Πλαστική ρύπανση: Παρίσι, προς την κατεύθυνση για μια διεθνή συνθήκη

Δρ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΠΟΥΛΟΣ Π. ΣΥΜΕΩΝ

Επτά χρόνια μετά το COP21, το Παρίσι βρίσκεται και πάλι στο επίκεντρο της περιβαλλοντικής διπλωματίας. Χίλιοι εκπρόσωποι από 175 χώρες και περισσότεροι από 1.500 επιστήμονες και εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών και της βιομηχανίας συμμετέχουν σε μια διάσκεψη από τις 29 Μαΐου έως τις 2 Ιουνίου 2023 στην UNESCO στο Παρίσι με μια αποστολή τόσο φιλόδοξη, όσο και επικίνδυνη: «Τερματισμός της ρύπανσης από πλαστικό» μέσω της ανάπτυξης μιας νομικά δεσμευτικής διεθνούς συνθήκης έως το 2024. Η επείγουσα ανάγκη είναι ανάλογη με την απειλή, που αντιπροσωπεύει η ρύπανση των πλαστικών για τα οικοσυστήματα, την ανθρώπινη υγεία ή το κλίμα: περισσότεροι από 350 εκατομμύρια τόνοι πλαστικών απορριμμάτων παράγονται παγκοσμίως κάθε χρόνο.

Η διαπραγμάτευση, που τίθεται υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών, είναι μόλις στα σπάργανα. Στόχος αυτής είναι να επιτευχθεί «η πιο σημαντική πολυμερής περιβαλλοντική συμφωνία μετά τη συμφωνία του Παρισιού [για το κλίμα]» , συνοψίζει η εκτελεστική διευθύντρια του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για το περιβάλλον (UNEP), Inger Andersen. Ένα ψήφισμα που χαρακτηρίζεται ως «ιστορικό» υιοθετήθηκε στις 2 Μαρτίου του 2022 με τη δημιουργία μιας Διακυβερνητικής Επιτροπής Διαπραγματεύσεων (Comité inter gouvernemental denégociation-CIN).

Μετά από χρόνια περιπλάνησης, η διεθνής κοινότητα φαίνεται επιτέλους αποφασισμένη να αντιμετωπίσει την πλαστική ρύπανση. Από τις 29 Μαΐου έως τις 2 Ιουνίου, το Παρίσι φιλοξενεί τη δεύτερη συνάντηση διαπραγματεύσεων με στόχο την κατάρτιση μιας νομικά δεσμευτικής παγκόσμιας συνθήκης έως το 2024. Με μια φιλοδοξία ανάλογη του κινδύνου: «Τερματισμός της πλαστικής ρύπανσης».

Η εντολή που έχει ανατεθεί στη Διακυβερνητική Επιτροπή Διαπραγματεύσεων(Comité inter gouvernemental denégociation-CIN) είναι να καλέσει τα κράτη να λάβουν υπόψη ολόκληρο τον κύκλο ζωής των πλαστικών υλικών, από την εξόρυξη ορυκτών καυσίμων έως την απόρριψη των αποβλήτων και όχι μόνο τη διαχείρισή τους. Στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων βρίσκονται αρκετές επιλογές που αντιστοιχούν σε διαφορετικά επίπεδα φιλοδοξίας

Κάθε λεπτό, το ισοδύναμο ενός απορριμματοφόρου γεμάτο πλαστικά απόβλητα χύνεται στους ωκεανούς. Η συγκλονιστική εικόνα χρησιμοποιείται συχνά για να αναφερθεί η «ωρολογιακή βόμβα» που αντιπροσωπεύει η πλαστική ρύπανση. Όμως, η απειλή δεν περιορίζεται στις θαλάσσιες περιοχές ή μόνο στο θέμα των αποβλήτων. Καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους (από την εξόρυξη της ορυκτής ενέργειας που απαιτείται για την κατασκευή τους έως τη διάθεσή τους), τα πλαστικά (υπάρχουν περισσότερα από 4.000 είδη από αυτά) αποτελούν παγκόσμιο κίνδυνο για το περιβάλλον, την υγεία και το κλίμα.

Ρύπανση εκτός ελέγχου

Περισσότεροι από 350 εκατομμύρια τόνοι πλαστικών απορριμμάτων (που ισοδυναμεί σε βάρος με 350 εκατομμύρια αυτοκίνητα) παράγονται παγκοσμίως κάθε χρόνο. Ένας συγκλονιστικός αριθμός που αναμένεται να τριπλασιαστεί μέχρι το 2060 για να ξεπεράσει το ένα δισεκατομμύριο τόνους, σύμφωνα με τις προβλέψεις του Περιβαλλοντικού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών. Υπολογίζεται ότι περίπου το 80% των προϊόντων που κατασκευάζονται από πλαστικό καταλήγουν ως απόβλητα σε λιγότερο από ένα χρόνο.

Μόνο για το έτος 2019, ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (Organisation decoopération et dedéveloppement économiques-OCDE) εκτίμησε ότι, από τους 460 εκατομμύρια τόνους που παρήχθηκαν, 353 εκατομμύρια τόνοι έχουν γίνει απόβλητα. Ένα πολύ μικρό μέρος ανακυκλώνεται (9%), σχεδόν το μισό θάβεται σε χωματερές και το 19% αποτεφρώνεται. Το υπόλοιπο (22%) καταλήγει στο περιβάλλον με τη μορφή θραυσμάτων μακροπλαστικών (88%) και μικροπλαστικών (κατώτερα από 5 χιλιοστά) και νανοπλαστικών (κατώτερα από 1 μικρογραμμάριο) καθώς αποδομείται (χίλια χρόνια χρειάζονται για να αποδομηθεί ένα μπουκάλι). Συνολικά, περισσότεροι από 8 δισεκατομμύρια τόνοι πλαστικών απορριμμάτων έχουν συσσωρευτεί έτσι στην επιφάνεια της Γης από τη δεκαετία του 1950, ωσάν η γήινη σφαίρα να είναι εξ ολοκλήρου καλυμμένη με έναν υμένα πλαστικού μισού εκατοστού.

