό ευθύνης έναντι των παιδιών, και αμοιβαίας αγάπης μεταξύ τους.

Και προχωρεί ο Παύλος᾿

Μη στερείτε σαρκικώς ο ένας τον άλλο, εκτός αν με συμφωνία για λίγο διάστημα, για ν᾿ αφοσιώνεστε στη νηστεία και στην προσευχή, και πάλι να συνέρχεστε σαρκικώς μαζί, για να μη σας πειράζει ο σατανάς, επειδή έχετε έλλειψη εγκράτειας (5).

Με αυτά τα λόγια τι νομοθετεί; Νομοθετεί η γυναίκα να μην εγκρατεύεται, αν δεν θέλει ο άντρας᾿  ούτε ο άντρας, αν δεν θέλει η γυναίκα. Γιατί; Διότι μεγάλα κακά προκύπτουν από την μονομερή εγκράτεια, Και μοιχείες και πορνείες και διάλυση οικογενειών έχουν συμβεί από αυτήν. Εάν οι άντρες, ενώ έχουν τις γυναίκες, πορνεύουν, πολύ περισσότερο αν η γυναίκα του στερήσει την παρηγοριά αυτή. Η αποστέρηση εμπεριέχει βία, γι᾿ αυτό και τη λέει «αποστέρηση». Και την πράττουν πολλές γυναίκες και αμαρτάνουν περισσότερο από το αν αδικούσαν. Με την αποστέρηση γίνονται υπεύθυνες για τυχόν ασέλγεια του ανδρός τους. Τί λοιπόν το κέρδος, αν ο άντρας από τη στέρηση πορνεύει ή πονάει και πυρώνεται και παλεύει και μαλώνει με τη γυναίκα; Τί το κέρδος της νηστείας και εγκρατείας τη στιγμή που έχει φυγαδευτεί η αγάπη; .

Η συμφωνία αποχής  από τα συζυγικά καθήκοντα πρέπει να γίνεται και από τους δύο συζύγους, όχι για μεγάλο διάστημα, αλλά για μικρό. Από αυτούς καθορίζεται η ημέρα ενάρξεως και η ημέρα λήξεως.

Είναι δυνατόν οι σύζυγοι και την ιδιαίτερη σχέση ν᾿ ασκούν, και την προσευχή να μην παραμελούν, καθώς η σαρκική ομιλία των συζύγων δεν εμποδίζει ούτε δημιουργεί ενοχές, διότι δεν είναι αμαρτία, αλλά ευλογία και χάρη.  Απλώς με την εγκράτεια η προσευχή γίνεται θερμότερη και ακριβέστερη. Και βέβαια και διαρκέστερη, διότι «σχολασμός» σημαίνει επίταση και επιμήκυνση της συνηθισμένης προσευχής.

Ἡ τροφική νηστεία νοείται στο διάστημα της αποχής από τα συζυγικά καθήκοντα. Κι επειδή εξυπακούεται ως πλήρης αποχή από τροφές, ασιτία, (νη+ εσθίω), κατά το παράδειγμα της νηστείας του Κυρίου στην έρημο, γι᾿ αυτό καθορίζει ο Παύλος η συζυγική αποχή να είναι «προς καιρόν», δηλαδή για μικρό χρονικό διάστημα, όσο αντέχουν στην πλήρη αποχή τροφών.

Το «πείραγμα του σατανά» έχει την έννοια ότι ο κακούργος αυτός ενοχλείται από τη συμφωνημένη αποχή των συζύγων, που επιτυγχάνεται με τη δύναμη του Θεού, και συντελεί στην αγιότερη ζωή. Και επιδιώκει, όχι απλώς ν᾿ ακυρώνει, αλλά και ν᾿ αντιστρέφει την εγκράτεια σε πορνεία.

