Ταινία στα πρόθυρα της νευρικής κρίσης (1991): ο Θόδωρος Αγγελόπουλος στη Φλώρινα (video)

Η κάμερα ως ιστορικός

Λεπτό: 47. 52. Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος με ένα μεγάφωνο στο χέρι φωνάζει προς το συνεργείο και τους ηθοποιούς της ταινίας του δυνατά: «Πάμε!». Στο βάθος, ο Μαρτσέλο Μαστρογιάννι και η Ζαν Μορό, συναντιούνται στον Σακουλέβα ποταμό της Φλώρινας. «Στόπ!». Χειροκροτήματα και χαμόγελα. Επιτέλους. Η ολοκλήρωση των γυρισμάτων της ταινίας. Λίγα λεπτά αργότερα, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, ευδιάθετος, με ένα ζεστό καφέ στο χέρι και ένα τσιγάρο στο άλλο, σχολιάζει: «Πιστεύω πως ο πληθυσμός της πόλης εκτιμά το φιλμ. Αλλά φοβούνται».

Τρία τέταρτα νωρίτερα. Μακρινό ψηλό πλάνο πάνω από τον χιονισμένο Σακουλέβα. Τα σκηνικά «κάποιας» ταινίας παραταγμένα και κόσμος να πηγαινοέρχεται σε μια ομιχλώδη αναστάτωση. Έτος 1991. 29 χρόνια πίσω. Ο Γάλλος αφηγητής του ντοκιμαντέρ παρουσιάζει τα γυρίσματα του Έλληνα σκηνοθέτη διεθνούς φήμης Τέο Αγγελόπουλου στην πόλη της Φλώρινας, στη Βόρεια Ελλάδα, σχολιάζοντας: «Όλοι θα έπρεπε να είναι χαρούμενοι. Όμως όχι. Στη Φλώρινα δεν επικρατεί η χαρά. Το γύρισμα παίρνει διαστάσεις εμφυλίου πολέμου». Ο τίτλος της νέας ταινίας του Θόδωρου Αγγελόπουλου με τον ποιητικό τίτλο θα είναι: “Το μετέωρο βήμα του πελαργού”. Ο τίτλος του γαλλικού ντοκιμαντέρ: ¨ Στα πρόθυρα της νευρικής κρίσης¨.

Το 1991 τα κινηματογραφικά γυρίσματα της ταινίας του Θόδωρου Αγγελόπουλου στη Φλώρινα ήταν συγκρουσιακά, προκαλώντας το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης και του τύπου για μεγάλο χρονικό διάστημα, πέρα του κινηματογραφικού ενδιαφέροντος, παίρνοντας διεθνείς διαστάσεις. Η αιτία: η αντίδραση του τότε Μητροπολίτη της πόλης, Αυγουστίνου Καντιώτη με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο, με αφορμή το σενάριο της ταινίας.

Στην πόλη της Φλώρινας, εκτός του συνεργείου του Θόδωρου Αγγελόπουλου, είχε σταλεί κι ένα γαλλικό κινηματογραφικό συνεργείο, για να αποτυπώσει την όλη συγκρουσιακή κατάσταση στα παρασκήνια. Η κάμερα ως ιστορικός λαμβάνει θέση, καταγράφει και αποτυπώνει το παρελθόν, επιτρέποντάς του 29 χρόνια μετά να φαίνεται παρόν και να συγκεντρώνει το πνεύμα μιας παρελθούσας εποχής. Ένα τεκμήριο για την κινηματογραφική ιστορία της Ελλάδας και την τοπική ιστορία της Φλώρινας, για την σχέση ιστορίας και σινεμά, πολιτισμού και ιδεολογικών διαμεσολαβήσεων.

 Στο ντοκιμαντέρ καταγράφονται τα σκηνικά και το συνεργείο του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Σε ώρα εργασίας αλλά και χαλάρωσης, αρκετοί διάσημοι ξένοι και Έλληνες ηθοποιοί, κομπάρσοι πολίτες και κάτοικοι της πόλης, πρόσφυγες που χρησιμοποιήθηκαν στην ταινία. Βλέπουμε ομάδες ανθρώπων να έρχονται αντιμέτωπες με άλλες κουλτούρες και η κάμερα ως αυτόπτης ιστορικός εντοπίζει στοιχεία της πολιτισμικής ταυτότητας και των πολιτισμικών συγκρούσεων, απόρροια των μορφών κοινωνικής συμπεριφοράς και ανάγνωσης των δομών της σκέψης. Φυσικά, δεν μπορεί να αγνοηθεί η «προκατάληψη» του δημιουργού και η ξεκάθαρη κοινωνικοπολιτισμική απόσταση. Μια και ο κινηματογραφιστής είναι ξένος προς την κουλτούρα την οποία απεικονίζει, αλλά και διαφορετικών αντιλήψεων για τον Άλλο.

 Ο Μαρτσέλο Μαστρογιάννι και η Ζαν Μορό στον ελεύθερο από τα κινηματογραφικά γυρίσματα χρόνο βρίσκουν την ευκαιρία να περπατήσουν στην πόλη ή να ταξιδέψουν για να γνωρίσουν τις ομορφιές της ευρύτερης περιοχής. Η κάμερα ως ιστορικός τους ακολουθεί και το ντοκιμαντέρ γίνεται στο παρόν ένα πολύτιμο τεκμήριο ανακατασκευής του παρελθόντος για τον υλικό πολιτισμό, για την ανάπλαση της καθημερινότητας των ανθρώπων ως προς τα πολιτισμικά στοιχεία και την ιστορία της πόλης. Η χριστουγεννιάτικη χιονισμένη Φλώρινα του 1991 μεταδίδει γρήγορα και ξεκάθαρα λεπτομέρειες του υλικού πολιτισμού και πτυχές της. Απεικονίσεις από την καθημερινή ζωή στην πόλη, απεικονίσεις τοπίων, μνήμες του παρελθόντος από την μορφή των δρόμων και των σπιτιών, μία άλλη κεντρική πλατεία, καταστήματα και τόποι συνεύρεσης· όλα προσφέρουν μία αίσθηση άμεσης επαφής με τη ζωή στο παρελθόν.

