Προς το Έπος του Σαράντα
Εκατόν είκοσι χρόνια μετά το Έπος της Εθνεγερσίας, οι Έλληνες κατάμονοι και φτωχοί πάλι έγραψαν το Έπος του 1940-1941. Για να φτάσει στο Έπος του 1940-1941 και στα Μακεδονικά Οχυρά η Ελλάδα διέτρεξε μια τραγική περίοδο 18 ετών όπου μαίνονταν ο Εθνικός Διχασμός,αλλεπάλληλες εθνικές περιπέτειες, στρατιωτικά κινήματα, πολιτειακές ανατροπές, ανθρώπινες τραγωδίες μιας απέραντης προσφυγιάς, ξένες απειλές της εδαφικής ακεραιότητάς της, δολοπλοκίες των Μεγάλων Δυνάμεων, ξένοι δανειστές και τελικά η εθνική πτώχευση το 1932.
Το 1922 η Ελλάδα ηττήθηκε και η Μικρασιατική Καταστροφή υπήρξε η μεγαλύτερη που υπέστη ο Ελληνισμός. Εξερράγη στρατιωτικό κίνημα το οποίο εξόρισε τον Βασιλέα Κωνσταντίνο, ενθρόνισε τον διάδοχό του Γεώργιο Β΄ και εξετέλεσε την ηγεσία των πολιτικών αντιπάλων του. Το 1923 εκδηλώνεται αντίθετο στρατιωτικό κίνημα. Καταπνίγεται, εκθρονίζεται ο Γεώργιος Β΄ και το 1924 ανακηρύσσεται η Ελληνική Δημοκρατία η οποία, όμως, αποκτά Σύνταγμα μόλις το 1927. Ανήλθαν τρεις Πρόεδροι της Δημοκρατίας -Παύλος Κουντουριώτης, Θεόδωρος Πάγκαλος και Αλέξανδρος Ζαΐμης- και τρεις δικτάτορες στρατηγοί με κατ’ αρχήν κοινοβουλευτικό μανδύα: Θεόδωρος Πάγκαλος 1925, Γεώργιος Κονδύλης 1926 και Ιωάννης Μεταξάς 1936. Μεσολάβησαν οκτώ τουλάχιστον στρατιωτικά κινήματα το 1922, το 1923, το 1925, το 1926δύο, το 1933 και το 1935δύο. Αποδεκατίσθηκε με αποτάξεις το σώμα των αξιωματικών καιοι Ένοπλες Δυνάμεις χωρίσθηκαν σε εχθρικά στρατόπεδα. Το 1932 η Ελλάδα κήρυξε εθνική πτώχευση.
Παρ’ όλα αυτά και μέσα σε όλα αυτά, η Ελλάδα δέχθηκε 1,2 εκατομμύριο πρόσφυγες, τους αποκατέστησε εκ των ενόντων, αναδιένειμε τις γεωργικές γαίες, εξυγίανε εκατοντάδες χιλιάδες στρέμματα ελών και λιμνών, αύξησε την παραγωγή της γεωργίας, της βιοτεχνίας και της βιομηχανίας, ανέπτυξε το εμπόριο και την ναυτιλία. Και, ξαφνικά μέσα στην παγκόσμια σκοτεινιά, θάμπωσε τον Κόσμο: ολομόναχη έγραψε το Έπος του ‘40. Αυτό διαμηνύει στους χαλεπούς καιρούς μας η Ιστορία μας.