«Ἀκρασία» είναι το αντίθετο της εγκράτειας, η έλλειψη εγκράτειας, η έλλειψη αυτοκυβερνησίας και ελέγχου. Η ακρασία εμποδίζει τους συζύγους να συγκρατήσουν τη σαρκική επιθυμία τους, που είναι φυτεμένη εκ κατασκευής  μέσα στη φύση τους, στην κράση τους, (από το κεράννυμι= αναμιγνύω, λ.χ. μέταλλα και κάνω κράμα). Εδώ σημαίνει αναμιγνύω στοιχεία της ιδιοσυγκρασίας και ιδιοσυστασίας και απαρτίζω τη φύση του ανθρώπου. Εννοείται ότι την ανάμιξη αυτή στον άνθρωπο την έκανε και την κάνει ο κατασκευαστής Θεός. Αυτός ανέμιξε κατά την πρώτη κατασκευή ανθρώπου (Αδάμ και Εύας) και αυτός αναμιγνύει κατά τη γέννηση του κάθε ανθρώπου μέσῳ των γονέων του τα κατάλληλα γι᾿ αυτόν στοιχεία. Σήμερα η επιστήμη το λέει DNA. Η λέξη «ακρασία» δεν έχει σχέση  με την ακράτεια που βγαίνει από το «κρατείν».

«Πάλιν συνέρχεσθε». Συμβουλεύει να μην καταλαμβάνονται από ενθουσιασμό και παρατείνουν την αποχή πέρα από την αρχική συμφωνία, διότι η παράταση είναι επικίνδυνη. Προτρέπει να συνέρχονται σαρκικώς μετά τη λήξη της συμφωνίας. Αν, πριν διανύσουν το συμφωνηθέν διάστημα, λυγίσει ο ένας από τους δύο, θα πρέπει ο άλλος να κατανοήσει την αδυναμία με συμπάθεια, και να δεχθεί τη διακοπή της συμφωνίας. Αν δεν δεχθεί, η μοιχεία είναι πολύ κοντά.

Και εξηγεί ο Παύλος᾿

Αυτό σας το λέω με συγκατάβαση, όχι με διαταγή. Διότι θέλω όλοι οι άνθρωποι να είναι όπως κι εγώ᾿ αλλά ο καθένας έχει δικό του χάρισμα από το Θεό, άλλος μεν έτσι, άλλος δε αλλιώς (6-7).

Αφήνει περιθώριο, αν θέλουν, να παρατείνουν την αποχή, πάντα με κοινή απόφαση. Αλλά το θεωρεί παρακινδυνευμένο, και προτιμά το σίγουρο, την ασφάλεια, το λιμάνι, το «πάλιν συνέρχεσθε»[7].

Επιθυμία και ευχή του Παύλου είναι όλοι, άνδρες και γυναίκες, να είναι άγαμοι. Αλλά μόνο επιθυμία και ευχή, όχι διαταγή. Η διαταγή εμβολίζει την ελευθερία του ανθρώπου. Τονίζει το χάρισμα της παρθενίας ως ανώτερο από το γάμο, αλλά δεν παραλείπει να τονίσει ότι και ο γάμος είναι χάρισμα, δώρο του Θεού. Χάρισμα το ένα, χάρισμα και το άλλο. Δεν είναι αμαρτία, όπως λένε οι αιρετικοί [8].

και προτρέπει ο Παύλος΄

Συνιστώ δε στους άγαμους και στις χήρες ότι είναι καλό να παραμείνουν όπως κι εγώ. Αν όμως δεν μπορούν να εγκρατευθούν, ας κάνουν γάμο᾿ διότι είναι καλύτερα να κάνουν γάμο, παρά να καίγονται σαρκικώς (8-9).