Ιδιαίτερα η κάμερα επιτρέπει αυτές τις μικρές λεπτομέρειες. Αυτές που στο «εδώ μα τότε» (στο τοπικό παρελθόν) οι άνθρωποι μπορεί να αγνοούσαν, αλλά στο παρόν (στο «εδώ και τώρα») αποτελούν χρήσιμα τεκμήρια για την ιστορική ανακατασκευή του παρελθόντος. Στο ντοκιμαντέρ καταγράφονται λεπτομέρειες από τα εσωτερικά των σπιτιών, των καφενείων, των καταστημάτων, της λαϊκής τοπικής αγοράς, των ξενοδοχείων όπου διέμεναν οι ηθοποιοί και το προσωπικό της ταινίας. Καθημερινές μικρο-λεπτομέρειες, που στο άμεσο παρόν δεν υπάρχουν, έρχονται στο φως. Από τις αγοροπωλησίες και την χρήση (ατομική και συλλογική) χρημάτων ή αντικειμένων, από τις αντιλήψεις γύρω από τα προϊόντα και της χρήσης τους. Η συνισταμένη τους συνιστά την μακρο-λεπτομέρεια στη ιστορική διάρκεια του τόπου. Την τελική αίσθηση που αφήνει το ντοκιμαντέρ.

Τέλος, η κάμερα ως ιστορικός παρέχει αποδείξεις για την οργάνωση και την τέλεση μικρών και μεγάλων γεγονότων, όπως είναι οι διαδηλώσεις των κατοίκων της πόλης, οι διαμάχες στο ποτάμι, η λειτουργία του ραδιοφωνικού σταθμού της εκκλησίας. Κυρίως, όμως, γεγονότων που αφορούν την ταινία, όπως η ετοιμασία του σεναρίου, η ετοιμασία του συνεργείου για τα γυρίσματα, οι συζητήσεις των συντελεστών της ταινίας για τη διαδικασία των γυρισμάτων και την ολοκλήρωσή τους.

Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος είναι κομμάτι της ιστορίας της πόλης της Φλώρινας. Σημαδεύοντας τις ταινίες του με το σκηνικό της Φλώρινας. Την Φλώρινα με το βλέμμα του. Κομμάτι αυτού του παρελθόντος και το ντοκιμαντέρ αυτό, το οποίο όντας στα αζήτητα, το ξαναδημοσιεύουμε με ελληνικούς υπότιτλους. Με την ελπίδα να αποτελέσει εύκολα προσβάσιμο τεκμήριο-πηγή και να αξιοποιηθεί ως κομμάτι της τοπικής πολιτισμικής ιστορίας.

«Δε ξέρω αν διαλέγει κανείς τους χώρους ή οι χώροι μας διαλέγουν. Είναι σαν τον έρωτα. Διαλέγεις ή σε διαλέγουν». Το 2008 ο Θόδωρος Αγγελόπουλος είχε αναγορευτεί επίτιμος διδάκτορας του τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών Φλώρινας, ενώ δύο χρόνια πριν το 2006 η αίθουσα του Πολιτιστικού Κέντρου Φλώρινας ονομάστηκε «Αίθουσα Θεόδωρος Αγγελόπουλος.

Μετάφραση – Επιμέλεια: Σταύρος Ε. Καμαρούδης, Γλωσσολόγος. Αναπλ. Καθηγητής ΠΤΔΕ – Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, Φλώρινα

Μετάφραση – Επιμέλεια: Κουμπαρούδης Ευάγγελος,DVM, MPhil, PhD candidate Theoretical Science

Επιμέλεια: Πάνος Κεφαλάς, Εκπαιδευτικός. Υποψ. Διδάκτωρ Ιστορίας ΠΤΔΕ – Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, Φλώρινα

Επιμέλεια: Πέτρος Σκυθιώτης, Εκπαιδευτικός. Υποψ. Διδάκτωρ ΠΤΔΕ – Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, Φλώρινα

Επεξεργασία Βίντεο: Στεφανία Αλτίνη, Πληροφορικός. Απόφοιτη τμήματος Εφαρμοσμένης Πληροφορικής – Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη

All copyrights © Agence CAPA – Canal+

Υπεύθυνη ντοκιμαντέρ: Isabelle Giordano.

Σκηνοθεσία: Hervé Chabalier/Erik Gilbert/Claude Chelli.

Τραγούδι: VIRGINIE OU LE METIER QUI

Ευχαριστούμε, για την πολύτιμη βοήθεια τους, τον Κύριο Κυριάκο Παπουλίδη, Επίκουρο Καθηγητή Νέων Ελληνικών στο Πανεπιστήμιο Adam Mickiewicz του Πόζναν της Πολωνίας και την Ιsabelle Tambrun – Kamaroudis (Iζαμπέλ Ταμπρέν-Καμαρούδη), Καθηγήτρια Γαλλικής και Ελληνικής φιλολογίας.