Σ’ αυτό το χρονικό διάστημα των 18 ετών η διεθνής θέση της χώρας και οι σχέσεις της με τα άλλα Κράτη εναλλάσσονταν. Η Τουρκία παρέμεινε εχθρική μέχρι το 1930. Η Βουλγαρία, δύναμη αναθεωρητική, διεκδικούσε τη Μακεδονία και τη Θράκη. Η Γιουγκοσλαβία είχε στόχο τη Θεσσαλονίκη. Στο λιμάνι της επέβαλε την Ελεύθερη Γιουγκοσλαβική Ζώνη και πρόσκαιρα υπό δικτάτορα τον στρατηγό Θεόδωρο Πάγκαλο το 1926 επέτυχε να αναγνωρισθεί η εθνική κυριαρχία της στον σιδηροδρομικό διάδρομο από τη Θεσσαλονίκη έως τα σύνορά της. Η Σοβιετική Ένωση, μέσω της Γ΄ Κομμουνιστικής Διεθνούς, το 1934 δημιούργησε την Βαλκανική Κομμουνιστική Ομοσπονδία στην οποία περιέλαβε όλη τη Μακεδονία ως ιδιαίτερο Κράτος-μέλος και γι’ αυτό πρώτη φορά διεκήρυξε ότι υπάρχει δήθεν «μακεδονικό έθνος». Αυτήν την κληρονομιά των Σοβιέτ παρέλαβε το 1943 ο ηγέτης της Γιουγκοσλαβίας και ίδρυσε την ομόσπονδη «Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μακεδονίας» με πρωτεύουσα τα Σκόπια.
Η Ιταλία, όπου το 1922 επικράτησε το φασιστικό καθεστώς με Ντούτσε τον ΜπενίτοΜουσολίνι, ήταν Αυτοκρατορία και μεγάλη ναυτική δύναμη στην Ανατολική Μεσόγειο με βάση τα Δωδεκάνησα. Στόχευε να ηγεμονεύσει στην ευρύτερη περιοχή. Το 1923 ο ιταλικός στόλος κατέλαβε την Κέρκυρα. Η κατοχή ήτανπροσωρινή αλλά η εθνική ταπείνωση οδυνηρή.
Το 1928 επανήλθε Πρωθυπουργός ο Ελευθέριος Βενιζέλος καιέως το 1932 προσπάθησε να ενισχύσει την εθνική ασφάλεια. Το 1928 στη Ρώμη υπέγραψε με τον Μουσολίνι Σύμφωνο Φιλίας και Συνεργασίας Ελλάδος-Ιταλίας προκειμένου να ανακόψει την επιθετικότητα της Γιουγκοσλαβίας. Το 1930 στην Άγκυρα υπέγραψε με τον ΚεμάλΑτατούρκ ελληνοτουρκικό σύμφωνο ουδετερότητος που, επί πλέον, ρύθμισε οριστικά την αξία των ανταλλαξίμων περιουσιών και το 1933 υπό τον Παναγή Τσαλδάρηοδήγησε τις δύο χώρες σε Σύμφωνο Συμμαχίας. Το 1934 Ελλάδα, Τουρκία, Γιουγκοσλαβία και Ρουμανία συνήψαν το Βαλκανικό Σύμφωνο το οποίο αποτελούσε αμοιβαία εγγύηση της εδαφικής ακεραιότητος των 4 Κρατών μελών του, αλλά μόνον σε περίπτωση επιθέσεως από Βαλκανικό Κράτος. Το Σύμφωνο έστρεψεπρος τη Βουλγαρία την Ιταλία και την ανερχομένη Γερμανία. Ουδέποτε ίσχυσε πρακτικά.
Στο εσωτερικό της Ελλάδος ακολούθησαν ραγδαίες εξελίξεις.Μετά το αποτυχημένο στρατιωτικό κίνημα των Βενιζελικών το 1935 καταργήθηκε πραξικοπηματικά η Ελληνική Δημοκρατία και επανήλθε Βασιλεύς ο Γεώργιος Β΄. Στις εκλογές του 1936 ισοψηφούν οι δύο αντίπαλες παρατάξεις και ρυθμιστής αναδεικνύεται το Κ.Κ.Ε. Τελικά η Βουλή ψηφίζει Πρωθυπουργό τον στρατηγό Ιωάννη Μεταξά ο οποίος, μετά αιματηρές εργατικές διαδηλώσεις, την 4η Αυγούστου κηρύσσει δικτατορία με την υποστήριξη του Βασιλιά.