Γνώμη και σύσταση του Παύλου, όχι υποχρεωτική, αλλά προαιρετική, είναι οι άγαμοι και οι χήρες να παραμένουν έτσι όπως είναι. Να μη συνάψουν γάμο. Αλλά, κι αν συνάψουν, δεν είναι αμαρτία. Διότι και ο Κύριος είπε᾿ «ου πάντες χωρούσι», και, «ο δυνάμενος χωρείν, χωρείτω» (Μθ 19, 11-12). Δεν μπορούν όλοι την άγαμη ζωή. Ως «χήρες» εννοεί τις χήρες που πέθανε ο άντρας τους και έχουν δικαίωμα να κάνουν δεύτερο γάμο (Α΄ Κο 7,39). Η πύρωση είναι επικίνδυνη. Καλύτερα γάμο, το σίγουρο, παρά φλόγωση, το αβέβαιο.

Και προσθέτει ο Παύλος᾿

Σ᾿ αυτούς πάλι που έχουν κάνει γάμο παραγγέλλω, όχι εγώ, αλλά ο Κύριος, η γυναίκα να μη χωρισθεί από τον άντρα᾿  Κι αν συμβεί να χωρισθεί, ας παραμένει χωρίς άλλο γάμο, ή ας συμφιλιωθεί με τον άντρα της. Και ο άντρας να μην αφήνει την γυναίκα του (10-11).

Η γυναίκα δεν μπορεί να είναι υπαίτια χωρισμού από τον άντρα της. Δεύτερος ή τρίτος γάμος της δεν συνιστάται, διότι ο κατά Χριστόν γάμος είναι αδιάλυτος, και ο Θεός θέλει τον άνθρωπο μονογαμικό [9]. Το ίδιο ισχύει και για τον άντρα. Να μην αφήνει τη γυναίκα του. Η συμφιλίωση με τον άντρα είναι η καλύτερη, ή μάλλον, η μοναδική λύση. Και οι σημερινοί σκεπτόμενοι δικηγόροι, παρά το ότι έχουν κέρδη από τα διαζύγια, καθώς βλέπουν τα δράματα των χωρισμών, λένε᾿ «Η χειρότερη συμφιλίωση είναι καλύτερη από το καλύτερο διαζύγιο». Συμπερασματικά᾿  Έναν άντρα δικαιούται ἡ γυναίκα, και μια γυναίκα δικαιούται ο άντρας.

Επειδή ο Παύλος ήξερε ότι με το πρόσχημα της εγκρατείας ή άλλων προφάσεων μικροψυχίας θα συνέβαιναν χωρισμοί, είπε για καμμιά αιτία να μη γίνεται χωρισμός. Κι αν συμβεί, συνιστάται ως πιο ανώδυνη λύση το να μένει η γυναίκα στο ίδιο σπίτι με τον άντρα της, έστω κι αν δεν έχουν σαρκική μίξη. Έτσι αποφεύγεται να συζεί η γυναίκα με άλλον άντρα.

Για να μη συμβαίνουν τέτοια δυσάρεστα, συνιστάται η πρόληψη. Οι σύζυγοι, όχι μόνο ν’ αποφεύγουν τις προστριβές και διαφωνίες, αλλά και να συντελούν στην ισχυροποίηση της μεταξύ τους αγάπης και στη σύσφιξη της ενότητος, διότι ο νόμος του Θεού, όπως βλέπουμε, απαγορεύει το χωρισμό και τη διάλυση του γάμου.

Τέλος ο Παύλος συνιστά᾿

Στους υπόλοιπους λέω εγώ, όχι ο Κύριος᾿  αν κάποιος Χριστιανός έχει γυναίκα άπιστη, και αυτή θέλει να συνοικεί μαζί του, να μην την αφήνει (12).

