Φλώρινα: Η αναγκαιότητα της εθνικής/εθνοτικής ενηλικίωσης
Στο σημείωμα που ακολουθεί θα διατυπωθούν, σχεδόν αφοριστικά, κάποιες θέσεις με αφορμή τη συζήτηση για το περιεχόμενο των τοπικών πανηγυριών. Οι περισσότερες από αυτές θα μπορούσαν να τεκμηριωθούν με ακαδημαϊκές και βιβλιογραφικές αναφορές, αυτό όμως δεν θα είχε καμία (υπερ)αξία στο δημόσιο λόγο, πόσο δε μάλλον όταν αφορά ταυτοτικά ζητήματα.
1) Η εθνικιστική αφήγηση και τα παράγωγά της θυμίζει την παρομοίωση με το τομάρι/γούνα!
Το δέρμα ενός νεκρού ζώου όσο έχει πάνω του την οσμή του θανάτου, αίματα και εκκρίματα της ζωής, βρωμάει και προκαλεί απέχθεια. Όταν όμως «ξυθεί» και καθαριστεί, τότε μετατρέπεται σε ένα πανάκριβο εμπόρευμα, σε μια πολυτελή γούνα. Η παλαιότερη αίσθηση του θανάτου έχει εξαφανιστεί!
Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τις «εθνικές δόξες», τις ηρωικές αφηγήσεις, τα επιτεύγματα κάθε εθνικού πολιτισμού. Όσο πιο απομακρυσμένα είναι από τις αιματηρές ιδρυτικές πράξεις της εθνογένεσης τόσο πιο ένδοξα είναι, οι εξουσιαστικές κατανομές μνήμης & λήθης συσκοτίζουν «ότι πρέπει να ξεχαστεί». Ας κοιτάξουμε τα γεγονότα της πλέον όψιμης εθνογένεσης του 20ου αιώμα στη Μ. Ανατολή για να κατανοήσουμε καλύτερα όσα (γενοκτονικά) συμβαίνουν αυτή την ώρα στη λωρίδα της Γάζας. Η κρατική συγκρότηση του Ισραηλινού Εθνικισμού (Σιωνισμού) συνεχίζει σφαγές προηγούμενων εποχών πάνω στους ηττημένους μιας ιστορικής μάχης.
Τα παραπάνω αφορούν όλους τους εθνικισμούς, αφορούν και τον ελληνικό εθνικισμό! Η «απελευθέρωση» της Τριπολιτσάς, οι σφαγές του ελληνικού στρατού στο Κιλκίς(1913), τα πεπραγμένα του στην Μ. Ασία το 1919-22, είναι «η δική μας» επιβεβαίωση του κανόνα.
2) Ο ελληνικός εθνικισμός και το οντολογικό του πρόβλημα στη Β. Ελλάδα.
Η ενιαία χωροχρονική εθνικιστική αφήγηση, το τρισχιλιετές ουσιοκρατικό σχήμα της «διαρκούς» ύπαρξης του ελληνικού έθνους από την αρχαία Ελλάδα, το Βυζάντιο και την παλιγγενεσία αμφισβητείται από την επιστημονική έρευνα, την ιδεολογική αποδόμηση, αλλά κυρίως από την ολοζώντανη ύπαρξη μειονοτικών πληθυσμών (εθνικών/πολιτισμικών/θρησκευτικών) εντός των συνόρων της ελληνικής επικράτειας. Η νοηματική ρηγμάτωση υπονομεύει την ταυτοτική συγκρότηση, την εσωτερική ψυχική ασφάλεια/ταυτότητα, αβάσιμων βεβαιοτήτων για το «ποιοι είμαστε» και «που πάμε».
Στην ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας στα τέλη του 19ου αιώνα έδρασαν, με αφετηρία τις εθνικές τους πρωτεύουσες, τρεις(3) εθνικισμοί, οργανωμένοι σε Αθήνα, Σόφια, Βελιγράδι. Οι τοπικοί πληθυσμοί στο κατώφλι της νεωτερικότητας έπιαναν «νεωτερικές συχνότητες» από κάθε εθνικισμό σε επί μέρους πεδία (γλώσσα, κοινωνικές σχέσεις, θρησκευτικό κέντρο, πολιτισμικό φορτίο). Οι διάφορες πολιτισμικές και εθνοτικές (Προσοχή! ΟΧΙ ΦΥΛΛΕΤΙΚΕΣ) ομάδες απάντησαν σε αυτές τις εγκλήσεις.