Όμως η πλαστική ρύπανση δεν περιορίζεται στα σκουπίδια. Τα πλαστικά ρυπαίνουν καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους: καθώς γερνούν, τα πλαστικά σωματίδια που χρησιμοποιούνται στα κτίρια, οι υφαντικές ίνες στα ρούχα ή το καουτσούκ των ελαστικών αποσυντίθενται σε μικρο και νανοπλαστικά και καταλήγουν στην ατμόσφαιρα. Μια ρύπανση εκτός ελέγχου, που επηρεάζει κάθε γωνιά του πλανήτη, και φθάνει μέχρι την κορυφή του Έβερεστ, στο μεγαλύτερο βάθος των ωκεανών, στην ωκεάνια γούρνα των Μαριανών στα 11.000 μέτρα βάθος, στις ερήμους, στον πάγο της Ανταρκτικής. Η ποσότητα των αερομεταφερόμενων μικροπλαστικών που παρατηρείται στις περιοχές της Αρκτικής έχει αυξηθεί κατά 20 φορές την τελευταία δεκαετία.

Οι ποσότητες πλαστικού που ρυπαίνουν τον πλανήτη μας είναι γιγαντιαίες. Το πλαστικό είναι παντού. Κάθε χρόνο, για παράδειγμα, τουλάχιστον 8 εκατομμύρια τόνοι καταλήγουν στον ωκεανό, που ισοδυναμεί με ένα απορριμματοφόρο που ξεφορτώνεται κάθε λεπτό, σύμφωνα με μια επιτροπή ειδικών από τις Αμερικανικές Ακαδημίες Επιστημών, Μηχανικής και Ιατρικής (Académiesaméricaines des sciences, de l’ingénierieet de lamédecine) . Μια πρόσφατη μελέτη από το Plos One εκτιμά ότι κατά μέσο όρο 171 τρισεκατομμύρια πλαστικά σωματίδια συνολικού βάρους μεταξύ 1,1 και 4,9 εκατομμυρίων τόνων επέπλεαν στην επιφάνεια των ωκεανών το 2019.

Με τον τρέχοντα ρυθμό ζήτησης του πλαστικού, η παγκόσμια χρήση πλαστικών αναμένεται να τριπλασιαστεί μεταξύ 2019 και 2060, που σημαίνει μια αύξηση από 460 σε 1321 εκατομμύρια τόνους, σύμφωνα με τις προβλέψεις του ΟΟΣΑ (OCDE). Η χρήση τους θα πρέπει να αυξηθεί σε όλες τις περιοχές του πλανήτη, αλλά ιδιαίτερα στην υποσαχάρια Αφρική, όπου θα πρέπει να είναι πάνω από 6 φορές υψηλότερη το 2060. .

Πολλά μέτρα μελετώνται για να ανακόψουν αυτήν την έκρηξη. Ένας συνασπισμός υπό την προεδρία της Νορβηγίας και της Ρουάντα και που συγκεντρώνει περίπου πενήντα χώρες, συμπεριλαμβανομένων της Γαλλίας, της Γερμανίας, του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υπερασπίζεται ένα κείμενο «υψηλών φιλοδοξιών». Οι προτάσεις του συνασπισμού, που στοχεύει να τερματίσει την πλαστική ρύπανση έως το 2040, εμποτίζουν το έγγραφο που κατατέθηκε στους διαπραγματευτές. Το τελευταίο περιλαμβάνει δώδεκα «δυνητικές θεμελιώδεις υποχρεώσεις», που αναλύονται σε πολλαπλές «επιλογές».

Το βασικό μέτρο συνίσταται στον καθορισμό των πλανητικών στόχων της μείωσης της παραγωγής των πλαστικών, με εθνικές δεσμεύσεις, που πρέπει να γίνουν σεβαστές, δηλαδή με παρακινητικά φορολογικά μέτρα ή με φόρους. Μια άλλη πίστα στοχεύει στην απαγόρευση ή τον περιορισμό της χρήσης των πλαστικών των λιγότερων απαραίτητων και των προβληματικών για το περιβάλλον και την υγεία.

Ο πλανήτης μας καλείται, λοιπόν, να επιλύσει πολύ σοβαρά προβλήματα, πέρα από τη ρύπανση των πλαστικών: η κλιματική αλλαγή έχει γίνει καταπιεστική καθημερινότητα, που την αισθάνεται ο καθένας μας ιδιαίτερα φέτος. Η μεγάλη μετανάστευση φτώχειας από το νότο στο βορρά συνεχίζεται με εκατοντάδες θύματα. Αν και ο κορωνοϊός φαίνεται να έχει τιθασευτεί, παραμένει, ωστόσο, ένα προειδοποιητικό σημάδι για την πιθανή έκρηξη μιας παγκόσμιας, θανατηφόρας ασθένειας ανά πάσα στιγμή. Ευχόμαστε, λοιπόν, να ληφθούν ριζοσπαστικές αποφάσεις σε ότι αφορά στην πλαστική ρύπανση, τόσο απαραίτητες για το περιβάλλον, όσο επίσης για την υγεία του ανθρώπου, τα οικοσυστήματα και το κλίμα.