Άπιστη, όχι αιρετική ή αλλόθρησκη. Υπάρχει διαφορά. Η άπιστη μπορεί να γίνει Χριστιανή. Η αιρετική και η αλλόθρησκη δύσκολα.  Ως άπιστη εννοεί τη γυναίκα που πήρε ο Χριστιανός πριν πιστεύσουν στο ευαγγέλιο. Μετά το κήρυγμα, αν ο μεν άντρας πιστεύσει στο Χριστό, η δε γυναίκα παραμείνει στην ειδωλολατρία, αλλά δεν θέλει να χωρίσει, αυτήν δεν πρέπει να τη χωρίζει ο άντρας. Ομοίως και η γυναίκα να παραμείνει κοντά στον άντρα της, έστω κι αν αυτός δεν πίστεψε ακόμη στο Χριστό.

Αθάνατα τα λόγια του Θεού. Αν οι κοινωνίες και τα έθνη τα εφάρμοζαν, είναι σίγουρο ότι θα επικρατούσε η συνοχή η αγάπη και η ευτυχία στις συζυγίες και στις οικογένειες. Αν δυστυχώς αυτά πεθαίνουν, οφείλεται στην απομάκρυνση των ανθρώπων από το Θεό.

Αθανάσιος Γ. Σιαμάκης, αρχιμανδρίτης

Σημειώσεις.