Στην πορεία του χρόνου εμφανίστηκε ένα αξιοπρόσεκτο σύνολο το οποίο ΔΕΝ απάντησε ΘΕΤΙΚΑ σε καμία από τις τρεις εγκλήσεις, οργάνωσε τη δική του εξέγερση (με φαντασιακό Εθνογένεσης) στο Ίλιντεν, οριοθετήθηκε απέναντι στα συγκροτημένα κράτη, δέχτηκε πιέσεις και πίεσε τους υλικούς μηχανισμούς τους. Το «εθνικό παράδοξο» αυτού του Μακεδονικού Εθνικισμού είναι το φεντεραλιστικό/ομοσπονδιακό του περιεχόμενο, η γεωγραφική του αναφορά και η σύνδεση της μοίρας του στην πορεία του αιώνα ΟΧΙ ΜΕ τη ΜΟΙΡΑ ΑΣΤΙΚΩΝ ΤΑΞΕΩΝ, ΑΛΛΑ ΑΝΤΙΦΑΣΙΣΤΙΚΩΝ ΑΝΤΑΡΤΙΚΩΝ! Στην περιοχή της γεωγραφικής Μακεδονίας του Βαρδάρη ολοκληρώθηκε κρατικά/θεσμικά με τη νίκη του Γιουγκοσλάβικου Παρτιζάνικου Κινήματος, στη γεωγραφική περιοχή της Μακεδονίας του Πιρίν είχε ασθενέστερη αναγνώριση στα πλαίσια της Σοσιαλιστικής Βουλγαρίας, ενώ στην Ελλάδα ηττήθηκε πλάι στην ηρωική δράση του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ και ΔΣΕ στις δύο φάσεις του αντάρτικου κινήματος.
Ιστορικά θραύσματα αυτής της πορείας είναι η καταστολή της Μακεδονικής γλώσσας, το ρετσινόλαδο, ο αφορισμός του σκηνοθέτη Θ. Αγγελόπουλου, το γκρέμισμα της Οικονομικής, το κυνήγι στις φωτιές , στα καρναβάλια, στα αγάλματα του Καλαμάρα, σε αγιογραφίες, εκκλησίες κ.α.. Ήταν η συνέχιση της ταξικής μάχης στο πεδίο της μνήμης και του πολιτισμού. Τα πλέον αρτηριοσκληρωτικά κομμάτια του κρατικού και ιδεολογικού μηχανισμού (στρατός & εκκλησία) έπαιξαν και παίζουν αυτό το ρόλο. Στα υπόγεια των επιτελείων και στις εμμονές επαγγελματιών του εθνικισμού υπάρχουν οι αλυτρωτικοί κίνδυνοι που αμφισβητούν το μονοπώλιο της δικής τους αλήθειας! (Ενίοτε και στις διεθνικές τους μπίζνες! Πάντοτε «θαύμαζα» τους επαγγελματίες των εθνικισμών!).
Οι εμμονικές αναφορές σε «αλυτρωτικά τραγούδια» που λένε «να φύγουν οι Έλληνες» ΔΕΝ είναι τίποτα περισσότερο από την αμφισβήτηση της «αιώνιας αλήθειας» ότι εδώ ΥΠΗΡΧΕ ΠΑΝΤΑ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΘΝΟΣ, ενώ κανένας δεν θέτει ζήτημα αλλαγής των συνόρων… Μοιάζει αδιανόητο στο εθνικιστικό συνεχές ότι οι τοπικοί πληθυσμοί έβλεπαν το ίδιο ξένους τόσο τους «Έλληνες απελευθερωτές» ενόπλους όσο και τους «κακούς» Βούλγαρους κομιτατζήδες…
3) Ο Ετιέν Μπαλιμπάρ στο «Φυλή, Έθνος, Τάξη οι διφορούμενες ταυτότητες» σελ 159 υπογραμμίζει:
«Η παραγωγή της εθνικότητας σημαίνει επίσης φυλετικοποίηση της γλώσσας και ρηματοποίηση της φυλής». Να τελειώνουμε με τα αστεία περί ανώτερων και κατώτερων πολιτισμών, ανώτερων και κατώτερων γλωσσών, οι οποίες ΔΕΝ έχουν κάποιο υψηλό πολιτισμό οπότε τις ανάγουμε σε προ-νεωτερικά σχήματα. Οι γλώσσες σήμερα παίζουν σε μοντέρνες και υπερμοντέρνες ψηφιακές συχνότητες, ΔΕΝ είναι σλάβικες, δέχονται την παγκόσμια πολιτισμική πίεση και παίρνουν καταλήξεις σε «Greek–lish» ή «Makeden–lish».