Ο Ιωάννης Μεταξάς, άριστος επιτελικός και αριστούχος της Γερμανικής Πολεμικής Ακαδημίας, είχε ταχθεί υπέρ της Γερμανίας κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και το καθεστώς, που εγκαθίδρυσε την 4η Αυγούστου 1936, ήταν ολοκληρωτικό με έντονα εθνικοσοσιαλιστικά χαρακτηριστικά. Ωστόσο, ο στρατηγικός σκοπός του εξ αρχής ήταν η συμμαχία με την Αγγλία διότι πίστευε ακράδαντα ότι αυτή θα επικρατούσε κατά τον επικείμενο πλέον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και ότι η τύχη της Ελλάδος, χώρας θαλασσινής και ναυτικής, ήταν απόλυτα συνδεδεμένη με την Θαλασσοκράτειρα Αυτοκρατορία. Το 1938 πρότεινε στο Λονδίνο συμμαχία αλλά η πρότασή του απερρίφθη διότι η Αγγλία δεν διέθετε επαρκείς δυνάμεις για να καλύψουν την ελληνική άμυνα, δεν επιθυμούσε να εμπλακεί στις ελλοχεύουσες εδαφικές διεκδικήσεις των βαλκανικών Κρατών ούτε να προκαλέσει την Ιταλία. Επί πλέον το καθεστώς Μεταξά ήταν φασιστικό. Το 1939 η Ιταλία πρότεινε συμμαχία στην Ελλάδα. Η πρόταση απερρίφθη διότι ισοδυναμούσε με ενσωμάτωση στην Ιταλική Αυτοκρατορία της Γ΄ Ρώμης. Τον Απρίλιο 1939 η Ιταλία ενσωματώνει την Αλβανία όπου μεταφέρει στρατεύματα με μέτωπο την Ελλάδα. Η θύελλα έρχεται.
Την 1η Σεπτεμβρίου 1939, εκρήγνυται στην Ευρώπη ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Η Γερμανία προήλαυνε ακάθεκτη στην Ευρώπη με σύμμαχο την Ιταλία. Η Αμερική παρέμεινε ουδέτερη μέχρι τα Χριστούγεννα 1941. Βερολίνο και Μόσχα είχαν συνάψει το Σύμφωνο Φιλίας Μολότωφ-Ρίμπεντροπ και διεμέλισαν μεταξύ τους την Πολωνία. Η Αγγλία απομονώθηκε στα νησιά της, αλλά μάχονταν σκληρά στη Βόρειο Αφρική ενώ το Λονδίνο βομβαρδίζονταν νύχτα-μέρα.
Ο στρατηγός Μεταξάς είχε προετοιμάσει πυρετωδώς την Ελλάδα για τον πόλεμο στο πλευρό της Αγγλίας, αλλά τηρούσε ουδέτερη στάση για να μη καταστρέψει άσκοπα τη χώρα διότι η Αγγλία απέκλειε κάθε σοβαρή στρατιωτική βοήθεια. Στο πλαίσιο αυτό κατασκεύασε, από το 1936, την περίφημη Γραμμή Μεταξά.25 αλλεπάλληλα οχυρά παρατάχθηκαν στα σύνορα με τη Βουλγαρία, στα βουνά και σε όλες τις διαβάσεις, από την Δοϊράνη έως πέρα από τη Ροδόπη. Είναι τα Μακεδονικά Οχυρά.Οι Έλληνες περίμεναν ψύχραιμα με το δάκτυλο στη σκανδάλη.
Όταν ανήμερα της Παναγιάς οι Ιταλοί τορπίλισαν το καταδρομικό «Έλλη» στο λιμάνι της Τήνου, όλοι ανέμεναν άμεσο πόλεμο. Οι Άγγλοι είχαν συμφέρον να εμπλακεί στα Βαλκάνια η Ιταλία ώστε να αποσύρει δυνάμεις από το μέτωπο της Λιβύης, επεδίωκαν να κρατήσουν μόνον την Κρήτη και τα νησιά και πίστευαν ότι η ελληνική άμυνα θα κατέρρεε λίγες μέρες μετά την ιταλική επίθεση.
Ν.Ι.Μέρτζος