1. Τὰ γραφόμενα έχουν βασιστεί σχεδόν εξ ολοκλήρου στην ομιλία 19 του Ιωάννου χρυσοστόμου στην Α΄ Κορινθίους, PG 61, 151-154.
2. Αριστοφάνης, απόσπ. 133. Ησύχιος, λ. «κορινθιάζειν»= μαστροπεύειν, εταιρεύειν.«Κορινθιαστής»= μαστροπός. Σιαμάκης Κ., Μαθήματα εισαγωγής στην Κ.Δ., σ. 144.
3. Για την υποτίμηση της γυναίκας στην προ Χριστού περίοδο βλ. Καλλινίκου Κ., Ο χριστιανικός γάμος και η οικογένεια, Αθήναι 1958, σ. 27-29.
4. Ο Ιωάννης χρυσόστομος βρίσκει ευκαιρία, μια που μιλάει για αμοιβαιότητα σωμάτων να την εφαρμόσει και στο χρήμα. «Αν το σώμα δεν σας ανήκει, λέει, αλλά του ενός ανήκει στον άλλον, πολύ περισσότερο το χρήμα, το ασύγκριτα κατώτερο, είναι αμοιβαίο».
5. «Προς τον άνδρα σου η αποστροφή σου (= η υποταγή σου, . Το «αποστρέφομαι» εδώ έχει την αρχική έννοιά του, στρέφω τα μάτια μου. Ὁ Θεός εννοεί εδώ ότι η γυναίκα δεν θα ενεργεί αύθαιρέτως, αλλά θα στρέφει τα μάτια της στον άντρα της και θα παίρνει την έγκρισή του), και αυτός σου κυριεύσει» (Γε 3,16)᾿ «Ο ανήρ εστι η κεφαλή της γυναικός» (Εφ 5,23)᾿ «Η δε γυνή ίνα φοβείται τον άνδρα» (Εφ 5,33). (φοβείται= σέβεται, όχι δουλοπρεπώς, αλλά αγαπητικώς, ώστε να μην αντιλέγει, να μην επαναστατεί, να μη ζητάει τα πρωτεία. Αλίμονο, αν ο Θεός ήθελε τον άντρα τρομοκράτη της γυναίκας!
6. Η εικόνα της συζυγίας είναι δανεισμένη από το ζεύγος των ζώων που έχουν δώσει τον τράχηλό τους στον ίδιο ζυγό, προκειμένου να σύρουν τον αραμπά ή να έλξουν το άροτρο στο χωράφι. Γι’ αυτό και ονομάζονται «υποζύγια». Αυτόν τον όρο εισηγείται ο Κύριος με το ρήμα συζεύγνυμι («ό ο Θεός συνέζευξεν») (Μρ 10,9), από το οποίο παράγεται ο όρος σύζυγος, καθώς και άλλα συνώνυμα, όπως σύζευξη, ζυγός, ζεύγος κλπ. Σήμερα, χρόνια αλαζονικής αποστασίας από το Θεό, ο όρος αυτός τείνει ν᾿ αντικατασταθεί με τον όρο «σύντροφος», ο οποίος, εκτός του ότι αντιτίθεται στη θεία ορολογία, εκτός του ότι υποβιβάζει την αξία των συζύγων, μετατρέποντας το ρόλο τους σε καθαρά γαστριμαργικό και σεξουαλικό, επί πλέον απελευθερώνει τους συζύγους από τις ευθύνες του γάμου, κυριότερη των οποίων είναι τα παιδιά, για να τους καταστήσει, όχι συζύγους γονείς και οικογενειάρχες, αλλά όργανα παραγωγής πλούτου στα εργοτάξιά τους,  στην «αγορά εργασίας», όπως τη λένε δελεαστικά, με όλα τα συνεπακόλουθα.
7. Η σοφή συμβουλή του Παύλου δεν έχει καμμιά σχέση με τις άγριες και βίαιες εγκρατιτικές αιρετικές πρακτικές ορισμένων «γερόντων», οι οποίοι κινούμενοι συνήθως από υλικά συμφέροντα ή από ψυχολογική αντιζηλία, φτάνουν στο σημείο να περάσουν την αντίχριστη ιδέα ότι η φυσιολογικὴ συνεύρεση του ανδρογύνου είναι αμαρτία, επιβάλλοντας σε ζεύγη υποχρεωτική αποχή, ή, το χειρότερο, χωρίζοντας το ανδρόγυνο και κάνοντας μοναχούς, ή, το ακόμη χειρότερο, υποτάσσοντας μόνο τη γυναίκα ως «γέροντες» και εντάσσοντάς την στο γυναικείο κοινόβιό τους, αφού εγκαταλείψει άσπλαχνα τον άντρα της. Αυτούς εννοεί και καταδικάζει ο Παύλος ως αιρετικούς με κύριο χαρακτηριστικό της αιρέσεώς των το «κωλυόντων γαμείν» (Α΄Τι 4,1-4), την παρεμπόδιση του γάμου. Βλ. και Χρήστου Π., Ἐγκρατίται, στην ΘΗΕ, και  Σιαμάκη Κ., Λεξικό της Κ.Δ., λ. υπέρακμος.
8. Μητροπολίτης επαρχιακής μητροπόλεως στις μέρες μας, ασχολούμενος με ίδρυμα θρησκευτικών γυναικών, αθεράπευτος εγκρατίτης, υπέρμαχος του νοσηρού «γεροντισμού», σε σύναξη ιερέων ερωτηθείς αν ο γάμος είναι αμαρτία, απάντησε με στεντόρεια κραυγή῾ Ναι, είναι αμαρτία!, κηρύσσοντας αίρεση γυμνή τη κεφαλή. Είναι εύκαιρο ν᾿ αναλογιστεί κανείς πόσο έχει εισχωρήσει στην εκκλησία η αντιχριστιανική και σεμνότυφη αυτή αντίληψη του «γεροντισμού», όταν υποστηρίζεται και από επισκόπους.
9. Σήμερα η κοινωνία της διαστροφής και του ελευθέρου έρωτος έχει φτάσει στο εκ διαμέτρου αντίθετο. Άντρες και γυναίκες χωρίζουν με την παραμικρή ασυμφωνία, ή και χωρίς αυτήν, ανεβάζοντας τα διαζύγια στο 50% των γάμων. Οί άνθρωποι έχουν σ’ αυτό και τις σχετικές εξωθήσεις από βδελυκτά πρόσωπα της τηλεοράσεως, συμβεβλημένα με το διάβολο, όπως᾿ «Καλέ, πέντε χρόνια παντρεμένοι, και δεν χωρίσατε ακόμη;»! Τείνουν να παρουσιάσουν το διαζύγιο φυσιολογικό, και τον ισόβιο γάμο αφύσικο!