Η σύγχρονη πραγμάτωση της εθνικής ταυτότητας στην περιοχή μας σημαίνει την επιτελεστική αποσιώπηση της φωνής του (εθνικού) άλλου. Οι συντοπίτες μας, εμείς οι ίδιοι και οι γείτονές μας ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΚΑΠΟΙΟΙ ΠΟΥ ΖΟΥΝ ΑΝΑΜΕΣΑ ΜΑΣ! Μοιάζει τρελό να νιώθουμε κάποιου τύπου ιστορική και πολιτισμική εισβολή από κυκλικούς χορούς σε μέρες γιορτής.
4) Τα γεγονότα στα πανηγύρια επιδείνωσαν συνολικά το πρόβλημα.
Εμπεδώθηκε ένας ιδιόμορφος «θεσμικός ακτιβισμός» από την ακροδεξιά εθνικιστική τοποθέτηση. Αν δεν τραγουδούν το «Μακεδονία ξακουστή» ή έχουν την παράξενη συνήθεια να τραγουδούν τα τραγούδια με τους στίχους επεμβαίνει όλος ο κρατικός μηχανισμός με διάφορες προφάσεις. Το ακροδεξιό ακροατήριο «ακουμπάει» στο κράτος και τους μηχανισμούς του.
Οι σύλλογοι ωθήθηκαν «σε δηλώσεις πολιτιστικής πειθαρχίας». Ήταν συγκλονιστικό ότι σε δημόσιες ανακοινώσεις δηλώνουν πίστη στην «κοινωνική συνοχή»!!! Σε μια εποχή που το ιδεολόγημα περί συνοχής θρυμματίζεται από τα ίδια τα γεγονότα εμείς φοβόμαστε μην και διαρραγεί! Μια ανακοίνωση ουσιαστικά περιέγραφε τα πανηγύρια ως μηχανισμούς κοινωνικής εκτόνωσης & διαφυγής… «Είμαστε άνεργοι και φτωχοί, υποσχόμαστε πως για αυτό ΔΕΝ θα κάνουμε ΤΙΠΟΤΑ… ΑΦΗΣΤΕ ΜΑΣ ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ ΝΑ ΧΟΡΕΥΟΥΜΕ ΚΑΙ ΝΑ ΤΡΑΓΟΥΔΑΜΕ»… Αλίμονο αν η «Μακεδονική ταυτότητα» (εθνική ή πολιτισμική) ενδοβάλλει την περιθωριοποίηση του τόπου και των ζωών μας. Καμία κοινωνική συνοχή (η οποία ταιριάζει γάντι στην εθνικιστική αφήγηση), αγώνας για τη σωτηρία του τόπου μας και τις σύγχρονες ανάγκες των εργαζομένων και της νεολαίας!
Οι τοπικές αρχές, οι διοργανωτές των εθνικιστικών συλλαλητηρίων για το Μακεδονικό θα εμφανιστούν ως «πατέρες του τόπου», θα παζαρέψουν εκλογικά με τους συλλόγους, οι μεν θα νιώσουν πως έχουν (εκλογική) δύναμη, οι δε θα εγγυηθούν πως θα σταματήσει το απαράδεκτο κυνηγητό και θα συνεχίσει το γνωστό αλισβερίσι εξουσίας και υπηκόων…
Οι τοπικές ανακοινώσεις των κομμάτων μοιάζουν να είναι από άλλο πλανήτη!! Αναφορές σε αλυτρωτισμό, ίσες αποστάσεις και ισοροπισμοί. Δεν μπορώ να μην σταθώ στις εκκλήσεις των «αριστερών» στις τοπικές αρχές να αναλάβουν τις ευθύνες τους… Ποιοι; Αυτοί που διαδήλωναν μαζί με τις περικεφαλαίες και τις σάρισες; Εντύπωση προκαλεί και η εκκωφαντική σιγή του «αυριανού» βουλευτή ΠΑΣΟΚ σε ζητήματα που «κάνουν τζιζ», ενώ δεν φείδεται σε παρελθοντικού χαρακτήρα παρεμβάσεις για το ρόλο του παλιού ΠΑΣΟΚ του Ορθόδοξου…
Όσο για την περιβόητη συμφωνία των Πρεσπών δεν έχουμε πάθει πολιτική αμνησία ΚΑΙ στην αριστερά, δύο πολέμους μετά έχει επιβεβαιωθεί η αναγκαιότητα των Βαλκανίων ως ενιαίος ΝΑΤΟϊκός χώρος… Ακόμη ηχούν στα αυτιά μας δηλώσεις περηφάνιας από «αριστερούς» πως «Ελληνικά F-16 πετούν πάνω από το FIR της Β. Μακεδονίας»… Αν είσαι αριστερός ΔΕΝ μπορεί να μην βλέπεις πως είναι κατάφορα άδικη για τη Δημοκρατία της Β. Μακεδονίας από κράτος με πιο ισχυρούς συμμάχους και σχετικά πιο ισχυρό καπιταλισμό, που λειτουργώντας ως πορτιέρης των Ιμπεριαλιστών το εξώθησε να αλλάξει ονομασία για να μπει στις πολεμικές ενώσεις.
5) Τέλος, για τα αιτήματα των απλών ανθρώπων και για όσους δεν το παίζουμε τυφλοί. Τι είναι η Μακεδονική ταυτότητα σήμερα; Είναι προφανώς μια μαζική πολιτισμική ταυτότητα της ευρύτερης (εθνικά) περιοχής και ως τέτοια έχει να καλλιεργηθεί και να ανθίσει. Υπάρχουν άνθρωποι που την βιώνουν ως «εθνική»; Ναι, φυσικά και υπάρχουν, με το εθνικιστικό τους κομμάτι να αποτελεί το «Ουράνιο Τόξο», ίσως να είναι όσοι αναγνωρίζουν «μητέρα πατρίδα» τη Δημοκρατία της Β. Μακεδονίας. Τι είναι τόσο δύσκολο να ειπωθεί;
Τι ζητούν αυτοί οι άνθρωποι; Να μην χαθεί αυτή η γλώσσα στα πλαίσια αυτού του πολιτισμού. Πόσο δύσκολο είναι αυτό; ΚΑΘΟΛΟΥ! Πόσο δύσκολο είναι να μαθαίνουμε τη γλώσσα που ακούμε ακόμη γύρω μας στα πλαίσια του τοπικού μας πολιτισμού… Πολιτισμοί και παραδόσεις αντανακλούν τις κοινωνικές σχέσεις πάνω στις οποίες αναπτύσσονται, εξελίσσονται και αλλάζουν… Θέλουμε να κρατήσουμε ότι καλύτερο έχουν και να αλλάξουμε οτιδήποτε καταπιεστικό (πατριαρχία, σκοταδισμό, ρατσισμό κ.α.) Ζωντανοί πολιτιστικοί σύλλογοι στα πλαίσια ενός ζωντανού και δημοκρατικού τόπου! Ας πω και κάτι πιο προχωρημένο! Αν γίνουν ενδεικτικά λειτουργίες στη Κυριλλική (θρησκευτικά), Μακεδονική (εθνικά) κάποιες Κυριακές σε Φλώρινα, Έδεσσα ή όπου αλλού τι ακριβώς θα συμβεί; Γιατί για αυτά θα γραφτούν σχόλια στο Facebook και εθνικιστικές υστερίες, ενώ για τις πολεμικές βάσεις και την εμπλοκή της χώρας σε τυχοδιωκτικά σενάρια: «Ε! Τι να κάνουμε μωρέ, είμαστε στις συμμαχίες της Δύσης»…
Επιλογικά και ως ευχή! Τα ορόσημα των Τεμπών σε εθνικό και της γενοκτονίας της Παλαιστίνης σε διεθνές έχουν ωθήσει το δημόσιο λόγο σε ένα άλλο επίπεδο… Ας προσπαθήσουμε να ξεφύγουμε από τον τυπικό επαρχιωτισμό της εθνικιστικής αυτο-αναφορικότητας και ποτέ ΔΕΝ ξέρεις…
Ίσως υπάρχει ακόμη ελπίδα…
Τζώτζης Βασίλης
Υπ. Διδάκτορας Πολιτικής Ανθρωπολογίας ΠΔΜ
